Οδύσσεια: Εισαγωγή

Ακολουθεί σχεδιάγραμμα της εισαγωγής της "Οδύσσειας" προς αποφυγή των φωτοτυπιών. Γιατί έτσι, και αποφεύγουμε περιττές επαφές γλιτώνοντας τον κορονοϊό και κάνουμε οικονομία στο χαρτί και μαθαίνουμε ότι στο Διαδίκτυο μπορείς να κάνεις κι άλλα πράγματα εκτός από το να παίζεις παιχνίδια και να μπαίνεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

Έπος = αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό

Ηρωικό Έπος= αφηγηματικό ποίημα που αφορά κατορθώματα ηρώων αλλά και θεών

·         Παρουσίαση μυθικών γεγονότων σαν αληθινά

·         Αντικειμενικός χαρακτήρας-έκφραση της κοινωνίας μέσα στην οποία δημιουργείται

Κύκλια Έπη/Επικός κύκλος: σύνολο αφηγηματικών ποιημάτων που εκτείνονται από τη δημιουργία του κόσμου (κοσμογονία) ως και τον θάνατο του Οδυσσέα.

Τρωικός κύκλος: σύνολο αφηγηματικών ποιημάτων που σχετίζονται με τον Τρωικό πόλεμο (αρχές του 12^ου αι. πΧ)

1)     Κύπρια Έπη: διήγηση των γεγονότων που προηγούνται της Ιλιάδας   π.χ. Ἰλιάς: εξιστόρηση του τρωικού πολέμου μέχρι τον θάνατο του Έκτορα

2)    Αἰθιοπίς: διήγηση των μαχών και του θανάτου του Αχιλλέα

3)    Μικρά Ἰλιάς: διήγηση της διαμάχης Οδυσσέα-Αίαντα μέχρι την είσοδο του Δούρειου Ίππου στην Τροία

4)    Ἰλίου Πέρσις: διήγηση της άλωσης της Τροίας

5)    Νόστοι: διήγηση των περιπετειών των ηρώων κατά την επιστροφή τους στις πόλεις τους  π.χ. Οδύσσεια: νόστος του Οδυσσέα

6)    Τηλεγόνεια/Τηλεγονία: διήγηση των γεγονότων που έπονται της Οδύσσειας (από την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη μέχρι τον θάνατό του από τον γιο του Τηλέγονο τον οποίο απέκτησε από την Κίρκη)

	Ιλιάδα	Οδύσσεια
κεντρικό θέμα	Ἀχιλλέως μῆνις (=θυμός του Αχιλλέα)	ο νόστος του Οδυσσέα στην Ιθάκη μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου
χρόνος αφήγησης	51 μέρες	41 μέρες
χρόνος ιστορίας	10 χρόνια	10 χρόνια

Τα ομηρικά έπη διηγούνται γεγονότα της Μυκηναϊκής εποχής (1600-1100 πΧ) αλλά συντέθηκαν κατά τη Γεωμετρική εποχή (1100-700 πΧ) και ειδικότερα στο β’ μισό του 8^ου αι πΧ, δηλ. μετά το 750 πΧ στη δυτική Μικρά Ασία.

Αποικίες Αχαιών στην περιοχή αυτή από τον 11^ο αι. πΧ: οι άποικοι τραγουδούσαν τα κατορθώματα των παλαιών ηρώων του ελλαδικού χώρου + ιστορίες για περιπέτειες ναυτικών

Οπότε: 

       Τα ομηρικά έπη συνενώνουν στοιχεία της εποχής στην οποία αναφέρονται αλλά και  της εποχής κατά την οποία δημιουργήθηκαν (π.χ. αναχρονισμοί) :αναφέρονται σε μυθοποιημένα γεγονότα της Μυκηναϊκής εποχής αλλά προβάλλουν και στοιχεία της Γεωμετρικής εποχής  π.χ. ειρηνικά έργα (ναυτιλία, εμπόριο), πολιτικές συγκρούσεις (κλονισμός της βασιλείας)

Αοιδοί: προομηρικοί επικοί ποιητές που τραγουδούσαν τις αυτοσχέδιες συνθέσεις τους με τη συνοδεία κιθάρας/ φόρμιγγας σε ανακτορικά συμπόσια/εορταστικές εκδηλώσεις. Για τη σύνθεσή τους στηρίζονταν εκτός από το φυσικό τους ταλέντο, στην ειδική εκπαίδευση που έπαιρναν από γονείς/δασκάλους σχετικά με τις διάφορες ηρωικές ιστορίες τις τυπικές εκφράσεις και τον εξάμετρο στίχο.

Ραψωδοί: διαδέχτηκαν τους αοιδούς και δεν συνέθεταν αλλά αρχικά συνέραπταν ποιήματα και έπειτα, απομνημόνευαν και απήγγειλαν ρυθμικά τα ήδη καταγεγραμμένα έπη κρατώντας ένα ραβδί (σύμβολο εξουσίας).  Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες και ταξίδευαν από τόπο σε τόπο απαγγέλλοντας τα έπη σε ανοιχτούς χώρους στις μεγάλες γιορτές των Ελλήνων, όπου γίνονταν και ραψωδικοί αγώνες.

