Ο Διαφωτισμός (σελ. 162-168, Ιστορία Β΄Λυκείου)

Η ενηλικίωση της ανθρωπότητας. Θα έπρεπε να είναι... Αλλά από την άλλη,  εξαιτίας του κανείς μας δεν μπορεί να φανταστεί πώς ήταν πριν.

Οπότε ας δούμε το σχεδιάγραμμα της έννοιας. 

7.1. Ο Διαφωτισμός (σελ. 162-168)

α.  Το πλαίσιο διαμόρφωσής του

Τέλη 17ου – αρχές 18ου αι.
·         Δυτική Ευρώπη	è  Γρήγορη οικονομική ανάπτυξη è  Πνευματική πρόοδος
ü  Αγγλία : Η μεγαλύτερη εμπορική και ναυτική δύναμη
Ø  «Ένδοξη Επανάσταση» (1688) §  Η αστική τάξη επικρατεί πολιτικά è  Επιβάλλει συνταγματική μοναρχία και κοινοβουλευτισμό
ü  Γαλλία:  Χρόνια κρίση (κυρίως πολιτική)
§  Απόλυτη μοναρχία è  Εμπόδιο για τις επιδιώξεις της αστικής τάξης που επιζητεί ριζικές αλλαγές   >>
§  1789 (Γαλ. Επανάσταση)		è  Κορύφωση σύγκρουσης αστικής τάξης – μοναρχισμού
ü  Χώρες Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης Ø  Καθυστέρηση ανάπτυξης Ø  Παρακολουθούν τις αλλαγές από απόσταση

Διαφωτισμός ή Αιώνας των Φώτων (1688-1789) ·         Ιδεολογικό και φιλοσοφικό κίνημα Αναπτύσσεται κυρίως στη Γαλλία Αποτελεί πνευματική έκφραση της γαλλικής αστικής τάξης Χαρακτηριστικά: ü  Τάση για οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές ü  Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και επιστήμης ü  Πίστη στην πρόοδο του ανθρώπου

Μοντεσκιέ

Ρουσό 

β. Οι ιδέες και οι φορείς τους

Βολταίρος 

Λοκ 

Φιλόσοφοι – εκφραστές Διαφωτισμού ·         Γενικές ιδέες Πίστη στον ορθό λόγο (στη λογική) ü  Η πρόοδος της επιστήμης και ο ορθός λόγος μπορούν να οδηγήσουν στη βελτίωση του ανθρώπου και της κοινωνίας
·         Ιδέες για τη θρησκεία Εναντίωση στο θρησκευτικό φανατισμό (που έρχεται σε αντίθεση με τον ορθό λόγο) και προβολή της ιδέας της θρησκευτικής ανεκτικότητας
Ø  Βολταίρος            (Γαλλία 1694-1778)	è  Κύριος εκφραστής της ιδέας της ανεξιθρησκίας
·         Πολιτικές ιδέες Πρότυπο: το αγγλικό πολιτικό σύστημα
Ø  Τζον Λοκ   (Αγγλία 1632-1704) èΠρόδρομος του Διαφωτισμού
Ø  Αρχή του κοινωνικού συμβολαίου ü  Οι κυβερνήσεις προκύπτουν μέσα από μια νοερή συμφωνία («συμβόλαιο») με το λαό ü  Αν μια κυβέρνηση παραβιάζει το «συμβόλαιο» αυτό, ο λαός έχει δικαίωμα να αντισταθεί για να την ανατρέψει
Ø  Μοντεσκιέ (Γαλλία 1698–1755)			è «Το Πνεύμα των Νόμων»
ü  Διάκριση των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική για να αποτρέπεται η συγκέντρωση εξουσίας και η αυταρχική διακυβέρνηση ü  Επιρροή στα πολιτικά κείμενα της Γαλλικής Επανάστασης
Ø  Ρουσσώ (Γαλλία 1712-1778)		è «Το Κοινωνικό Συμβόλαιο»
ü  Διευρύνει την έννοια του κοινωνικού συμβολαίου που εισήγαγε ο Λοκ με την έννοια της Γενικής Βούλησης Ø  Γενική Βούληση: η βούληση του λαού, του σώματος των πολιτών Ø  Οι κυβερνήσεις πρέπει να εκφράζουν και να υποτάσσονται στη Γενική Βούληση Ø  Η Γενική Βούληση πραγματώνεται μόνο όταν υπάρχει δημοκρατικό πολίτευμα και νόμοι Ø  Θέσεις για την ισότητα Ø  Οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους ελεύθεροι και ίσοι Ø  Η φυσική ισότητα καταργήθηκε όταν δημιουργήθηκαν οι θεσμοί ιδιοκτησίας και εξουσίας. Από τότε υπάρχει κοινωνική ανισότητα. Ø  Για να ξεπεραστεί η κοινωνική ανισότητα και η ανελευθερία, πρέπει οι άνθρωποι να επιστρέψουν σε μια «ενδιάμεση» κοινωνία μεταξύ της φυσικής και της σύγχρονης.
·         Νέες ιδέες για την παιδεία Ø  Ρουσσώ è «Αιμίλιος ή Περί Αγωγής» Ø  Σεβασμός στην προσωπικότητα κάθε παιδιού Ø  Παιδαγωγική μέθοδος που βασίζεται στη φυσική διδασκαλία ·         Ιδέες για το δίκαιο Πολλοί φιλόσοφοι του Διαφωτισμού υποστηρίζουν την κατάργηση της δουλείας Τζεζάρε Μπεκαρία («Περί εγκλημάτων και ποινών») Νέα αντίληψη για την ποινική δικαιοσύνη
Μπεκαρία	Ντιντερό

