[Είμαστε κάτι ...] - Κώστας Καρυωτάκης

O Ροΐδης το είχε προφητέψει ήδη από τα μέσα του  19ου αιώνα γράφοντας στην απολαυστική εισαγωγή του στην "Πάπισσα Ιωάννα" του για ποιητές (βασικά  για τους κατ' επίφασιν ρομαντικούς, καθαρευουσιάνους ποιητές της "Παλαιάς Αθηναϊκής Σχολής") που κατορθώνουν να γράφουν ποιήματα χωρίς ποίησή,  όπως κάποιοι μάγειρες κατορθώνουν να φτιάχνουν σκορδαλιά χωρίς σκόρδα, Κι έρχεται το 1927  ο Καρυωτάκης να υπογράψει την ληξιαρχική πράξη θανάτου της παραδοσιακής ποίηση γράφοντας ένα σονέτο που ακολουθεί πιστά τους κανόνες της. Οξύμωρο; Ο προαναφερθείς Ροΐδης υπερασπιζόταν την δημοτική γράφοντας στην καθαρεύουσα. " Δεν την διδάχτηκα πότε τη δημοτική", έλεγε... Λογικόν.

   Το ποίημα του Καρυωτάκη [Είμαστε κάτι... ] είναι το μόνο από τα ποιήματα που δόθηκαν στους μαθητές της  Α΄Λυκείου στα πλαίσια της ενότητας "Παράδοση και μοντερνισμός στην ελληνική ποίηση" που δεν αναφέρεται στην φύση -είτε ως τοπίο,

είτε  ως τόπο- και στην σχέση της με τον άνθρωπο. Παρ' όλα αυτά, το διάλεξα για δυο λόγους. Ο ένας είναι αυτό που προανέφερα. Ότι διαπιστώνει με ένα ποίημα που τηρεί τους κανόνες της την χρεοκοπία της παραδοσιακής ποίησης, σηματοδοτώντας έτσι το τέλος της διαδικασίας  μετάβασης (και στιχουργικά και νοηματικά) στην μοντέρνα ποίηση, μετάβασης ήδη συντελεσθείσας στην δυτική Ευρώπη, τέσσερα χρόνια πριν την  επικύρωση της  στροφής αυτής και στη ελληνική λογοτεχνία , μέσω της έκδοσης της ποιητικής συλλογής "Στροφή" του Γιώργου Σεφέρη...Δεν θέλει πολύ! Κάτι το σπάσιμο του ρυθμού του στίχου με την σύγκρουση γραμματικών και μετρικών τόνων,τους συνεχείς διασκελισμούς, τις χασμωδίες και τους ασυναίρετους τύπους... Κάτι οι "αντιποιητικές" εικόνες των ξεχαρβαλωμένων και παράφωνων  κιθάρων που ηχούν τυχαία στο φύσημα του ανέμου, των γκρεμισμένων δάκτυλων- κεραίων (Υπερρεαλιστική εικόνα, δεν βρίσκετε? Παρεμπιπτόντως, πολύ θα ήθελα να ήξερα σε ποια στάση οραματιζόταν  τα δάκτυλα -κεραίες ο μέγας σαρκαστής και είρων Καρυωτάκης, όταν έγραφε το ποίημά. Γιατί, όπως ξέρετε, υπάρχει μεγάλη γκάμα στις χειρονομίες που μπορεί να κάνει κάποιος με τα δάκτυλα...), των αισθήσεων -κατεστραμμένο πρίσμα, της φύσης -καταΐφι μες τα νεύρα των ποιητών... Κάτι η  μεικτή γλώσσα με τις αντιποιητικές λέξεις, άλλες λόγιες, άλλες της δημοτικής, άλλες του καθημερινού λεξιλογίου της δημοτικής.... Ιδού η υπονόμευσις τε και η ειρωνεία της ποιητική τάξεως υπό του ποιητού  (για να τον μιμηθώ λίγο στην  έκφραση)...

G. Braque: Violin_and_Candlestick (1910). Ένας πίνακας που "συνομιλεί" με το ποιήμα

   Ο δεύτερος ήταν το γεγονός ότι το συγκεκριμένο ποίημα  ήταν εκείνο που επιλέχθηκε περισσότερο από τους περσινούς μου μαθητές της Γ' Γυμνασίου Αρχαγγέλου, όταν τους ζητήθηκε να αποπειραθούν να ερμηνεύσουν ένα ποίημα του Καρυωτάκη, όποιο θέλουν. Πράγμα που σημαίνει ότι 85 χρόνια μετά παραμένει επίκαιρο,φρέσκο και μιλάει ακόμα στη νέα γενιά...

Εγώ δεν θα πω κάτι άλλο, θα περιοριστώ να αναδημοσιεύσω τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις των παιδιών μου... (Τελικά, είπα περισσότερα αργότερα, εδώ....)

[Είμαστε κάτι…]

Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες 
κιθάρες. Ο άνεμος όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράξενους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.

Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σαν δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ' άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.

Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.

Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

Α) Αντώνης Λαμ. (Γ2) 

Θέμα: Η αδυναμία των ποιητών να εκφράσουν την εποχή τους και να επικοινωνήσουν με τους άλλους. Ο ποιητής εκπροσωπεί τη γενιά του.

Τεχνική: Ανήκει στο είδος του σονέτου και απαρτίζεται από τέσσερις στροφές. Σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μια σταθερή στιχουργική μορφή. Ονομάζεται και δεκατετράστιχο.

Στιχουργία: Ιαμβικός 11σύλλαβος. Σταυρωτή ομοιοκαταληξία στις δυο πρώτες στροφές, πλεχτή στις δυο τελευταίες. Ωστόσο, ενώ εξωτερικά φαίνεται ότι ακολουθεί την παραδοσιακή μορφή, στην ουσία διακρίνουμε κάποια «χαλάρωση», ειδικά στην 1^η στροφή: α) Διασκελισμοί (στίχοι 1-2, 13-14), β) χασμωδίες (περνάει, ξυπνάει, αντηχάει), γ) διασάλευση ιαμβικού μέτρου (στίχοι 2,3,4) . 

Εκφραστικά μέσα: Το μήνυμα διάλυσης και φθοράς φανερώνεται μέσα από ποικίλα εκφραστικά μέσα. Εικόνες, μεταφορές, προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις, αντιθέσεις.

Γλώσσα: Δημοτική με κάποιους λόγιους τύπους. Χρησιμοποιούνται αρκετές λέξεις του προφορικού λόγου, που δίνουν στο έργο πεζολογικό χαρακτήρα. Η χρήση του α’ πληθυντικού φανερώνει ότι ο ποιητής μιλάει για ολόκληρη τη γενιά του.

Β) Βασίλης Π. (Γ2)

Θέμα του ποιήματος είναι ο πόνος και το αδιέξοδο που νιώθει ο ποιητής, τον οποίο απωθεί η πραγματικότητα και δεν μπορεί να την εκφράσει με την ποίηση του. Ο πόνος αυτός, η απαισιόδοξη διάθεση του ποιήματος και κάποια διάθεση αυτοσαρκασμού εναρμονίζονται με το τίτλο της συλλογής «Ελεγεία και σάτιρες», στην οποία ανήκει. Μέσω του ποιήματος, ο ποιητής προσπαθεί να εκφράσει τα δικά του συναισθήματα, που τον ταλαιπωρούν στην καθημερινότητα του αλλά και το σύνολο της γενιάς του. 

Γ) Ιάκωβος( Γ2)

Το ποίημα αποτελείται από τέσσερις στροφές. Σε καθεμία από αυτές προβάλλεται μια εικόνα που συμβολίζει την ψυχική κατάσταση του ποιητή.

Στην πρώτη στροφή παρουσιάζεται η εικόνα από κάτι κιθάρες που τους δίνεται ο αντιποιητικός χαρακτηρισμός «ξεχαρβαλωμένες», διαλυμένες δηλαδή. Φανερώνει την ψυχική κατάσταση διάλυσης, φθοράς και χαλάρωσης που υπάρχει. 

