ΜΗ ΜΕ ΛΗΣΜΟΝΕΙ… ( Της Δέσποινας)

Στην τάξη είδαμε –μάλλον λίγο πιο αναλυτικά από όσο θέλατε ;)- το διήγημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Η Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει»

που, σε αντίθεση με το γνωστό ρεμπέτικο του Απόστολου Χατζηχρήστου (εδώ σε εκτέλεση του Στράτου Παγιουμτζή) , δεν έχει ηρωίδα μια άπιστη γυναίκα αλλά μια γάτα. Πάντως, οφείλουμε να ομολογήσουμε πως και οι δύο Ευαγγελίες, παρά τις ευχάριστες υποσχέσεις τις οποίες «ευαγγελίζεται» το όνομά τους, ταλαιπώρησαν τους αφηγητές, η μία (η γυναίκα) με την προδοσία των όρκων αγάπης που είχε δώσει κι η άλλη (η γάτα, πιο γνήσια «γυναίκα» κι από μια πραγματική- για να υπηρετήσω και το στερεότυπο που θέλει τις γυναίκες ναζιάρες, τσαχπίνες και… γατούλες) με την ανεξάρτητη φύση της και τα επικίνδυνα παιχνίδια της.

Η Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει, λοιπόν, συνήθιζε τις καλοκαιρινές νύχτες να προκαλεί τη μοίρα της πηδώντας μπροστά από τα διερχόμενα αυτοκίνητα, στην προσπάθειά της να πιάσει στον αέρα κάποιο κουνούπι που διέκρινε να διακόπτει με το πέταγμά του τη δέσμη προβολέων των οχημάτων. Όπως ήταν μάλλον προβλέψιμο λόγω της οικονομίας του έργου, η Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει βρέθηκε κάτω από τις ρόδες ενός φορτηγού: «τίσις» θα το λέγαμε, αν επρόκειτο για την ηρωίδα μιας τραγωδίας, αλλά εδώ που έχουμε να κάνουμε απλώς με μια γάτα, ονομάζεται «νόμος της φύσης» ή ακόμα πεζότερα «άλλη-μια-γάτα-που-την-πάτησε-αμάξι». Διόρθωση: ποτέ δεν πρόκειται για «άλλη-μια-γάτα» και πόσο μάλλον εδώ που είναι η γάτα του αφηγητή… ο οποίος νοιώθει σεβασμό απέναντι στη θυσία της Βαγγελιώς-δεν-είσαι-εντάξει (να που επανέρχεται η σύγκριση της γάτας με ένα τραγικό πρόσωπο) και δεν μπορεί να λησμονήσει το αγαπημένο του κατοικίδιο. Μεταφερόμενοι στο αφηγηματικό παρόν, ένα χρόνο και κάτι μετά τον θάνατο της Βαγγελιώς-δεν-είσαι-εντάξει, τον βλέπουμε να έχει κρατήσει ως ενθύμιο (κρεμασμένο σα μπρελόκ στα κλειδιά του) ένα χρυσό καρφάκι που είχε τοποθετήσει ο κτηνίατρος στο πόδι της γάτας και να το χαϊδεύει ανακαλώντας την αίσθηση των δοντιών της πάνω στα χέρια του.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η αφηγήτρια στο αυτοβιογραφικό διήγημα της Λιλής Ζωγράφου «Στρίγκλα και καλλονή» δεν μπορεί να ξεπεράσει τον χαμό της αγαπημένης της σκυλίτσας Νίνας. Μάλιστα, φτάνει στο σημείο να χρεώσει τον θάνατό της στον ίδιο της τον εαυτό επειδή έφυγε κάποιες μέρες από το σπίτι και άφησε την Νίνα μόνη ξεκαθαρίζοντας πως ο ιδιότροπος χαρακτήρας του σκυλιού (: ήδη από τον τίτλο του διηγήματος αλλά και από την περιγραφή της κοινής τους ζωής μέσα στο κείμενο φαίνεται ότι η Νίνα ήταν πολύ καλομαθημένη ή/και κακομαθημένη –ποτέ δε θα καταφέρω να ξεχωρίσω τις δύο έννοιες- κι είχε δεθεί με την αφεντικίνα της με μια σχέση εξάρτησης) το οδήγησε στην αυτοκτονία για να εκδικηθεί την ιδιοκτήτριά του που το εγκατέλειψε. Βέβαια, είναι εύλογο ότι η μακαρίτισσα πήγε από φυσικά αίτια (είχε φτάσει αισίως τα 11-12 χρόνια της) αλλά, από την άλλη, ποιος μπορεί να παραγνωρίσει τον ψυχολογικό παράγοντα, ειδικά σε τέτοιες ηλικίες;

Όπως στην «Βαγγελιώ-δεν-είσαι-εντάξει», έτσι και στη «Στρίγκλα και καλλονή», τονίζεται ο σεβασμός απέναντι στον χαρακτήρα και τις συνήθειες του ζώου και η ανιδιοτελής αγάπη που δένει τους αφηγητές με τα κατοικίδιά τους: και για τους δύο προέχει η ικανοποίηση των αναγκών του ζώου καθώς στο πρώτο κείμενο ο αφηγητής θα μπορούσε (αλλά δεν το κάνει) να αποτρέψει την γάτα του από το ριψοκίνδυνο και τελικά θανάσιμο παιχνίδι της ενώ στο δεύτερο η αφηγήτρια δεν βαρυγκωμά από τις ιδιοτροπίες του σκυλιού της ενώ αντίθετα θεωρεί τον εαυτό της ορφανεμένο μετά τον θάνατό του. (Όμοια ο αφηγητής στο τραγούδι που ακολουθεί, μετά την εγκατάλειψη του από το αγαπημένο του πρόσωπο - άνθρωπο, καταλήγει ότι ουσιαστικός σύντροφός του στην πραγματική και φανταστική του ζωή είναι το αγαπημένο του πρόσωπο- ζώο, το σκυλί του, με το οποίο χορεύει αυτό το "Φανταστικό Ταγκό")

