Αχιλλέας και Αθηνά. Όταν η συνείδηση ήταν ... α-συνείδητη.

   Αν ακολουθήσετε τον σύνδεσμο που έχω εδώ, θα δείτε πως πρόσφατα βρετανοί μελετητές ανακάλυψαν τον τομέα του εγκεφάλου που ελέγχει τη διαδικασία της ενδοσκόπησης και του  στοχασμού, δηλαδή την ικανότητα του ανθρώπου να συλλογίζεται σχετικά με αυτά που σκέφτεται και νιώθει.  Την (αυτο)συνείδηση. Πότε όμως ενεργοποιήθηκε η ικανότητα αυτή στον άνθρωπο; Τα ομηρικά έπη είναι πολύ διδακτικά σ' αυτό το σημείο, όπως διαπιστώσαμε κι εμείς,  συζητώντας μια μέρα  με τη gia-des με αφορμή παλιές της πανεπιστημιακές σημειώσεις από το μάθημα ενός  καθηγητή της του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου  Θεσσαλονίκης ...

Ορίστε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στο Α της Ιλιάδας ο Αχιλλέας προσβεβλημένος από τα λόγια του Αγαμέμνονα  -ορμητικός και οξύθυμος όπως είναι- ετοιμάζεται να τραβήξει το σπαθί του  και να τον σφάξει στο γόνατο. Αλλά ενώ τραβάει το σπαθί, εμφανίζεται πραγματικός από μηχανής θεός [έστω και μεταφορικά  η θεά (τι παράδοξο!!!)] η Αθηνά, τον πιάνει (από τα μαλλιά, δεν είναι τυχαίο, η θεά της σοφίας, της λογικής και της σύνεσης, ούτε αυτό είναι τυχάιο) και τον συγκρατεί. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά του υπαγορεύει και τι πρέπει να κάνει... Να μην τον σφάξει, γιατί αυτό κανένα (ούτε και την ίδια, καθώς η Αθηνά υποστηρίζει σταθερά τους Αχαιούς στον Τρωικό πόλεμο και μια "τελική" επίλυση λογαρισμών μεταξύ του αρχηγού του στρατού και του καλύτερου πολεμιστή δυναμιτίζει τα σχέδια της) δε συμφέρει. Αντ' αυτού, να αφήσει την οργή του να ξεσπάσει με τα λόγια, καθώς αυτά σε τελική ανάλυση δεν προξενούν κανένα μόνιμο και τελεσίδικο κακό ωστόσο μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν για να αφήσει κανείς την οργή του να ξεσπάσει άμετρα.  

Δέκα χρόνια μετά σχηματικά -καθώς η σύγκρουση Αχιλλέα και Αγαμέμνονα διεξάγεται τους τελευταίους μήνες της δεκάχρονης πολιορκίας της Τροίας και η επιστροφή του Οδυσσέα τοποθετείται δέκα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας- και περίπου μισό αιώνα αργότερα σε πραγματικό χρόνο, τόσο θεωρείται ότι είναι μεταγενέστερη η "Οδύσσεια" της "Ιλιάδας", τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά.  Ο Οδυσσέας (ονομαστός για τη σύνεση, τη λογική και τη δύναμη της σκέψης του... Τυχαίο;) συχνά - πυκνά καταφεύγει σε εσωτερικούς μονολόγους για να πάρει θέση απέναντι στα πράγματα, να καθυποτάξει τους φόβους του και να εκπονήσει το καταλληλότερο σχέδιο για την περίσταση. Χαρακτηριστικό -για την ζεύξη του λογικού με το εξωλογικό και την τελική επικράτηση του πρώτου- δείγμα της καινούριας εποχής που ανατέλλει κι έχει τον άνθρωπο στο κέντρο της είναι το παράδειγμα με την Λευκοθέα / Ινώ στην ραψωδία ε. Ο ήρωας αντιμετωπίζει την τρομερή καταιγίδα που του έστειλε ο οργισμένος Ποσειδώνας με την χαρακτηριστική του επιμονή και καρτερικότητα. Ενώ θαλασσοπνίγεται πάνω στα συντρίμμια της  σπασμένης σχεδίας του, εμφανίζεται (και πάλι σε ρόλο από μηχανής θεού) η θαλασσινή θεά Λευκοθέα, του δίνει το μαντήλι της και του λέει πως αν τυλιχθεί με αυτό θα βρει τη σωτηρία...  Όμως, ο Οδυσσέας είναι καχύποπτος απέναντι στο θαύμα. Με έναν εσωτερικό μονόλογο, μιλώντας στον εαυτό του  (και σε ποιον άλλο να μιλήσει, μεταξύ μας, μόνος στη φουρτουνιασμένη θάλασσα;) εκφράζει την απελπισία του για την κατάσταση του, τους φόβους του για νέα εξαπάτηση των θεών και εκπονεί το σχέδιο δράσης του έχοντας σταθμίσει τα δεδομένα με βάση τη λογική του. Θα περιμένει πάνω στα συντρίμμια της σχεδίας. Αν διαλυθούν κι αυτά -και μόνο τότε-  θα κάνει χρήση του μαγικού μαντηλιού. Όπως και γίνεται, και φτάνει τελικά στους Φαίακες ταλαιπωρημένος και γυμνός αλλά, κι αυτό είναι τελικά που μετράει, ζωντανός...
   Φαίνεται, νομίζω, καθαρά από το παράδειγμα ότι ο άνθρωπος την εποχή της συγγραφής της Οδύσσειας γνωρίζει και είναι συμφιλιωμένος με την ικανότητα του ανθρώπινου πνεύματος να κάνει ενδοσκοπήσεις και να αυτοαναλύεται και είναι ώριμος να συνδιαλέγεται με τον εαυτό του. Αντίθετα με αυτό που συμβαίνει  μόλις πενήντα χρόνια πριν.  Η ανώριμη ανθρώπινη σκέψη δεν καταλάβαινε την έννοια της συνείδησης, Την θεωρούσε κάτι υπερφυσικό και την εμφάνισή της επέμβαση των θεών.  Κάπως έτσι το σπαθί του Αχιλλέα μένει στο θηκάρι του και η συνέχεια έχει ήδη ειπωθεί εδώ...

