Η σημερινή ανάρτηση είναι βασισμένη και σε πληροφορίες που άντλησαν οι μαθήτριες του Δ1 του Μουσικού Σχολείου Ρόδου Θοδώρα, Τσαμπίκα, Ελεάννα Κατ., Κατερίνα και Ζωζώ για το ιστορικό δημοτικό τραγούδι "Της Δέσπως".
Αρχικά να πούμε ότι τα δημοτικά τραγούδια που παρουσιάζουν ως ηρωίδες της γυναίκες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες.
1) Στα ακριτικά τραγούδια παρουσιάζεται συχνά η ιστορία της κόρης που οπλίζεται, ορμά στη μάχη και συμπλέκεται με τους εχθρούς, οι οποίοι συνηθέστατα είναι οι Σαρακηνοί. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το τραγούδι "Η ανδρειωμένη λυγερή και ο Σαρακηνός".
2) Στα κλέφτικα τραγούδια παρουσιάζεται συχνά η ιστορία της κόρης που ντύνεται άντρας και ζει ανάμεσα στους κλέφτες για αρκετό καιρό, Το φύλο της αποκαλύπτεται μερικές φορές, άλλες φορές όμως όχι.
3) Υπάρχουν αρκετά τραγούδια που περιγράφουν τη γενναιότητα των γυναικών του Σουλίου. Πολεμούν με τους Τούρκους και τους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά και, βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο πεθαίνουν είναι ηρωικός. Το δημοτικό τραγούδι "Της Δέσπως" είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
4) Υπάρχουν τέλος και τραγούδια στα οποία η γυναίκα είναι αιχμάλωτη σε Τούρκους, Άραβες ή και καπεταναίους αλλά παρά τις πιέσεις εκείνη αντιστέκεται δεν υποκύπτει. Ενίοτε, μάλιστα απειλεί τους δεσμώτες της επισείοντας της εκδίκηση του αγαπημένου της, όπως γίνεται στο ακριτικό τραγούδι "Η αρπαγή της γυναίκας τους Διγενή".
(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από δω)
Ακούστε μια παραλλαγή του τραγουδιού
Το δημοτικό τραγούδι "Της Δέσπως" παρουσιάζει ένα πραγματικό επεισόδιο από τους αγώνες των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Στα 1803 οι Σουλιώτες εξουθενωμένοι από τους πολύχρονους αγώνες, ήρθαν σε συμφωνία με τον Αλή Πασά να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να περαιωθούν στα Επτάνησα. Εκείνος όμως δεν σεβάστηκε τη συμφωνία και επιτέθηκε στις τρεις ομάδες που εκκένωναν τα χωριά. Απο αυτές μόνο η
μία έφτασε με ασφάλεια στα υπό Ρωσική τότε κυριαρχία Επτάνησα. Άλλα επεισόδια των γεγονότων αυτών είναι εκείνα της ανατίναξης του μοναστηριού Κούγκι από το καλόγερο Σαμουήλ για να μην συλληφθεί από τους εχθρούς και ο χορός του Ζαλόγγου, όταν γυναίκες Σουλιώτισσες βλέποντας τους άντρες τους να ηττώνται από τους υπέρτερους αντιπάλους έπεσαν στο γκρεμό μαζί με τα παιδιά τους για να αποφύγουν την αιχμαλωσία.
Ηρωίδα του τραγουδιού είναι η Δέσπω Σέχου- Μπότση και τα γεγονότα που περιγράφει συνέβησαν στις 23 Δεκεμβρίου του 1803. Η Δέσπω βρήκε καταφύγιο μαζί με τα μέλη της οικογένειας της- ως επί το πλείστον γυναικόπαιδα- σε ένα μικρό χωριό μεταξύ Άρτας και Πρέβεζας εν ονόματι Ρηνιάσα. Σε αιφνιδιαστική επίθεση των Τουρκαλβανών επέλεξε να ταμπουρωθεί στου Δημουλά τον πύργο και όταν είδε ότι τέλειωναν τα πολεμοφόδια έβαλε φωτιά στο μπαρούτι που είχε απομείνει και ανατινάχτηκε μαζί με την οικογένειά της και πολλούς των πολιορκητών της.
Η Υπόθεση
Πολλή φασαρία, πολλές ντουφεκιές ακούγονται. Και το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται μήπως γίνεται γάμος και χαρά. Αμέσως όμως απαντά αρνητικά και αποκαλύπτει ότι η Δέσπω και οι συγγενείς της πολεμούν ενάντια στους Αρβανίτες στο πύργο του Δημουλά. Εκείνοι της ζητούν να ρίξει τα άρματα και να γίνει σκλάβα του πασά. Η Δέσπω όμως απαντά ότι ακόμα κι αν το Σούλι και την Κιάφα τα πήραν οι Τούρκοι, αυτή δεν πρόκειται να γίνει σκλάβα κανενός. Άρπαξε λοιπόν, ένα δαυλί και αφού παρακίνησε τους δικούς της να μην καταδεχτούν να ζήσουν σκλάβοι των Τούρκων, ανατίναξε τα πυρομαχικά.
Τα πρόσωπα.
Δέσπω: Η Δέσπω είναι μια θαρραλέα γυναίκα. Μια γυναίκα γεμάτη από θέληση και δίψα για ελευθερία και, το κυριότερο, έτοιμη να αγωνιστεί για αυτήν. Προσπαθεί με κάθε τρόπο και με οποιοδήποτε κόστος να βοηθήσει στον αγώνα για την απελευθέρωση ή την διατήρηση της ελευθερίας πλάι στους άντρες. Η ηρωίδα δεν είναι μόνη της. Πλάι της υπάρχουν κι άλλες γυναίκες , πρόθυμες να υπερασπιστούν τα πιστεύω τους. Η ηρωική πράξη της Δέσπως να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο χωρίς δισταγμό φανερώνει την ψυχική της δύναμη, το πάθος της για ελευθερία και την αγάπη της για την πατρίδα. Η Δέσπω δεν παραδίνεται, παλεύει για την ελευθερία του λαού της, για τα παιδιά, τις μητέρες, τους άντρες, το έθνος της. Η γενναία αυτή γυναίκα θυσίαζε τη ζωή της για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ανεξαρτησία και τη δικαιοσύνη.
Ο εχθρός: Απευθυνόμενος προς τη Δέσπω την καλεί να παραδοθεί και να δηλώσει υποταγή στον Πασά.
Για να το καταφέρει αυτό προσπαθεί να εκλογικεύσει εκφοβίζοντας και αποθαρρύνοντας τις γυναίκες ώστε να παραδοθούν με αντάλλαγμα να γλυτώσουν τη ζωή τους.
Βασική ιδέα
Η αγάπη για την ελευθερία και ο ηρωικός θάνατος. Όλο το τραγούδι το διαπερνά η ιδέα της ελευθερίας. Η Δέσπω αγαπάει την ελευθερία και προτιμάει να την να πεθάνει ηρωικά παρά να την στερηθεί και να ζήσει ως σκλάβα των Τούρκων και των Αλβανών. Ο θάνατος είναι προτιμότερος από την ατίμωση και τη σκλαβιά. Έχει ιδιαίτερη σημασία πως αυτόν τον ηρωισμό και αυτήν την αυτοθυσία τον δείχνει μια γυναίκα. Μια γυναίκα που εδώ αναδεικνύεται σε ηρωική μορφή, με ηγετικά προσόντα και αγωνιστική διάθεση. Η στάση της αυτή γεμίζει τον καθένα με θαυμασμό και εξυψώνει όχι μόνο την ίδια αλλά τελικά και το γυναικείο φύλο γενικά. Κι ευρύτερα το ανθρώπινο γένος ανεξαρτήτως φύλου.
