Δε σε ξεχνώ. Οι γάτες των φορτηγών. Μέρος 1ο: οι ναυτικοί

Ο Καββαδίας υπήρξε μοναδική περίπτωση ποιητή.
   Αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο. Αν και χρησιμοποίησε παραδοσιακούς τρόπους για να γράψει τα ποιήματα του, δεν θεωρήθηκε πότε ξεπερασμένος από την εποχή του, όπως συνέβη ας πούμε με τους επίγονους του Καρυωτάκη. Ούτε η ιδιότυπη γλώσσα, γεμάτη από ναυτικούς όρους και λόγια των ναυτικών, στάθηκε ανασταλτικός παράγοντας. Αντίθετα, η μείξη του εξωτικού και του ρεαλιστικού, ο γνήσιος ανθρωπισμός, η λαχτάρα για ταξίδια και το άγνωστο, ο ειλικρινής και χαμηλόφωνος λυρισμός του και η βαθιά γνώση της ανθρώπινης μοίρας (και όχι απλά και μόνο της μοίρας του ναυτικού) καθιστούν το έργο του πάντα επίκαιρο και πάντα αγαπητό, ιδιαίτερα στους νέους. Πρόκειται για τον περισσότερο μελοποιημένο Έλληνα ποιητή. Ο Θάνος Μικρούτσικος έχει ασχοληθεί μαζί του σε τρεις δίσκους (Γραμμές των Οριζόντων, Σταυρός του Νότου 2005, Σταυρός του Νότου ). Οι "Ξέμπαρκοι" στον μοναδικό τους (S/S IONION). Ποιήματα του έχουν μελοποιήσει ο Λάκης Παπαδόπουλος, ο Δημήτρης Ζερβουδάκης, ο Γιάννης Σπανός, η Μαρίζα Κοχ κ.α. Ο Μωυσής Άσερ έγραψε και ένα τραγούδι απευθυνόμενος σ΄αυτόν, η Μαρία Βουμβάκη μελοποίησε το ποίημα του Σκαρίμπα που απευθύνεται στον Καββαδία, ενώ πάνω στο ποίημα του Καββαδία (Λένε για μένα οι ναυτικοί που ζήσαμε μαζί...)"πατάει" ένα τραγούδι των Πυξ Λαξ(Λένε για μένα οι όμορφες που ζήσαμε μαζί..)
   Αυτό είναι το πρώτο μέρος της ανάρτησης, στο οποίο δίδεται βάση στο ποίήμα και τους ναυτικούς. Ακολουθεί άλλη αναρτηση για τις γάτες. Το ποίημα του Νίκου Καββαδία που κάναμε στην τάξη αναφέρεται στις γάτες. Το ακούμε στην μελοποίηση του από τους "Ξέμπαρκους" και οπτικοποίηση (μεταγενέστερη της παρούσας ανάρτησης) από μαθητές της Β' Γυμνασίου Παραδεισίου. Στο πρώτο μισό του ποιήματος αυτού περιγράφεται η ζωή των γάτων που ζουν στα βαπόρια και η αντιμετώπιση τους από τους ναυτικούς. Πως πάντα έχουν μια γάτα, κι ας μην ξέρουν γιατί, πως τους δίνει κουράγιο τις ώρες της τρικυμίας και τους κάνει να αισθάνονται πως έχουν μαζί τους μια γλυκιά γυναίκα, πως τους κάνει παρέα, όταν τελειώνουν τη βάρδια τους και, πάνω από όλα, πως υπο/αντικαθιστά τη αίσθηση της ερωτικής γυναικείας παρουσίας.
Στο δεύτερο μισό παρουσιάζεται ο αργός εκφυλισμός της γάτας από την ασθένειας της λαμαρίνας, του καραβιού δηλαδή ("η λαμαρίνα, η λαμαρίνα, όλα τα σβήνει", γράφει αλλού, στο ποίημα Kuro Siwo  (εδώ η σχετική ανάρτηση), ο ποιητής. Και -τι σύμπτωση!= στο ίδιο ποίημα αναφέρεται η θλίψη του αφηγητή του για το θάνατο δυο παπαγάλων και ενός πιθήκου που είχε μαζί του), παρά τις προσπάθειες των ναυτικών να τη γλυτώσουν με ξόρκια και φυλακτά (δείγμα της απλοϊκής σκέψης τους). Και πως σκίζεται η ψυχή των ναυτών, όταν,τρελή πια, την ακούν να ουρλιάζει. Και την απελπισμένη τρυφερότητα με την οποία αυτός που έχει ήδη ζήσει φοβερά πράγματα, άρα μπορεί να το αντέξει, της χαρίζει το θάνατο, για να μην υποφέρει. Το ποίημα κλείνει με τους ναυτικούς απομονωμένους στη βουβή τους θλίψη να θρηνούν (και ως γνωστόν ο βουβός πόνος είναι χειρότερος. Η Ευρυδίκη, ας πούμε, γυναίκα του Κρέοντα, στην "Αντιγόνη" του Σοφοκλή,έχοντας χάσει ήδη το γιο της Μεγαρέα που θυσιάστηκε για να κερδίσουν οι Θηβαίοι τους Αρείους, όταν μαθαίνει την αυτοκτονία του άλλου γιου της, του Αίμονα, πάνω στο σώμα της νεκρής Αντιγόνης, φεύγει αμίλητη από τη σκηνή... Ο χορός και ο αγγελιοφόρος εικάζουν ότι δεν θέλει να θρηνήσει παρουσία ξένων. Λίγο μετά το νεκρό της σώμα οδηγείται στη σκηνή.
Κάτι πρέπει να κάνω με τις παρεκβάσεις μου...).
Έτσι μέσα σε οχτώ στροφές θίγει ο ποιητής - έμμεσα, αλλά καθόλου ξώφαλτσα- το δίπολο που κυβερνά την ζωή. Τον έρωτα και το θάνατο. Που τα πάντα με αυτά σχετίζονται και σ' αυτά οδηγούν. Έτσι το ποίημα ξεπερνά το πεπερασμένο του θέματος του και ανάγεται σε παραδειγματικό εγχειρίδιο ζωής.
Παράλληλα, όμως, η έλξη της γάτας από το σίδερο, που την οδηγεί στη τρέλα και στο θάνατο, αντικατοπτρίζει και την παράξενη έλξη που ασκεί στο ναυτικό η θάλασσα. Και έτσι η γάτες των καραβιών προοιωνίζουυν κάπως το μέλλον των ναυτικών. Αλλά και την αδυναμία τους να το αποφύγουν ή το φόβο τους μήπως το αποφύγουν. Γιατί σαν τη γάτα που ποτέ δεν αποχωρίζεται το σπίτι της, έστω καράβι, έτσι και ο ναυτικοί βουλιάζουν στη στεριά. Ενδεικτικό το ποίημα του Κώστα Ουράνη "Τα φορτηγά καράβια συλλογίζομαι". Στο οποίο μάλιστα γέροι ναυτικοί συσχετίζονται με τα παροπλισμένα καράβια τους.