Περσέας. Ήρωας και νόθος. Πραγματικός ημίθεος!

 Αυτό είναι λαμπρό παράδειγμα της σχέσης της πραγματικότητας με την μυθολογία, ή  μάλλον, του τρόπου με τον οποίο ξεπηδά η Μυθολογία από την πραγματικότητα.    Άλλο παράδειγμα είναι οι ... ημίθεοι.  (Όχι που θα σας άφηνα χωρίς παρέκβαση!)  Ο απάτημενος σύζυγος ή ο πατέρας της τρυφερής νεάνιδος που ανακάλυψε τη ...δύναμη της αγάπης  ελάχιστα θα μπορούσε να δεχθεί την ερωτική ατασθαλία της συζύγου του ή της κόρης του αντίστοίχως, πόσο μάλλον να μεγαλώσει τον καρπό της παράνομης σχέσης... Ενώ, εάν υπεύθυνος ήταν ο ... Δίας (γνωστός μπερμπάντης και ... πρόσχημα),  πιστός στο αξιακό σύστημα της εποχής του (Υπεράνω όλων ο θεός, μετά ο βασιλιάς, οι άρχοντες και το ιερατείο και τελευταίος ο λαός),  και το έκανε και θα αισθάνοταν κι εκλεκτός του θεού. Ακόμα και σήμερα, κατά κάποιον τρόπο, επιβιώνει η αντίληψη της εκτός γάμου αλλά εξ ουρανού και εκ θεού σύλληψης σε μία εξαιρετικά κλειστή και συντηρητική κοινωνία, όπως είναι αυτή της Ολύμπου στην Κάρπαθο: παρόλα τα αυστηρά ήθη της τοπικής κοινωνίας ή, για την ακρίβεια, εξαιτίας αυτών και για την ανάγκη της αναπαραγωγής και διατήρησή τους, τα εξώγαμα παιδιά ανατρέφονται με τη συλλογική ευθύνη του χωριού και ονομάζονται (τι παράξενο, αλήθεια!) "παιδιά του θεού"...

Προφανώς, το ότι ανακαλύφθηκε η συνείδηση, δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να ξανα-απολεσθεί. Τι γίνεται, όμως, τότε; Οι διαταραχές της συνείδησης προκαλούν αλλοίωση της ταυτότητας και σ' αυτήν  οφείλονται διάφορες παρανοϊκές ή σχιζοειδείς συμπεριφορές...  Ο καταθλιπτικός  ήρωας της ταινίας της Τζόντι Φόστερ "The beaver"
("O  άλλος μου εαυτός" στα ελληνικά. Ο μεταφραστής είχε ρέντα... ) έρχεται σε σύγκρουση με τη συνείδηση του και  για να καλύψει το κενό, καταφεύγει σε μια μαριονέττα εγγαστρίμυθου με μορφή κάστορα  και, καθώς αυτή η θεραπευτική αρχικά παρέκκλιση εξελίσσεται σε αυτόνομη προσωπικότητα,  τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά...

Όχι τόσο, όμως, όσο κατασροφικά αποδεικνυονται  στην πασίγνωστη  ταινία Psycho ("Ψυχώ") του Άλφρεντ Χίτσοκ στην οποία ο ήρωας "καταλαμβάνεται" από την νεκρή μητέρα του η οποία... έχει βαρεθεί να σκοτώνει τις αγαπητικιές του... 

Και τα πράγματα είναι ακόμα πιο πολύπλοκα  στην ταινία "Ιdentity" του Τζέημς Μάνγκολντ, που θα δείτε σε τέσσερα περίπου χρόνια που θα ενηλικιωθείτε... 

Σταματάω εδώ, γιατί θα πρέπει να αναφέρω όλα τα ψυχολογικά θρίλερ (και όχι μόνο) του κινηματογράφου. Θα κλείσω με δυο τραγουδάκια, ένα "λαϊκό" κι ένα "έντεχνο"...

Στο ένα ο "άλλος εαυτός" δημιουργεί  συνειδησιακά προβλήματα και  υπαρξιακές συγκρούσεις.

Στο άλλο, λειτουργεί ως πρόσχημα χωρισμού...



Και μια υπενθύμιση... Σε κάθε περίπτωση, ο.τι κι αν γίνει , θυμηθείτε να διατήρήσετε ένα στοιχείο από τον εαυτό σας, αυτόν που είναι
"
Ο ελάχιστος λέμε, ο νοσταλγός της αρχής,
που το άσπρο στο μάτι του, έχει γεμίσει με βρύα,
ο ξενιστής των ονείρων, που αλλοιώνει τα σχήματα
κι αναγκάζει το χώρο να παθαίνει ναυτία.

Ίδιος με θόρυβο ψυγείου σ' άδειο σπίτι,
που δένει αρμονικά με τον άλλον του σύμπαντος,
και υφαίνουν τον τρόμο και μετά την πίστη."