Αυτός ο θαυμασμός είναι η αιτία που κινητοποιεί το ποιητικό υποκείμενο στο τραγούδι. Ότι μια γυναίκα έδειξε τέτοιο θάρρος και τέτοιο μαχητικό πνεύμα, αναντίστοιχο με το φύλο της. Και για αυτό το λόγο ξεκινάει το τραγούδι εντυπωσιακά, με την πιο γνωστή (κι αυτό δεν είναι τυχαίο για την εξάπλωση και την εντύπωση που δημιούργησε το τραγούδι) περίπτωση χρησιμοποίησης της τεχνικής των άσκοπων ερωτημάτων της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Στον πρώτο στίχο υπάρχει μια εντυπωσιακή ακουστική εικόνα. Γενική, "αχός", στο πρώτο ημιστίχιο. Ειδικότερη, "πολλά τουφέκια", στο δεύτερο. Η ένταση του ήχου κάνει το ποιητικό υποκείμενο να αναρωτιέται που να πέφτουν τόσοι πολλοί πυροβολισμοί. Σε γάμο ή σε γλέντι; Στον τρίτο στίχο αναιρούνται τα ενδεχόμενα αυτά και στον τέταρτο αποκαλύπτεται τελικά η ταυτότητα εκείνων που προξενούν τόσο μεγάλο θόρυβο: Η Δέσπω, τα αγγόνια της και οι νύφες της. Το μέγεθος της αντίστασης που κρατούν μεγιστοποιείται στον επόμενο στίχο με τη χρήση της συνεκδοχής "Αρβανιτιά" και του ρήματος "πλάκωσε" και της αντίθεσης που δημιουργεί: Από την μια μια χούφτα γυναικόπαιδα. και από την άλλη πολυπληθής στρατός.
Επειδή το ποιητικό υποκείμενο δεν το ενδιαφέρει τόσο να περιγράψει την ηρωική πράξη αλλά την την διαδικασία της απόφαση για την πράξη, χρησιμοποιείται στην συνέχεια διάλογος. Εκπρόσωπος του εχθρού την παρακινεί να "λογικευτεί" και να προσαρμοστεί στην νέα κατάσταση. Η Δέσπω αρνείται περήφανα. Έπειτα στρέφεται στους συγγενείς τους και τους παρακινεί να πεθάνουν ελεύθεροι. Η ανατίναξη περιγράφεται στον τελευταίο στίχο, λιτά και απέριττα. Όλοι (άρα και οι διώκτες της) φωτιά γίναν.
Είπαμε παραπάνω ότι τη σύνθεσή του τραγουδιού προξένησε ο θαυμασμός για τον ηρωισμό μιας γυναίκας. Η Δέσπω όμως δεν είναι μια οποιαδήποτε γυναίκα. Είναι Σουλιώτισσα γυναίκα. Σκληραγωγημένη δηλαδή από τις σκληρές συνθήκες του τόπου που γεννήθηκε και εμποτισμένη με τις αρχές της κοινωνίας στην οποία ζει. Το κακοτράχαλο και το άγονο του Σουλίου έκανε τις γυναίκες του ανθεκτικές και λιτοδίαιτες. Η πολεμική κοινωνία στην οποία ζούσαν τις έκανε να έχουν συμφιλιωθεί με τον κίνδυνο. Άλλωστε, οι ίδιες πολλές φορές συμμετείχαν στις μάχες ή μετέφεραν πολεμοφόδια στους άνδρες τους. ( Κι ας μην ξεχνούμε ότι οι Σουλιώτισσες είναι οι προ-προγιαγιάδες των γυναικών της Πίνδου.)
Το κυριότερο, όλη η ουσία ,κρύβεται στα λόγια που της απευθύνει ο εκπρόσωπος των εχθρών. Την φωνάζει "Γιώργαινα", δηλαδή όχι με το όνομα της αλλά με το ανδρωνυμικό της. Αυτό το κάνει αφενός για να την υποβιβάσει, αφετέρου για να την "παρακινήσει" να φερθεί ανάλογα με το φύλο της. Το γεγονός όμως ότι απευθύνεται σε αυτή έχει τη σημασία του. Η Δέσπω είναι χήρα και τη απουσία του ανδρός καθίσταται αρχηγός της φάρας της και είναι "υποχρεωμένη" να σταθεί αντάξια της θέσης της σε όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή. Άρα και τις πολεμικές. Η Δέσπω δηλαδή αντικαθιστά τον άντρα της επειδή απουσιάζει, αλλά και εκεί να ήταν τίποτα δεν θα άλλαζε. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή στην οποία η Δέσπω έχει πάρει την απόφαση να ανατινχαχτει, ωστόσο ζητά και την συμφωνία των υπολοίπων μελών της οικογένειας της. Δείγμα ότι αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και ως άτομο ξεχωριστό άλλα και ως μέλος μιας κοινότητας.
Το δεύτερο ουσιώδες στοιχείο είναι η φράση "δεν είναι εδώ το Σούλι". Φαίνεται δηλαδή ο εχθρός να αποδέχεται τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης περιοχής αλλά, αφού πλέον δεν υπάρχει την καλεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, να δεχτεί να γίνει σκλάβα του πάσα. Αυτό που δεν έχει καταλάβει όμως είναι ότι το Σούλι δεν είναι τα βουνά και τα λαγκάδια. Το Σούλι είναι μια ιδέα η οποία επιζεί όπου υπάρχουν Σουλιώτες. Η Δέσπω δηλαδή κουβαλάει το Σούλι μέσα της. Και σύντομα το αποδεικνύει.
Πάντως, επειδή και ο προσωπικός παράγοντας έχει τη σημασία του, να σημειωθεί εδώ ότι η Δέσπω προσεγγίζει τα πράγματα τελείως διαφορετικά από τις Σουλιώτισσες του Ζαλόγγου ή εκείνες που στα Άγραφα όπου είχαν καταφύγει προέβησαν στην ίδια πράξη, έπεσαν στο γκρεμό για να μη γίνουν σκλάβες. Στις περιπτώσεις αυτές οι Σουλιώτισσες ενήργησαν πιο παθητικά, υπό την έννοια ότι παρακολουθούσαν τους άντρες τους να πολεμούν και όταν κατάλαβαν ότι δεν υπήρχε ελπίδα αφαίρεσαν οι ίδιες τη ζωή τους για να αποφύγουν τη σκλαβιά και την ατίμωση. Αντίθετα, η Δέσπω προσεγγίζει ενεργητικότερα την ίδια κατάσταση κι όχι μόνο για την λυσσαλέα της αντίσταση. Και ο τρόπος του θανάτου της είναι ουσιαστικά επιθετική πράξη,εφόσον δεν θυσιάζεται μόνο αλλά σκοτώνει και μεγάλο αριθμό των εχθρών της .Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το τραγούδι επιγράφεται απλά "Της Δέσπως". Μία είναι Η Δέσπω...
Το καλύτερο το φύλαξα για το τέλος...
Αρχικά να πούμε ότι τα δημοτικά τραγούδια που παρουσιάζουν ως ηρωίδες της γυναίκες χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες.
1) Στα ακριτικά τραγούδια παρουσιάζεται συχνά η ιστορία της κόρης που οπλίζεται, ορμά στη μάχη και συμπλέκεται με τους εχθρούς, οι οποίοι συνηθέστατα είναι οι Σαρακηνοί. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το τραγούδι "Η ανδρειωμένη λυγερή και ο Σαρακηνός".
2) Στα κλέφτικα τραγούδια παρουσιάζεται συχνά η ιστορία της κόρης που ντύνεται άντρας και ζει ανάμεσα στους κλέφτες για αρκετό καιρό, Το φύλο της αποκαλύπτεται μερικές φορές, άλλες φορές όμως όχι.
3) Υπάρχουν αρκετά τραγούδια που περιγράφουν τη γενναιότητα των γυναικών του Σουλίου. Πολεμούν με τους Τούρκους και τους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά και, βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο πεθαίνουν είναι ηρωικός. Το δημοτικό τραγούδι "Της Δέσπως" είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
4) Υπάρχουν τέλος και τραγούδια στα οποία η γυναίκα είναι αιχμάλωτη σε Τούρκους, Άραβες ή και καπεταναίους αλλά παρά τις πιέσεις εκείνη αντιστέκεται δεν υποκύπτει. Ενίοτε, μάλιστα απειλεί τους δεσμώτες της επισείοντας της εκδίκηση του αγαπημένου της, όπως γίνεται στο ακριτικό τραγούδι "Η αρπαγή της γυναίκας τους Διγενή".
(Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από δω)
Ακούστε μια παραλλαγή του τραγουδιού
Το δημοτικό τραγούδι "Της Δέσπως" παρουσιάζει ένα πραγματικό επεισόδιο από τους αγώνες των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Στα 1803 οι Σουλιώτες εξουθενωμένοι από τους πολύχρονους αγώνες, ήρθαν σε συμφωνία με τον Αλή Πασά να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να περαιωθούν στα Επτάνησα. Εκείνος όμως δεν σεβάστηκε τη συμφωνία και επιτέθηκε στις τρεις ομάδες που εκκένωναν τα χωριά. Απο αυτές μόνο η
Ary Scheffer: "Σουλιώτισσες", 1827 |
Ηρωίδα του τραγουδιού είναι η Δέσπω Σέχου- Μπότση και τα γεγονότα που περιγράφει συνέβησαν στις 23 Δεκεμβρίου του 1803. Η Δέσπω βρήκε καταφύγιο μαζί με τα μέλη της οικογένειας της- ως επί το πλείστον γυναικόπαιδα- σε ένα μικρό χωριό μεταξύ Άρτας και Πρέβεζας εν ονόματι Ρηνιάσα. Σε αιφνιδιαστική επίθεση των Τουρκαλβανών επέλεξε να ταμπουρωθεί στου Δημουλά τον πύργο και όταν είδε ότι τέλειωναν τα πολεμοφόδια έβαλε φωτιά στο μπαρούτι που είχε απομείνει και ανατινάχτηκε μαζί με την οικογένειά της και πολλούς των πολιορκητών της.
Η Υπόθεση
Πολλή φασαρία, πολλές ντουφεκιές ακούγονται. Και το ποιητικό υποκείμενο διερωτάται μήπως γίνεται γάμος και χαρά. Αμέσως όμως απαντά αρνητικά και αποκαλύπτει ότι η Δέσπω και οι συγγενείς της πολεμούν ενάντια στους Αρβανίτες στο πύργο του Δημουλά. Εκείνοι της ζητούν να ρίξει τα άρματα και να γίνει σκλάβα του πασά. Η Δέσπω όμως απαντά ότι ακόμα κι αν το Σούλι και την Κιάφα τα πήραν οι Τούρκοι, αυτή δεν πρόκειται να γίνει σκλάβα κανενός. Άρπαξε λοιπόν, ένα δαυλί και αφού παρακίνησε τους δικούς της να μην καταδεχτούν να ζήσουν σκλάβοι των Τούρκων, ανατίναξε τα πυρομαχικά.
Τα πρόσωπα.
Δέσπω: Η Δέσπω είναι μια θαρραλέα γυναίκα. Μια γυναίκα γεμάτη από θέληση και δίψα για ελευθερία και, το κυριότερο, έτοιμη να αγωνιστεί για αυτήν. Προσπαθεί με κάθε τρόπο και με οποιοδήποτε κόστος να βοηθήσει στον αγώνα για την απελευθέρωση ή την διατήρηση της ελευθερίας πλάι στους άντρες. Η ηρωίδα δεν είναι μόνη της. Πλάι της υπάρχουν κι άλλες γυναίκες , πρόθυμες να υπερασπιστούν τα πιστεύω τους. Η ηρωική πράξη της Δέσπως να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο χωρίς δισταγμό φανερώνει την ψυχική της δύναμη, το πάθος της για ελευθερία και την αγάπη της για την πατρίδα. Η Δέσπω δεν παραδίνεται, παλεύει για την ελευθερία του λαού της, για τα παιδιά, τις μητέρες, τους άντρες, το έθνος της. Η γενναία αυτή γυναίκα θυσίαζε τη ζωή της για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ανεξαρτησία και τη δικαιοσύνη.
Ο εχθρός: Απευθυνόμενος προς τη Δέσπω την καλεί να παραδοθεί και να δηλώσει υποταγή στον Πασά.
