"Τι είναι η πατρίδα μας;" - Γιάννης Πολέμης

  Μην σε ξενίζει, φίλε αναγνώστη, που λέω  τον Πολέμη  Γιάννη. Ίσως είναι που άμα λέω τον Ρίτσο έτσι, όλοι Γιάννηδες είναι. Ίσως είναι που έχω συνδυάσει μόνο τον Μελισσανίδη με το Ιωάννης ή ίσως ήρθε το φάντασμα του Ψυχάρη στον ύπνο μου, μ' άρχισε τις κατακεφαλιές κι έπαθα καμιά διάσειση... Αλλά μπορεί και να είναι για να κρύψω την αμηχανία μου που ανέλπιστα ασχολούμαι με το συγκεκριμένο ποίημα.
 

  Ο άνθρωπος πάντως, μια έκθεση γράφει σε στίχους. Μια έκθεση που μετά από αυτόν έγραψαν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά τα επόμενα 100τόσα χρόνια, νομίζω διδάσκεται ακόμα στο Δημοτικό το ποίημα, τουλάχιστον εγώ το διδάχθηκα... Το θέμα της έκθεσης είναι και ο τίτλος του ποιήματος, και το ήμισυ του πρώτου στίχου υπό μορφή ερωτήσεως. Εδώ παρατηρούμε την χρήση α' πληθυντικού και καταλαβαίνουμε ότι η ποιητική φωνή προτίθεται να εκφράσει  κάτι συλλογικό.  Εφαρμόζοντας φαινομενικά μια  τεχνική παρόμοια με αυτή των  άσκοπων ερωτημάτων, το ποιητικό υποκείμενο  θέτει ένα ερώτημα και στη συνέχεια, και για τις τρεις πρώτες στροφές, αναρωτιέται το ίδιο για πιθανές απαντήσεις. Κάπως έτσι περιγράφεται στις δυο πρώτες στροφές το ελληνικό τοπίο. Στην πρώτη περιγράφονται -απαριθμούνται, καλύτερα- κάποια  βασικά χαρακτηριστικά του. Οι κάμποι, τα άγονα  και ψηλά βουνά, η θάλασσα που λάμπει, ο φωτεινός ήλιος και τα αστέρια τα οποία φαίνονται στη χώρα μας να λαμπυρίζουν πιο έντονα λόγω γεωγραφικών συνθηκών. (Δεν έχω βγει ποτέ εκτός Ελλάδος αλλά η πολυταξιδεμένη gia-des μου αφηγούταν πως της είχε κάνει εντύπωση στις Βρυξέλλες πόσο μακρινός φαινόταν ο ουρανός). Στη δεύτερη στροφή πάλι,  αναφέρονται η θάλασσα με τις φιλόξενες παραλίες της (έτσι εκλαμβάνω εγώ το "ρηχές"), τα εκατοντάδες  μεγάλα ή μικρά νησιά που ξεφυτρώνουν παντού και συνοπτικά  κάθε  πόλη και χωριό, κάθε θάλασσα και στεριά.  Η τρίτη στροφή είναι αφιερωμένη στα αρχαία μνημεία τα οποία γίνονται δείκτες του πολιτισμού και της τέχνης της χώρας και μέσω αυτών υπαινίσσεται το ποιητικό υποκείμενο σελίδες, ένδοξες βεβαίως, από το παρελθόν. 

   Στην τέταρτη στροφή γίνεται η ανατροπή και  θα του αναγνωρίσω  του Πολέμη την πρωτοτυπία αποδίδοντας του  τα εύσημα. Στην τεχνική των άσκοπων ερωτημάτων τίθενται κάποιες απαντήσεις ενδεικτικές και στο τέλος αναιρούνται για να αναφερθεί τονισμένα η πραγματική απάντηση. Εδώ ο Πολέμης  δεν αναιρεί τίποτα. Όλα, και τα μεν και τα δε, είναι πατρίδα μας. Και επιπλέον  προσθέτει ακόμα σ΄αυτά, συνδέοντας το τοπίο και τους ανθρώπους,  κάτι  αδιόρατο, που δεν αποσαφηνίζει τι είναι, αλλά περιορίζεται να το περιγράψει σαν ένα είδος εσωτερικής φωνής που μας παρακινεί να τραβήξουμε εμπρός. 