γ. Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού

Οι ιδέες του Διαφωτισμού διαδίδονται μέσα από: ·         Βιβλία, εφημερίδες ·         Συγκεντρώσεις σε φιλοσοφικά «σαλόνια» ·         Λέσχες και μυστικές εταιρείες ·         «Εγκυκλοπαίδεια» ·         Ταξίδια στο εξωτερικό (Ηγεμόνες της «Φωτισμένης δεσποτείας». Ο όρος του Βολταίρου) ·         Εισαγωγή η αλλαγή σημασίας λέξεων ώστε να ταιριάζουν με τις νέες συνθήκες: κοινωνία, εξουσία, κράτος, μεσαία τάξη, φύση, αρετή, ελευθερία, πρόοδος

Κυρίαρχη η σημασία: ·         των λεξικών (Ιδίως το «Φιλοσοφικό Λεξικό» του Βολταίρου) ·         Της Εγκυκλοπαίδειας (1751-1772 από ομάδα Διαφωτιστών με επικεφαλής τον Ντιντερό.

δ.  Οι επιδράσεις του  Διαφωτισμού

Συμβολή ιδεών Διαφωτισμού σε:

•       Διεύρυνση της εκπαίδευσης

•       Υποχώρηση θρησκευτικού φανατισμού

•       Ενίσχυση του αιτήματος για ισότητα των ανθρώπων και κατάργηση δουλείας

Νέες ιδέες à πνευματικό υπόβαθρο για εξελίξεις σε Ευρώπη και Αμερική.

•       Αμερικανική διακήρυξη ανεξαρτησίας (1776)

•       Αμερικανικό Σύνταγμα (1787)

•       Γαλλική Επανάσταση (1789)

Η απήχηση στον Ελλαδικό χώρο και στην Βαλκανική

•       Βαλκάνια, μέσα 18^ου αι.:

Ø  Η μεταβολή οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών επιτρέπει τη μετάδοση των νέων ιδεών από την Ευρώπη μέσω των ελληνικών παροικιών

Νεοελληνικός Διαφωτισμός (1750-1821):

Ø   Πνευματικό κίνημα ανάλογο του ευρωπαϊκού

v  Έντονη πνευματική δραστηριότητα

v  Ίδρυση σχολείων - Έκδοση βιβλίων

v  Επιδίωξη σύνδεσης με την αρχαιότητα

Στόχος: Ο φωτισμός του Γένους με σκοπό την απελευθέρωσή του.

Κινήθηκαν από καθήλωση στην παράδοση και την πλήρη συντήρηση μέχρι τον πλήρη ριζοσπαστισμό και την αποδοχή των ιδεών της Δύσης.

Σημαντικοί εκπρόσωποι: Μοισιόδακας, Κωσταντάς και Φιλιππίδης, ο Ανώνυμος της «Ελληνικής Νομαρχίας»., ο Καταρτζής

Κορυφαίοι εκπρόσωποι:

α) Ρήγας Φεραίος:  Απόπειρα μέσω μεταφράσεων και πρωτότυπων έργων να φέρει τους Έλληνες σε επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού. «Φυσικής απάνθισμα»: Καλλιέργεια επιστήμης και ορθολογισμού «Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδας»  «Νέα Πολιτική Διοίκησις» (κομμάτι της είναι ο «Θούριος») Σκοπός: Η εξέγερση των βαλκανικών λαών ενάντια στους Τούρκους  και η   δημιουργία μιας παμβαλκανικής Ελληνικής Δημοκρατίας

β) Αδαμάντιος Κοραής: Υπέρμαχος της «μέσης οδού» όσον αφορά το γλωσσικό ζήτημα. «Αδερφική διδασκαλία»: Υπέρμαχος του φιλελευθερισμού και κατά της εθελοδουλίας. Μετακένωση: Μετάδοση στους Έλληνες των αξιών που καλλιέργησαν οι Δυτικοευρωπαίοι βασισμένοι στην παιδεία της κλασσικής αρχαιότητας>>> Έκδοση αρχαίων  κειμένων. Στα προλεγόμενά τους εκθέτει τις γλωσσικές και παιδαγωγικές του απόψεις.

Θεόφιλος: "Ο Ρήγας και ο Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα"

 Υπήρξαν και οι συντηρητικοί, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Αθανάσιο Πάριο.

Επίτευγμα: Ωρίμανση της ιδέας ότι οι Έλληνες μόνοι τους πρέπει να παλέψουν για την ελευθερία τους.

Ο Διαφωτισμός διαδόθηκε και στα υπόλοιπα Βαλκάνια, κυρίως στην υπό Έλληνες ηγεμόνες  Μολδοβλαχία.

Για τον Θούριο: Ρήγας Φεραίος:  "Θούριος"   (εδώ κι εδώ)

Ο Τζον Λοκ, ο χαρακτήρας της τηλεοπτικής σειράς "Lost",  ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Τζον Λοκ.