Όμως, δεν θα ήταν πιο εύκολο για κείνους να ξεχνούσαν τα περιστατικά που τόσο τους λύπησαν κι όχι να τα αφηγούνται εξαρχής; Φαίνεται, άλλωστε, ότι οι αφηγήσεις τους δεν γίνονται μόνο για να αποδώσουν μια κάποια τιμή σε κάτι αγαπημένο τους που χάθηκε ούτε για παρηγοριά αλλά για να κρατήσουν κατά έναν τρόπο ζωντανό όλο το συναίσθημα που τους έδενε με αυτό- έστω και μέσω της αναβίωσης της πιο σκληρής στιγμής, δηλαδή ακριβώς εκείνης που το έχασαν.

Ένα ακόμα παράδειγμα: ο Μίλτος Πασχαλίδης στο παρακάτω τραγούδι, αφιερωμένο στην Λιλή Ζωγράφου, τη συγγραφέα που είδαμε πιο πάνω ή αλλιώς στον πρώτο του έρωτα (τι κι αν ήταν μόλις 19 ετών και εκείνη 65; Ο έρως χρόνια δεν κοιτά!) στους στίχους του περιγράφει την ιστορία της γνωριμίας τους, την έκπτωση που επήλθε με τα χρόνια σε όσα θεωρούσε (θεωρούμε) υψηλά αλλά και το αίσθημα εκείνο που δεν πρόλαβε να ομολογήσει (η Ζωγράφου πέθανε πριν της αποκαλύψει τι ένοιωθε) το οποίο, όμως, αν και μεταλλάχθηκε με τον καιρό, ωστόσο δεν έσβησε. Ο τίτλος του κομματιού παραπέμπει σε ένα από τα γνωστότερα βιβλία της συγγραφέως, τη «Συβαρίτισσα», ενώ ο καταληκτικός του στίχος αναφέρεται στο διάσημο έργο της «Η αγάπη άργησε μια μέρα» (εδώ οι τίτλοι κι η αρχή του πρώτου επεισοδίου από την τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος το 1997 σε σκηνοθεσία του Κ. Κουτσομύτη) με ένα ένθετο «πάλι» να υπαινίσσεται την αργοπορία του αφηγητή στην έκφραση των συναισθημάτων του.

Είναι, αλήθεια, περίεργο μα συνάμα απόλυτα κατανοητό και βαθιά ανθρώπινο πώς η μνήμη μάς βοηθά να διατηρήσουμε κοντά μας αγάπες που έχουμε χάσει- είτε πρόκειται για πρόσωπα, είτε για ζώα, για αντικείμενα, συνήθειες, μυρωδιές, χρώματα, με λίγα λόγια για ό,τι μπορεί να ξεθωριάσει με το πέρασμα του καιρού. Σ’ αυτήν την πορεία, ωστόσο, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τον πανδαμάτορα χρόνο: αντίπαλος και σύμμαχός μας μαζί ανταγωνίζεται με τη μνήμη για το ποια γεγονότα του παρελθόντος μας θα απαλυνθούν, θα συγκαλυφθούν, θα αποσιωπηθούν ή θα αντέξουν σύντροφοί μας στο παρόν και στο μέλλον. Το προφανέστατα λογικό θα ήταν να μένουν μόνο τα ευχάριστα και τα υπόλοιπα να πέφτουν στη λήθη: δε φτάνει, δηλαδή, που ήδη είχαμε μια δυσάρεστη εμπειρία, θα κουβαλάμε το σημάδι της και στο υπόλοιπο του βίου μας;

Αυτό θα ίσχυε στην περίπτωση που θεωρούσαμε τη μνήμη ως τιμωρία… Για να δούμε, όμως, πώς η πρωταγωνίστρια στις «Νύφες» του Παντελή Βούλγαρη απαντά όταν ο «κακός» της υπόθεσης της προτείνει να ξεχάσει τον έρωτά της για τον φωτογράφο που γνώρισε εν πλω στο ταξίδι της προς την Αμερική ώστε να παντρευτεί εκεί (με προξενιό κανονισμένο από την νονά της) κάποιον Έλληνα μετανάστη τον οποίο δεν είχε δει ποτέ της. 

 Τιμωρία, επομένως, είναι η λησμονιά κι όχι η θύμηση, η διαγραφή κι όχι η αποδοχή.

Πολλές φορές, εξάλλου, ακόμα κι αν δεν το ομολογούμε σε κανέναν ότι θυμόμαστε 
η μνήμη δουλεύει σαν από μόνη της… Άλλες πάλι, αυτοί που δε (μας) θυμούνται συγκεντρώνουν τον θυμό ή/και τον οίκτο μας γιατί κατ’ ουσίαν αρνούνται ένα κομμάτι από αυτό που είναι σήμερα.

Και για το τέλος, ένα μη-με-λησμόνει, το λουλούδι που –σύμφωνα με την σκανδιναβική παράδοση- πήρε το όνομά του από το παράπονο που εξέφρασε στον θεό ο οποίος το ξέχασε κατά την ονοματοθεσία των φυτών…

Υ.Γ. Ο Κακός Λύκος θα ... ουρλιάξει δυο φορές...

Εδώ και εδώ