Ρηνιάσα, "Το κάστρο της Δέσπως" |
Βασική ιδέα
Η αγάπη για την ελευθερία και ο ηρωικός θάνατος. Όλο το τραγούδι το διαπερνά η ιδέα της ελευθερίας. Η Δέσπω αγαπάει την ελευθερία και προτιμάει να την να πεθάνει ηρωικά παρά να την στερηθεί και να ζήσει ως σκλάβα των Τούρκων και των Αλβανών. Ο θάνατος είναι προτιμότερος από την ατίμωση και τη σκλαβιά. Έχει ιδιαίτερη σημασία πως αυτόν τον ηρωισμό και αυτήν την αυτοθυσία τον δείχνει μια γυναίκα. Μια γυναίκα που εδώ αναδεικνύεται σε ηρωική μορφή, με ηγετικά προσόντα και αγωνιστική διάθεση. Η στάση της αυτή γεμίζει τον καθένα με θαυμασμό και εξυψώνει όχι μόνο την ίδια αλλά τελικά και το γυναικείο φύλο γενικά. Κι ευρύτερα το ανθρώπινο γένος ανεξαρτήτως φύλου.
Αυτός ο θαυμασμός είναι η αιτία που κινητοποιεί το ποιητικό υποκείμενο στο τραγούδι. Ότι μια γυναίκα έδειξε τέτοιο θάρρος και τέτοιο μαχητικό πνεύμα, αναντίστοιχο με το φύλο της. Και για αυτό το λόγο ξεκινάει το τραγούδι εντυπωσιακά, με την πιο γνωστή (κι αυτό δεν είναι τυχαίο για την εξάπλωση και την εντύπωση που δημιούργησε το τραγούδι) περίπτωση χρησιμοποίησης της τεχνικής των άσκοπων ερωτημάτων της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Στον πρώτο στίχο υπάρχει μια εντυπωσιακή ακουστική εικόνα. Γενική, "αχός", στο πρώτο ημιστίχιο. Ειδικότερη, "πολλά τουφέκια", στο δεύτερο. Η ένταση του ήχου κάνει το ποιητικό υποκείμενο να αναρωτιέται που να πέφτουν τόσοι πολλοί πυροβολισμοί. Σε γάμο ή σε γλέντι; Στον τρίτο στίχο αναιρούνται τα ενδεχόμενα αυτά και στον τέταρτο αποκαλύπτεται τελικά η ταυτότητα εκείνων που προξενούν τόσο μεγάλο θόρυβο: Η Δέσπω, τα αγγόνια της και οι νύφες της. Το μέγεθος της αντίστασης που κρατούν μεγιστοποιείται στον επόμενο στίχο με τη χρήση της συνεκδοχής "Αρβανιτιά" και του ρήματος "πλάκωσε" και της αντίθεσης που δημιουργεί: Από την μια μια χούφτα γυναικόπαιδα. και από την άλλη πολυπληθής στρατός.
Επειδή το ποιητικό υποκείμενο δεν το ενδιαφέρει τόσο να περιγράψει την ηρωική πράξη αλλά την την διαδικασία της απόφαση για την πράξη, χρησιμοποιείται στην συνέχεια διάλογος. Εκπρόσωπος του εχθρού την παρακινεί να "λογικευτεί" και να προσαρμοστεί στην νέα κατάσταση. Η Δέσπω αρνείται περήφανα. Έπειτα στρέφεται στους συγγενείς τους και τους παρακινεί να πεθάνουν ελεύθεροι. Η ανατίναξη περιγράφεται στον τελευταίο στίχο, λιτά και απέριττα. Όλοι (άρα και οι διώκτες της) φωτιά γίναν.
Είπαμε παραπάνω ότι τη σύνθεσή του τραγουδιού προξένησε ο θαυμασμός για τον ηρωισμό μιας γυναίκας. Η Δέσπω όμως δεν είναι μια οποιαδήποτε γυναίκα. Είναι Σουλιώτισσα γυναίκα. Σκληραγωγημένη δηλαδή από τις σκληρές συνθήκες του τόπου που γεννήθηκε και εμποτισμένη με τις αρχές της κοινωνίας στην οποία ζει. Το κακοτράχαλο και το άγονο του Σουλίου έκανε τις γυναίκες του ανθεκτικές και λιτοδίαιτες. Η πολεμική κοινωνία στην οποία ζούσαν τις έκανε να έχουν συμφιλιωθεί με τον κίνδυνο. Άλλωστε, οι ίδιες πολλές φορές συμμετείχαν στις μάχες ή μετέφεραν πολεμοφόδια στους άνδρες τους. ( Κι ας μην ξεχνούμε ότι οι Σουλιώτισσες είναι οι προ-προγιαγιάδες των γυναικών της Πίνδου.)
