Για το "μπαρ"

Όποιος μπήκε γιατί νομίζει ότι είναι υποχρεωτικό...
Να την "κάνει"!
ΤΩΡΑ!!!!!!!!!!!!!!!

(Εκτός από όταν δεν έχουμε βιβλία... Τότε είναι υποχρεωτικό... Για γκελ μπουρντά, καμάρια μου!)

Τρίτη 13 Ιανουαρίου 2015

"Έρωτος αποτελέσματα: Η Ελενίτσα" - Ιωάννης Καρατζάς

Το κείμενο  που ανθολογείται στο  σχολικό βιβλίο με υπότιτλο "Η Ελενίτσα" αποτελεί απόσπασμα  μιας από τις τρεις ηθικοερωτικές ιστορίες που δημοσιεύτηκαν  με τίτλο "Έρωτος αποτελέσματα" το 1792 και αποτελούν κατά πολλούς τα πρώτα νεοελληνικά διηγήματα.
      Ο συγγραφέας της συλλογής δεν αποκάλυψε το όνομα του κατά την έκδοση.  Εικάζοταν από κάποιους ότι θα μπορούσε να είναι ο Ρήγας ή ο Αθανάσιος Ψαλίδας. Τελευταία, συγγραφέας του βιβλίου θεωρείται ο Κύπριος λόγιος Ι. Καρατζάς, ένας από τους συντρόφους του Ρήγα που εκτελέστηκαν μαζί του το 1798. (Μια εκδοχή που υιοθέτησα κι εγώ παραβλέποντας το σχολικό βιβλίο, διότι σε μια μίνι έρευνα που πραγματοποίησα στο Διαδίκτυο, κάθε μη σχολική αναφορά  θεωρούσε αυτονόητο ότι ο Καρατζάς είναι ο συγγραφέας.) Πρόκειται για ένα ελαφρό ανάγνωσμα το οποίο απευθύνονταν- και έγινε ανάρπαστο - στην πρόσφατα δημιουργηθείσα και ακμάζουσα ελληνική αστική τάξη της εποχής, κατά μίμηση των γαλλικών "ρομάντζων" (και ειδικότερα  του "Σχολείου των ντελικάτων εραστών", το οποίο την ίδια εποχή είχε μεταφράσει στα ελληνικά ο Ρήγας)  και δείχνει παράλληλα την αμηχανία με την οποία, τουλάχιστον ως τις αρχές του 20ου αιώνα, αντιμετώπιζαν ορισμένοι Έλληνες λόγιοι  τα πνευματικά κινήματα που προέρχονταν από την Δύση, όταν τουλάχιστον προσπαθούσαν να τα μεταφέρουν αυτούσια στην ελληνική πραγματικότητα, γεγονός που φαίνεται, ας πούμε, πολύ περισσότερο και χαρακτηριστικότερα στον "ρομαντισμό της φουστανέλας" κατά την μεταγενέστερη "Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή". Διότι, ενώ προσέτρεχαν σ' αυτά με σκοπό την βελτίωση του πνευματικού επιπέδου της υποδουλωμένης χώρας, δεν μπορούσαν να μην αντιληφθούν ότι κάποια στοιχεία τους  ερχόταν κάποτε σε σύγκρουση με τις παραδόσεις και τις συνήθειες των Ελλήνων. Και συχνά προσπαθούσαν προκρούστεια να τα προσαρμόσουν σε αυτές, με κωμικά ενίοτε αποτελέσματα.  
  Το παραπάνω το λέω, γιατί η όποια τολμηρότητα ή ελευθεριότητα του θέματος (η οποία σε μας σήμερα φαίνεται ανύπαρκτη άλλα ίσως ήταν η αιτία, μαζί ίσως με την ελαφρότητα του θέματος,  που οδήγησε στην απόκρυψη της ταυτότητας του συγγραφέα, για να κάνω μια φιλολογική ακροβασία) περιορίζεται στον έρωτα ο οποίος "τόλμησε" να ανθίσει στις καρδιές των πρωταγωνιστών της ιστορίας. Κατά τα λοιπά, τηρούνται τα παραδοσιακά πρότυπα ως προς τις κοινωνικές συμβάσεις, προσαρμοσμένα στις συνθήκες της πρωτο-αστικής τάξης της Κωνσταντινούπολης. Ο νεανικός και εξιδανικευμένος έρωτας νομιμοποιείται (και αφοπλίζεται ως δυνάμει παράγοντας κοινωνικής αποσταθεροποίησης ) και καθαγιάζεται  γενόμενος γάμος, αλλά μόνο κατόπιν συμφωνίας των οικογενειών