Τὰ φορτηγὰ καράβια συλλογίζομαι

Τὰ φορτηγὰ καράβια συλλογίζομαι
ποῦ γέρασαν κὰ τώρα, λαβωμένα,
χωρὶς οὔτε μία βάρδια στὸ κατάστρωμα,
σαπίζουν στ᾿ ἀκρολίμανα δεμένα.

Τὰ φορτηγὰ καράβια: ποὺ ταξίδεψαν
στῶν πέντε τῶν ἠπείρων τὰ πελάγη
-ἀπ᾿ τοῦ Μουρμὰνκ τὴ παγερὴ τὴ θάλασσα
ἴσαμε τοῦ Ἀμαζόνα τὰ τενάγη.

Τοὺς ναυτικούς τους γέρους συλλογίζομαι
ποῦ στὰ μεγάλα τῶν χειμώνων βράδια
μ᾿ ὑπομονὴ κι ἀγάπη -γιὰ τὰ ἐγγόνια του
(εἴτε γι᾿ αὐτούς;-) μικρὰ φτιάχνουν καράβια,

καὶ δὲν μποροῦνε πιὰ νὰ ταξιδέψουνε
μὰ κάθε μέρα ὡς τὸ λιμάνι πᾶνε
καί, ἄνεργοι, ἀνώφελοι καὶ πένθιμοι
σὰν κάτι τὶς νὰ χάσανε κοιτᾶνε.

Παρόμοια και ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας της νουβέλας της Ιωάννας Καρυστιάνη "Σούελ", αν και περασμένα τα 70, πεισματικά παραμένει καπετάνιος στο φορτηγό του πλοίο, καταφέρνοντας μάλιστα να κρατήσει κρυφό απ' όλους οτι έχει χάσει την όραση του.
Αλλά και ένα άλλο ποίημα του Καββαδία, στο οποίο εκφράζει το φόβο του μήπως μείνει "Ιδανικός και ανάξιος εραστής των μακρυσμένων ταξιδιων" και δεν "σχίσει τη θολή γραμμή των οριζόντων" και το φόβο του μήπως, ενώ "πόθησε μια μέρα να ταφεί σε κάποια θάλασσα μακριά", τον περιμένει, αν ζήσει στη στεριά, θάνατος" κοινός και θλιβερός πολύ και μια κηδεία σαν τον πολλών ανθρώπων της κηδείες", μοίρα που τελικά περίμενε τον, ναυτικό, Νίκο Καββαδία, μια και πέθανε το 1975 στη στεριά.

Για αυτό και η λατρεία που έχουν για τις γάτες τους οι ναυτικοί. Για την πίστη, την ανεξαρτησία και την αναπόφευκτη, μα επιθυμητή, μοίρα. Αντίθετα, με μια "Μαϊμου" που περιγράφει σε έναν άλλο ποίημα. Που, συμβολίζοντας αυτή τη φορά το ευμετάβλητο της γυναικείας ψυχοσύνθεσης, αλλά και τον ναυτικό που αρνήθηκε τη θάλασσα, ξεγελάει τον αφηγητή και χάνεται σε ένα λιμάνι. . Μπορεί οι ναυτικοί να τη ζηλεύουν και να την κατανοούν, μπορεί η έλλειψη της να είναι μεγάλη, αλλά δεν μπορούν να την ακολουθήσουν.


Το παρόν ιστολόγιο έχει ασχοληθεί με τον Καββαδία εδώ και εδώ
Περισσότερα για τον Καββαδία εδώ

Με τις γάτες ξεκίνησε η Δέσποινα κι εμείς δεν τελειώσαμε...