  Πρόκειται για ένα τυπικό δείγμα της ποίησης του Πολέμη. Η ευαισθησία και η καλοσύνη του ποιητή είναι παρούσες, ο συνήθης χαμηλόφωνος και λιγάκι μελοδραματικός λυρισμός του είναι εδώ. Το ίδιο και η απουσία νοηματικού βάθους. Δεν τον κακίζουμε γι' αυτό, τόσο μπορούσε, τόσο έκανε! Δεν είναι δα και Παράσχος.  Και του οφείλουμε κι ένα ευχαριστώ για το λιθαράκι που έβαλε στην τελική επικράτηση της δημοτικής...

  Το πρόβλημα, αν είναι πρόβλημα, προκύπτει  από την ασάφεια της τέταρτης στροφής. Τι είναι κείνο  "που 'χουμε μες την καρδιά;". Ο πατριωτισμός ως  ταυτότητα είναι είναι η προφανής και λογική απάντηση, αλλά δεν ζούμε σε έναν κόσμο που επικρατεί πάντα η λογική;  Κι εκείνο το "εμπρός " στο τέλος είναι σάλπισμα προόδου ή κάτι άλλο; Γιατί το να ανταποκριθεί ο ποιητής στο αίτημα της εποχής του (η Μεγάλη Ιδέα είναι στην κορύφωσή της στα χρόνια του) έχει μια βάση λογική. Για τον κατοπινό αναγνώστη όμως τι σημαίνει;
     Το γεγονός ότι η Θάλεια Δραγώνα και η Άννα Φραγκουδάκη με την ομάδα τους επέλεξαν το τίτλο του ποιήματος ως τίτλο της μελέτης τους για τον εθνοκεντρισμό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι εύγλωττο. Το συγκεκριμένο ποίημα εξελίχθηκε σε σύμβολο της  μυωπικής εκπαιδευτικής πολιτικής του μετεμφυλιακού κράτους, μέσω της οποίας  χρησιμοποιούνταν η στείρα εθνικιστική προγονολατρεία ως συλλογικό ναρκωτικό και κάποια τέτοια  στοιχεία επιβίωσαν και τα επόμενα χρόνια. Κάπως έτσι -πέρα από την κοινωνική  σήψη που σατιρίζει το τραγουδάκι που ακολουθεί και το οποίο συνδιαλέγεται με το ποίημα του Πολέμη ή τουλάχιστον με τον συμβολισμό του δόθηκε-

 

κάπως έτσι, λοιπόν, φτάσαμε  κι  ο υγιής και αναγκαίος ως στοιχείο κοινωνικής συνοχής και, κυρίως, ταυτότητας πατριωτισμός υποχωρεί, παύει να είναι "εκείνο μέσα στην καρδιά" και θυσιάζεται στον βωμό της πατριδοκαπηλίας, του στενοκέφαλου εθνικισμού (ο προσδιορισμός πλεοναστικά) και της επιδερμικής πατριδολαγνείας, στοιχεία πάνω στις οποία σπεκουλάρουν τελευταία, εκμεταλλευόμενα την οικονομική κρίση, διάφορα φασιστικής νοοτροπίας μορφώματα που κρύβουν τις πραγματικές τους προθέσεις πλειοδοτώντας σε κούφια εθνικιστική ρητορεία.  Οπότε πού "εμπρός"; 

   Το συγκεκριμένο ποίημα, παρεμπιπτόντως, ήταν το αγαπημένο ενός ανθυπολοχαγού που συνάντησα στο στρατό, ο οποίος δυο χαρές είχε στη ζωή... Το ένα ήταν να παραφυλάει έξω από τους οίκους ανοχής για να συλλάβει ένστολους εφέδρους και των τριών σωμάτων εξερχόμενους "ασκεπώς" (χωρίς πηλήκιο δηλαδή). Το άλλο να οραματίζεται τον εαυτό του αρχιστράτηγο στην Κόκκινη Μηλιά...

        Αλλά γι' αυτά δεν φταίει ο Πολέμης. Μια έκθεση σε στίχους έγραψε ο άνθρωπος...