Ο Όμηρος (Ιωνία, 8^ος αι. πΧ) μάλλον ήταν ο πρώτος ραψωδός: ταξίδευε και απήγγειλε τα ποιήματά του τα οποία είχε συνθέσει  με τη χρήση της γραφής.

Ομηρικό ζήτημα: 

αφορά την πατρότητα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Η ενδελεχής μελέτη των επών γέννησε διάφορα ερωτήματα όπως: υπήρξε πραγματικά ο Όμηρος; Η Ιλιάδα (15.693 στίχοι) κι η Οδύσσεια (12.110 στίχοι) είναι δημιουργήματα ενός και μόνου ποιητή ή σειράς ανώνυμων ποιητών; Είναι ενιαία ποιήματα ή προέκυψαν από συνένωση μικρότερων ποιημάτων; Συντέθηκαν προφορικά ή με τη χρήση της γραφής;                                         Η απάντηση που επικρατεί στη σύγχρονη έρευνα είναι ότι τα δύο έπη είναι προσωπική δημιουργία ενός ποιητή –όχι απαραίτητα του ίδιου (Ο Όμηρος είναι μυθικό/μυθοποιημένο πρόσωπο)- με τη βοήθεια της γραφής ο οποίος μεταπλάθει δημιουργικά τις πηγές του σε ένα νέο κι ανώτερο ποιητικό έργο. 

Ειδικά για την Οδύσσεια, ο δημιουργός της αντλεί το υλικό του από:

1.  την προφορική επική παράδοση: κληρονόμησε έτοιμο περιεχόμενο (Τρωικός κύκλος) και στερεότυπα αφηγηματικά σχήματα (τυπικοί στίχοι, τυπικές εκφράσεις, εξάμετρο) κι είναι ο τελευταίος μιας μακροχρόνιας παράδοσης που δημιούργησαν οι αοιδοί
2.   τις λαϊκές αφηγήσεις: σχετικά με τον γυρισμό του ξενιτεμένου, τον αγώνα των μνηστήρων για να κερδίσουν την καρδιά της κόρης, των ναυτικών εξιστορήσεων για μακρινά μέρη
3. τα σύγχρονά του κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα: το τέλος της Γεωμετρικής εποχής (β’ μισό 8ου αι. πΧ) συμπίπτει με την πτώση της βασιλείας και την άνοδο της ολιγαρχίας, τον αποικισμό, την άνθιση του εμπορίου και την διάδοση της γραφής στον ελληνικό χώρο

Ο Οδυσσέας φιλάει το χώμα της Ιθάκης

Η υψηλή αξία των ομηρικών επών αποδεικνύεται από το ότι:

•   είναι τα μόνα που σώζονται ολόκληρα (από τα κύκλια έχουμε μόνο αποσπάσματα)
•   ήταν για αιώνες τα αγαπημένα ακροάματα των Ελλήνων
•   χρησιμοποιούνταν ως σχολικά εγχειρίδια και ως πηγές διδαγμάτων σχετικά με την ιστορία, τη θρησκεία και την ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχολογία
• γονιμοποίησαν την αρχαιοελληνική, τη ρωμαϊκή αλλά και τη σύγχρονη ελληνική και ξένη Τέχνη

Επίσημη καταγραφή των επών έγινε τον 6^ο αι. πΧ με εντολή του τύραννου Πεισίστρατου ο οποίος θέσπισε και την απαγγελία τους από ραψωδούς ως επίσημο τμήμα της γιορτής των Παναθηναίων.

Ο χωρισμός των επών σε ραψωδίες έγινε τον 3^ο αι πΧ: χωρίστηκαν σε 24 ραψωδίες το καθένα οι οποίες επιγράφονται με τα 24 γράμματα της αλφαβήτου – κεφαλαία για την Ιλιάδα, μικρά για την Οδύσσεια- κι έναν σύντομο τίτλο ανάλογο προς το περιεχόμενό τους. π.χ. Α ‘Αχιλλέως μηνις’ / α ‘Τηλεμάχεια’

Το θέμα της Οδύσσειας είναι ο νόστος του Οδυσσέα: για την τελική του επιστροφή από την Τροία στην Ιθάκη ο ήρωας αγωνίστηκε 10 ολόκληρα χρόνια και πέρασε πολλές περιπέτειες. Παράλληλα μ’ αυτές, ωστόσο, πληροφορούμαστε και για την αναζήτηση του Οδυσσέα από τον γιο του, τον Τηλέμαχο, και για την κατάσταση στο παλάτι με την Πηνελόπη και τους μνηστήρες.

Ο χαρακτήρας της Οδύσσειας είναι ειρηνικός (σε αντίθεση με το πολεμικό πνεύμα της Ιλιάδας). Πρόκειται για ένα μεταπολεμικό έπος επειδή εκθέτει γεγονότα που συνέβησαν μετά τον πόλεμο: ο ηρωισμός του πρωταγωνιστή δεν έχει να κάνει πια με τη δύναμη και τη γενναιότητα στη μάχη αλλά με την επιμονή του και τον αγώνα του να γυρίσει στην πατρίδα του και να ζήσει ήσυχος το υπόλοιπο της ζωής του κοντά στην οικογένειά του.