Νικολάου Γκύζη:"Τ' αρραβωνιάσματα", 1877
των δυο ερωτευμένων.
Παρατηρήσεις που προκύπτουν από το κείμενο  σε σχέση με την θέση των φύλων και τη δομή της οικογένειας: 
1) Αμφότερες οι οικογένειες που περιγράφονται  ακολουθούν τα πρότυπα της πατριαρχικής κοινωνίας, είναι δε χαρακτηριστικό ότι οι πρωταγωνιστές είναι μεν σε ηλικία γάμου, αλλά αναφέρονται με τα υποκοριστικά τους,  η "Ελενίτζα"  και "Γιωργάκης".
2)Ο πατέρας και η μητέρα ενδιαφέρονται εξίσου για την ευτυχία των παιδιών τους και δείχνουν την φροντίδα και το νοιάξιμό τους αλλά έχουν συγκεκριμένες αρμοδιότητες στα πλαίσια της οικογένειας. Ο πατέρας της Ελενίτσας, ας πούμε, αφού εκφράσει την ανησυχία τους για την κατάσταση της κόρης του ζητάει (και δεν φτιάχνει ο ίδιος) να του φτιάξουν έναν καφέ και φεύγει για να ασχοληθεί με τις δουλειές του έξω από το σπίτι. Στην μητέρα, αντίθετα, επιφυλάσσεται το χρέος να προσεγγίσει την κόρη τους, να ανακαλύψει την αιτία του προβληματισμού της και μετά να ενημερώσει τον άντρα της ώστε  να επιληφθεί  την επίλυση του θέματος. Παράλληλα φαίνεται ότι  χρησιμοποιείται το παραδοσιακό πρότυπο κάθε γονιός αναλαμβάνει την φροντίδα διαπαιδαγώγησης των παιδιών του ίδιου φύλου, ώστε να τους μάθει τα απαιτούμενα στην κοινωνία ανάλογα με το φύλο τους. Ισχυρή σύμβαση. Θυμηθείτε την πρόσφατη διαφήμιση με την κόρη που έχει φρικάρει που κόλλησε το pc κι έχασε στο παιχνίδι. Ο πατέρας στον οποίο εξομολογείται το πρόβλημα της και δεν κατάλαβε τίποτα από την τεχνική ορολογία ρωτάει συντετριμμένος: "Στη μάνα σου τό 'πες;"
Το παραπάνω περιστατικό αποτελεί ταυτόχρονα εκδήλωση του προτύπου που θέλει τους πατεράδες να είναι ή να φαίνονται περισσότερο απόμακροι συναισθηματικά και τα παιδιά να έχουν περισσότερο θάρρος με τις μανάδες που τα νουθετούν παραχαϊδεύοντάς τα. Μια οικογενειακή εκδοχή της ανακριτικής τεχνικής "καλός μπάτσος/κακός μπάτσος", με άλλα λόγια.
 3) Οι γονείς αποφασίζουν για το μέλλον των παιδιών, λαμβάνοντας υπόψιν ωστόσο εδώ τις επιθυμίες τους. Οι δυο πατέρες συμφώνησαν μεν να παντρέψουν τα παιδιά της, αλλά η συμφωνία θα ενεργοποιηθεί μόνο αν συγκατατεθεί και η Ελενίτσα στον γάμο, για αυτό και η μητέρα της ζητάει την γνώμη της, εκθειάζοντας παράλληλα τα χαρίσματα του υποψήφιου γαμπρού. 
4) Οι δυο νέοι, παρά τον έρωτά τους, δεν χάνουν τον έλεγχο. Γιατί είναι καλά και υπάκουα στους γονείς τους παιδιά, "όπως πρέπει". 
5) Έρωτας ξε-έρωτας, κι εδώ ο γάμος ουσιαστικά γίνεται παραδοσιακά, σαν προξενιό. Οι γονείς των νεαρών συζητούν μεταξύ τους και αποφασίζουν το γάμο. Το ότι τα παιδιά ήταν και ερωτευμένα μεταξύ τους ήταν ευτυχής μεν, σύμπτωση δε.
6) Η ψυχογράφηση της ερωτευμένης Ελενίτσας μιμείται και αναπαράγει τα παραδοσιακά κοινωνικά και λογοτεχνικά πρότυπα σχετικά με τις γυναίκες. Παθητικές, ευάλωτες, συναισθηματικές, με έμφαση στον μελοδραματισμό.
7) Η ερωτευμένη κοπέλα προσπαθεί να κρύψει τα συναισθήματα της. Ενδεχομένως ντρέπεται για αυτά γιατί αισθάνεται ότι δεν είναι κοινωνικά συμβατά
8) Το ίδιο προκύπτει από την πρώτη ερώτηση της μητέρας προς την Ελενίτσα σχετικά με την αιτία της λύπης της: "Σου έλειψε κανένα φουστάνι"; Τα κορίτσια δηλαδή παρουσιάζονται ως επιφανειακά όντα τα οποία νοιάζονται μόνο για την εξωτερική τους εμφάνιση και την ικανοποίηση της φιλαρέσκειάς τους (Τελικά, όμως, δεν της έλειπε φουστάνι, άντρας της έλειπε, πράγμα που επιβεβαιώνει το άλλο κοινωνικό πρότυπο που όριζε ότι μια γυναίκα είναι ένα επιφανειακό ον το οποίο, όταν δεν νοιάζεται φιλάρεσκα για την εξωτερική της εμφάνιση, ενδιαφέρεται μόνο για την συζυγική της αποκατάσταση. Κάτι σαν την Διαμάντω του τραγουδιού δηλαδή...
)
9) Η γνωριμία των δύο νέων έγινε στην εκκλησία, το μεγαλύτερο  "νυφοπάζαρο" παραδοσιακά, στο οποίο οι γονείς παρουσίαζαν τις υποψήφιες νύφες ώστε να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των υποψήφιων γαμπρών. Πράγμα λογικά μιας και ο εκκλησιασμός ήταν πολλές φορές το μόνο κοινωνικά αποδεκτό μέρος στο οποίο επιτρεπόταν να πάει μια γυναίκα. Κάπως έτσι οι εκκλησίες ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς σε τέτοιες εποχές, ούσες συν τοις άλλοις ο κατεξοχήν χώρος φλερτ... [Τελικά, από ότι είδα μετά δεν γνωρίστηκαν στην εκκλησία, αλλά αφήνω το σχόλιο γιατί κατά τα λοιπά είναι ακριβές]
10) Ο ιδεατός γαμπρός της εποχής προκύπτει από την απαρίθμηση των χαρισμάτων τα οποία διαθέτει ο Γιωργάκης και τα αναφέρει η μητέρα στην Ελενίτσα για να την πείσει να τον παντρευτεί χωρίς να ξέρει ότι ήδη τον θέλει: Τίμιος, σεμνός, νοικοκύρης, ικανός, και βέβαια  από καλή οικογένεια
     Το διήγημα διαδραματίζεται στην Κωνσταντινούπολη του τέλους του 18ου αιώνα, σε αστικό περιβάλλον.  Ο αφηγητής είναι τριτοπρόσωπος, παντογνώστης και αφηγείται τα γεγονότα γραμμικά από μηδενική εστίαση. Ωστόσο, συχνά διανθίζει τον λόγο του με χιουμοριστικά σχόλια και νύξεις ορισμένες φορές  και σε κάποιες περιπτώσεις συμπλέκονται οι ευθείες ερωτήσεις με τον πλάγιο λόγο, ένα χαρακτηριστικό που παραπέμπει στα παραμύθια και τις λοιπές λαϊκές διηγήσεις. Η γλώσσα είναι απλή και δημοτική. Πρόκειται ουσιαστικά για την γλώσσα της φαναριώτικης αστικής κοινωνίας της εποχής του συγγραφέα, στην οποία απευθύνεται και το ανάγνωσμα.
Αυτά τα ολίγα.  

3 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Μπράβο!Ακριβώς οι σκέψεις μου

Ανώνυμος είπε...

Φοβερή ανάλυση! Διάβασα 2 βοηθητικά νεοελληνικής λογοτεχνίας και τόσο περιεκτική εμβάθυνση δεν υπήρχε!

Kakos Lykos είπε...

Σε ευχαριστώ πολύ. Λογικό είναι όμως . Τα βοηθήματα είναι γραμμένα για αυτά που ζητάει το βιβλίο της Λογοτεχνίας της Α' Λυκείου τα οποίο βέβαια εδώ και δέκα χρόνια χρησιμοποιείται επικουρικά ή και καθόλου. Ενώ εγώ το κείμενο μου το έγραψα εστιάζοντας στην ενότητα "Φύλο και Λογοτεχνία".