Η δεύτερη εικόνα είναι ταυτόχρονα οπτική, κινητική και ακουστική. Παρουσιάζονται κάποιες απίστευτες αντένες (κεραίες, δέκτες) που υψώνονται στο χάος του ουρανού, αλλά τελικά είναι αναποτελεσματικές. Συμβολίζουν την ψυχική κατάσταση των ποιητών οι οποίοι λειτουργούν ως δέκτες μηνυμάτων και δέχονται μέσα τους τον πόνο και την φθορά.

Στην τρίτη στροφή δίνεται μια αφηρημένη εικόνα των ίδιων των αισθήσεων, οι οποίες είναι όμως σκόρπιες και αποσυντονισμένες.

Η εικόνα παρουσιάζει το ψυχικό μπέρδεμα των ποιητών που κι αυτοί τα έχουν χαμένα: μια ασαφής και ακαθόριστη ψυχική κατάσταση διάλυσης που, στους τελευταίους κυρίως στίχους της τέταρτης στροφής εκφράζει το τραγικό αδιέξοδο της ποιητικής γενιά τους Καρυωτάκη. 

Δ) Μανόλης Σ. (Γ3)

Το ποίημα εκφράζει την απόρριψη που βιώνει ο ποιητής, καθώς αισθάνεται ότι η πραγματικότητα τον απωθεί και δεν μπορεί να την περιγράψει στην ποίηση του.

Το ποίημα μπορούμε να το χωρίσουμε σε δυο ενότητες. Στις τρεις πρώτες στροφές έχουμε μια σειρά εικόνων και τις αντίστοιχες εσωτερικές καταστάσεις. Στην τέταρτη στροφή εκφράζεται το αδιέξοδο.

Το λεξιλόγιο είναι απλό και οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως σύμβολα: ξεχαρβαλωμένες κιθάρες, απίστευτες αντένες, διάχυτες αισθήσεις, παράφωνοι στίχοι

Συναισθήματα: Το ποίημα φανερώνει μια διάθεση μελαγχολίας και απογοήτευσης, απαισιοδοξίας και απόγνωσης. Επίσης στις τρεις πρώτες στροφές παρατηρείται (αυτο)σαρκασμός.

Ε) Αντώνης Παπαν. ( Γ2)  

Στους τέσσερις πρώτους στίχους ο ποιητής μιλάει για ξεχαρβαλωμένες κιθάρες που βγάζουν παράξενους ήχους, όταν ο άνεμος τυχαία περνάει ανάμεσα τους. Με αυτό τον τρόπο, θέλει να δείξει πως τελικά (δεν) επικοινωνούν οι ποιητές με τους άλλους ανθρώπους.

Στη δεύτερη στροφή αναφέρεται σε τεράστιες κεραίες και στον τρόπο που λειτουργούν και δεν κατορθώνουν τελικά να γίνουν δέκτες μηνυμάτων. 

Στην τρίτη στροφή δείχνεται η εικόνα των διαλυμένων αισθήσεων και έτσι αποδεικνύεται ότι τίποτα τελικά, ούτε την ίδια την ποίηση δεν έχουν ως καταφύγιο οι ποιητές, όπως αναφέρει στην τέταρτη στροφή. 

ΣΤ) Αντώνης Λουκ. (Γ2)

Στο ποίημα «Είμαστε κάτι …» παρουσιάζεται ο πόνος και το αδιέξοδο το οποίο νιώθει ο ποιητής, ο οποίος δεν μπορεί να εκφράσει με την ποίηση αυτά που τον σημαδεύουν.

Εκπροσωπεί τους ποιητές της γενιάς του, οι οποίοι είναι απογοητευμένοι από τους πολέμους και τα προβλήματα. Οι σκέψεις τους παρουσιάζονται μέσα από εικόνες. Κιθάρες ξεχαρβαλωμένες, κεραίες σπασμένες, αισθήματα μπερδεμένα. Ο ποιητής νιώθει πόνο αναλογιζόμενος το παρόν και το παρελθόν και δεν βρίσκει παρηγοριά και ανακούφιση ούτε στην ποίηση. Σ’ όλο το ποίημα υπάρχει διάθεση μελαγχολίας, απογοήτευσης και απαισιοδοξίας. Να σημειωθεί ότι μέσα απ’ τις εικόνες ο ποιητής αυτοσαρκάζεται.