Το κυριότερο, όλη η ουσία ,κρύβεται στα λόγια που της απευθύνει ο εκπρόσωπος των εχθρών. Την φωνάζει "Γιώργαινα", δηλαδή όχι με το όνομα της αλλά με το ανδρωνυμικό της. Αυτό το κάνει αφενός για να την υποβιβάσει, αφετέρου για να την "παρακινήσει" να φερθεί ανάλογα με το φύλο της. Το γεγονός όμως ότι απευθύνεται σε αυτή έχει τη σημασία του. Η Δέσπω είναι χήρα και τη απουσία του ανδρός καθίσταται αρχηγός της φάρας της και είναι "υποχρεωμένη" να σταθεί αντάξια της θέσης της σε όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή. Άρα και τις πολεμικές. Η Δέσπω δηλαδή αντικαθιστά τον άντρα της επειδή απουσιάζει, αλλά και εκεί να ήταν τίποτα δεν θα άλλαζε. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή στην οποία η Δέσπω έχει πάρει την απόφαση να ανατινχαχτει, ωστόσο ζητά και την συμφωνία των υπολοίπων μελών της οικογένειας της. Δείγμα ότι αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και ως άτομο ξεχωριστό άλλα και ως μέλος μιας κοινότητας.
Το δεύτερο ουσιώδες στοιχείο είναι η φράση "δεν είναι εδώ το Σούλι". Φαίνεται δηλαδή ο εχθρός να αποδέχεται τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης περιοχής αλλά, αφού πλέον δεν υπάρχει την καλεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, να δεχτεί να γίνει σκλάβα του πάσα. Αυτό που δεν έχει καταλάβει όμως είναι ότι το Σούλι δεν είναι τα βουνά και τα λαγκάδια. Το Σούλι είναι μια ιδέα η οποία επιζεί όπου υπάρχουν Σουλιώτες. Η Δέσπω δηλαδή κουβαλάει το Σούλι μέσα της. Και σύντομα το αποδεικνύει.
Πάντως, επειδή και ο προσωπικός παράγοντας έχει τη σημασία του, να σημειωθεί εδώ ότι η Δέσπω προσεγγίζει τα πράγματα τελείως διαφορετικά από τις Σουλιώτισσες του Ζαλόγγου ή εκείνες που στα Άγραφα όπου είχαν καταφύγει προέβησαν στην ίδια πράξη, έπεσαν στο γκρεμό για να μη γίνουν σκλάβες. Στις περιπτώσεις αυτές οι Σουλιώτισσες ενήργησαν πιο παθητικά, υπό την έννοια ότι παρακολουθούσαν τους άντρες τους να πολεμούν και όταν κατάλαβαν ότι δεν υπήρχε ελπίδα αφαίρεσαν οι ίδιες τη ζωή τους για να αποφύγουν τη σκλαβιά και την ατίμωση. Αντίθετα, η Δέσπω προσεγγίζει ενεργητικότερα την ίδια κατάσταση κι όχι μόνο για την λυσσαλέα της αντίσταση. Και ο τρόπος του θανάτου της είναι ουσιαστικά επιθετική πράξη,εφόσον δεν θυσιάζεται μόνο αλλά σκοτώνει και μεγάλο αριθμό των εχθρών της .Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το τραγούδι επιγράφεται απλά "Της Δέσπως". Μία είναι Η Δέσπω...
Το καλύτερο το φύλαξα για το τέλος...
Δείτε την μονόπρακτη όπερα του Πάυλου Καρρέρ που βασιζεται στην ιστορία και στο δημοτικό τραγούδι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου