Η Λυγερή στον Άδη

Η σημερινή ανάρτηση (και οι άλλες δυο που θα ακολουθήσουν, μια για καθεμιά από τις άλλες ομάδες) βασιζεται στις παρατηρήσεις πάνω στο μοιρολόι "Η Λυγερή στον Άδη" του Νικήτα, του Αντώνη, του Σάββα, του Πέτρου και της Μικέλας, μαθητών του Α1 τμήματος Λυκείου του Μουσικού Σχολείο Ρόδου. (Για τα μοιρολόγια και την σχέση τους με τα νανουρίσματα δείτε εδώ, για τα δημοτικά τραγούδια δείτε εδώ,  για το μοιρολόι "Καλότυχα είναι τα βουνά", δείτε εδώ).

Το είδος

Το δημοτικό τραγούδι ανήκει στα μοιρολόγια κι εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα. Παρόντα είναι το αναπόφευκτο του θανάτου  και το μάταιο της προσπάθειας να τον αποφύγει κανείς, παρούσα όμως είναι και η δίψα για ζωή η οποία συνεχίζεται, στοιχείο  που πολλές φορές διακρίνεται στα μοιρολόγια. Οι άνθρωποι μετά τον θάνατο τους μεταφέρονται στον Κάτω Κόσμο, ένα μέρος δεν παραπέμπει στην χριστιανική, αλλά στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Εκεί διατηρούν την αυτοσυνείδηση και την μνήμη τους και δεν σταματούν να θρηνούν για το δώρο της ζωής που έχασαν.

Η υπόθεση

 Μετά από ένα σύντομο προοίμιο στο οποίο καλοτυχίζονται τα βουνά και οι κάμποι που δεν γνωρίζουν τον θάνατο, αναπτύσσεται η υπόθεση του μοιρολογιού. Τρεις αντρειωμένοι συνωμοτούν για να δραπετεύσουν από τον Άδη και να γευτούν ξανά τις χαρές της ζωής. Μια λυγερή τους ακούει και του ικετεύει να πάει μαζί τους. Αυτοί αρνιούνται γιατί φοβούνται ότι ο θόρυβος από τα στολίδια της  θα τους  προδώσει και θα αποτύχει η προσπάθειά τους.  Κι όταν εκείνη επιμένει αναφέροντας την επιθυμία της να ξαναδεί την οικογένειά της, της λένε ότι όλοι την έχουν ξεχάσει. Στο άκουσμα αυτό η κορη αναστενάζει από απελπισία και η απογνωσή της τα καταστρέφει όλα.

Τα πρόσωπα και οι σχέσεις μεταξύ τους.

  Οι σχέσεις μεταξύ των αντρειωμένων και της λυγερής δείχνουν ότι και στον Κάτω Κόσμο αντανακλάται τον μοντέλο κοινωνικών σχέσεων του Επάνω. Πρόκειται για μια κοινωνία ανδροκρατούμενη και πατριαρχική.  Οι άνδρες είναι εκείνοι οι οποίοι παίρνουν τις αποφάσεις και οι γυναίκες υποτάσσονται, ανεξάρτητα από τις επιθυμίες τους. Σχολιάζοντας τα πρόσωπα του τραγουδιού, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την λυγερή ως ένα υποτονικό και εξαρτημένο άτομο, αφού αδυνατεί να πάρει η ίδια την πρωτοβουλία και να ικανοποιήσει την επιθυμία της να ξεφύγει.  Σε αντίθεση με αυτήν, οι τρεις άντρες παρουσιάζονται δυνατοί και δραστήριοι και έχουν τον έλεγχο των πράξεων και των αποφάσεων τους. Δεν αποφασίζουν μόνο και για τον εαυτό τους αλλά και για ανθρώπους, όπως η λυγερή, που είναι αδύναμοι.

Οι απόψεις της κοινωνίας για  τα φύλα όπως απεικονίζονται στο κείμενο και η δομή της οικογένειας

Η  επιτύμβια στήλη της Ηγησώς

  Στο μοιρολόι παρουσιάζονται και τα δυο φύλα και οι ιδιότητες τους που απορρέουν από το φύλο τους γίνονται ταυτότητα τους. Οι άντρες είναι αντρειωμένοι και η γυναίκα λυγερή, νέα και όμορφη δηλαδή. Οι αντρειωμένοι παρουσιάζονται γενναίοι, δυνατοί και ως πιο τολμηροί επιχειρούν το ακατόρθωτο, να αποδράσουν από τον Άδη.  Το κορίτσι παρουσιάζεται αδύναμο. Έχει την ίδια επιθυμία (στον θάνατο πάντα υπήρχε ισότητα) αλλά δεν τολμάει να την πραγματοποιήσει και παρακαλεί τους άντρες να την πάρουν μαζί τους στον Επάάνω Κόσμο.  Το αρσενικό στο δημοτικό τραγούδι παίρνει τις αποφάσεις και, χάρη στην μυϊκή του δύναμη και την τόλμη του, μπορεί να καταφέρει να είναι ανεξάρτητο. Το θηλυκό αντίθετα, είναι άμεσα εξαρτημένο από το αρσενικό ή  την οικογένεια και παρουσιάζεται ως άβουλο ον, καθώς άλλοι αποφασίζουν για την μοίρα του.  Η γυναίκα στο δημοτικό τραγούδι δεν έχει γνώμη κι είναι υπάκουη στην οικογένεια της. Μόνο η ομορφιά της είναι αυτό που  εξιδανικεύεται συνήθως, καθώς θεωρείται ως κάτι πολύτιμο, άρα κάνει και την γυναίκα πολύτιμη και την κάνει να ξεχωρίζει ανάμεσα στους άντρες.

    Όσον αφορά το θεσμό της οικογένειας και τις σχέσεις που τον διέπουν, αναμφίβολα μπορούμε να

Η επιστροφή της Περσεφόνης

αναγνωρίσουμε από το κείμενο την σημασία που αυτός έχει, καθώς αξίες όπως η στοργή και η αγάπη είναι εκείνες που προξενούν την επιθυμία για την οικογενειακή συνάντηση, η οποία αποτελεί και το κυρίαρχο θέμα στην ανάπτυξη του τραγουδιού. Η Λυγερή για να συναντηθεί με τα οικογενειακά της πρόσωπα αναγκάζεται να παρακαλέσει τους άντρες να την πάρουν μαζί τους. Στο τέλος όμως. η λυγερή δεν διστάζει να αφήσει ελεύθερο τον καημό της που την ξέχασαν και να καταστρέψει ό,τι τους κάνει χαρούμενους, το οποιο ωστόσο συμβολικά ίσως να σημαίνει ότι στην πραγματικότητα φαινομενικά μόνο η οικογένειας της είχε ξεχάσει την λυγερή και γευόταν τις χαρές της ζωής.

Επιπροσθέτως δυο παρατηρήσεις:

    Αρχικά, τραγική ειρωνεία χαρακτηρίζεται το παρακάτω γεγονός. Αυτό που εξιδανικεύει την γυναίκα στο δημοτικό τραγούδι  είναι η ομορφιά της και τα στολίδια είναι εκείνα που, ενισχύοντας την ομορφιά, ενισχύουν παράλληλα και την αξία ή  την θέση της γυναίκας. Εδώ όμως είναι εκείνα τα οποία την εμποδίζουν να πραγματοποιήσει την επιθυμία της, καθώς γίνονται η αιτία να της αρνηθούν οι αντρειωμένοι να την πάρουν μαζί τους, παρόλο που η ίδια τα αρνείται, αρνούμενη παράλληλα και την ταυτότητα της,  προκειμένου να επιτύχει τον στόχο της.(Για την σημασία του γυναικείου ενδύματος στην Ελισάβετ Μουτζάν και στην "Μεταμφίεση" της Ρέας Γαλανάκη δείτε εδώ. Επιπλέον, για την Ελισάβετ Μουτζάν δείτε εδώ κι εδώ. Τέλος,  δείτε εδώ πώς τα γυναικεία της ενδύματα σφραγίζουν την μοίρα της "Φόνισσας" του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. )

     Τέλος, στην απόπειρα των αντρών να αποθαρρύνουν την λυγερή λέγοντας της ότι όλη η οικογένεια της την έχει ξεχάσει (αδιάφορο αν είναι αυτό είναι πραγματικότητα ή πρόφαση), ενδέχεται να αποτελεί αντήχηση- ασθενή έστω- του πώς αντιμετωπιζόταν ο θεσμός τους γάμου από τις γυναίκες. Ουσιαστικά, αποτελούσε για αυτές ένα μικρό θάνατο, γιατί παντρεύονταν ανθρώπους που δεν έχουν διαλέξει, ξεριζώνονταν από το σπίτι τους, αποκόπτονταν από την οικογένεια τους, είτε για λόγους οικογενειακού,  εθιμικού δικαίου είτε για λόγους απόστασης, και κατευθύνονται προς το άγνωστο. Δεν είναι τυχαίο ίσως το γεγονός ότι πολλά νυφιάτικα τραγούδια, όπως η γνωστή «Νεραντζούλα»

 είναι ιδιαίτερα θλιμμένα. Επίσης, όσο κι αν είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, όντας παράταιρο με την περίσταση, υπάρχει  σε ορισμένες περιοχές και το «Μοιρολόι της νύφης»,
 ένα  μοιρολόι που τραγουδάει η νύφη φεύγοντας από το πατρικό της, στο οποίο κάποιες φορές δεν πρόκειται να ξαναβρεθεί.  (Δείτε κι αυτή την παραλογή  "της νύφης που κακοπάθησε")

Μεταγενέστερο Υ.Γ. ανατροπής, ένα "Φίλεμα" του Θανάση Παπακωνσταντίνου: