Παρα-γλωσσικά ή, αλλιώς, γενικά στοιχεία για τη θεματική ενότητα της Γλώσσας

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου της Γλώσσας στην Γ' Γυμνασίου εξετάζει το θέμα της... Γλώσσας
με αναφορά στις ποικίλες αποχρώσεις που μπορεί να πάρει η λέξη αυτή (πολυσημία λέγεται το φαινόμενο, το θυμόμαστε; και, επίσης, διδάσκεται στην ίδια ενότητα!): η γλώσσα ή οι γλώσσες που μιλάμε (γεωγραφικές/κοινωνικές διάλεκτοι), η διαφορά μεταξύ μητρικής και ξένων γλωσσών, η κοινωνική και πολιτιστική δύναμη της γλώσσας, η θέση της ελληνικής γλώσσας σήμερα, η επιβολή ή η μη επιβολή της τεχνολογίας στη γλώσσα, η λεξιπενία,, η διγλωσσία, η σθεναρή αντίσταση ή η ραγδαία εξέλιξη της γλώσσας. Κοινώς, σε μία ενότητα καλείστε, αγαπητά μου παιδιά, να έρθετε σε επαφή με τα ζητήματα  που θίγονται σε τρία τουλάχιστον εξάμηνα γλωσσολογικών σπουδών! Μακάρι ο προγραμματισμός της ύλης να μας επέτρεπε να σχολιάσουμε σε μεγαλύτερο βάθος για τη σημασία της γλώσσας... Νομίζω ότι κατανοούμε εύκολα την ανάγκη και την αξία που έχει μια τέτοια συζήτηση τη στιγμή που για να τα κάνουμε, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα! Δηλαδή, όλα είναι γλώσσα και γίνονται  δια της γλώσσας! (Κυκλικό το επιχείρημα αλλά αληθές)

Και ιδού μια ευφυής όσο και διασκεδαστική χρήση της πολυσημίας!

Και πριν με συνεπάρουν οι φοιτητικές μου αναμνήσεις και αρχίσω να αναλύω περιττές σε μαθητές γυμνασίου γλωσσοφιλοσοφίες, να ένα μικρό πλάνο που συνοψίζει μερικά από τα θέματα που μας απασχόλησαν και εντός τάξης.

ΓΛΩΣΣΑ

–  Επικοινωνία: 

ü  Διατύπωση σκέψεων, συναισθημάτων, επιχειρημάτων, απόψεων, κρίσεων, θεωριών, παρατηρήσεων, προθέσεων…

ü  Μέσο  συνεννόησης

–  Ανταπόκριση στις προσωπικές ανάγκες των ομιλητών-τριών:

ü     Πλήθος  περιστάσεων   -->     διαφορετικές γλώσσες

Πλήθος ομιλητών-τριών   --> διαφορετικές γλώσσες

ü  Στοιχείο ατομικής ταυτότητας : ο τρόπος χρήσης της γλώσσας από τον  καθένα μας σε διαφορετικές συνθήκες επικοινωνίας διαμορφώνει κατά ένα σημαντικό μέρος τον τρόπο με τον οποίο συστήνεται και παρουσιάζεται στα μέλη της κοινωνίας του -->  ιδιόλεκτος

–  Κοινωνικός παράγοντας:

ü  Δημιουργεί και ενισχύει τη συνοχή μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας

ü  Στοιχείο κοινωνικής ταυτότητας: κάθε κοινωνία προσδιορίζεται μέσω της χρήσης μιας συγκεκριμένης γλωσσικής μορφής (πχ εθνική γλώσσα) με έναν συγκεκριμένο τρόπο

–  Βάση πολιτισμού:

ü  Συντελεί στη θεμελίωση, συγκρότηση και ανάδειξη του πολιτισμού κάθε κοινωνίας πχ παιδεία, επιστήμη, λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο…

ü  Στοιχείο πολιτιστικής ταυτότητας: συμβάλλει ή αποτρέπει την πολιτιστική αφομοίωση

–  Γλωσσική αλλαγή:

ü  Φαινόμενο της γλωσσικής εξέλιξης: η γλώσσα δεν είναι στατική αλλά μεταβάλλεται μέσα από τη διαρκή χρήση της στα στόματα των ομιλητών-τριών

ü  Δανεισμός (=εισαγωγή στοιχείων από κάποιο γλωσσικό σύστημα σε ένα άλλο), αλλαγή σημασίας λέξεων/φράσεων, νεολογισμοί …

ü  «λεξιπενία των νέων»: αν και το «φτωχό» λεξιλόγιο των νέων σχολιάζεται δυσμενώς, το φαινόμενο σχετίζεται με: προσωπικές επικοινωνιακές τους ανάγκες, ανάπτυξη γλώσσας των νέων, χρήση διαφορετικών μέσων και μεθόδων επικοινωνίας (πχ SMS, chat), ανάγκη διαφοροποίησης από τις προηγούμενες γενιές και μέσω του τρόπου ομιλίας…

–  Αναλφαβητισμός:   =  άγνοια ή  ανεπάρκεια γραφής και ανάγνωσης

ü   είναι διαφορετικός από την αγραμματοσύνη (= γνώση βασικών στοιχείων γραφής και ανάγνωσης αλλά ελλιπής μόρφωση)

ü  Αίτια εμφάνισης/αύξησης φαινομένου: οικονομική ύφεση (πχ έλλειψη πόρων, ανέχεια, άσχημες συνθήκες διαβίωσης), πληθυσμιακή αύξηση (πχ  ανεξέλεγκτη μετανάστευση), ιστορική εξέλιξη (πχ εμπλοκή σε πόλεμο, κατοχική περίοδος), κοινωνική καθυστέρηση (πχ αποστέρηση γυναικών από την εκπαίδευση), κρατική αμεριμνησία (πχ ελλιπής κατάρτιση εκπαιδευτικών, μη κρατική στήριξη της παιδείας)

ü  Αποτελέσματα/Συνέπειες:

Ατομικά: ανακόπτεται η προσωπική και επαγγελματική σταδιοδρομία του ατόμου, ελλιπής πνευματική καλλιέργεια, ψυχολογικές επιπτώσεις (πχ χαμηλή αυτοπεποίθηση, σύμπλεγμα κατωτερότητας, δυσκολία στην διαμόρφωση της αυτο-εικόνας), εκμετάλλευση, περιθωριοποίηση, έλλειψη κύρους, δυσχερής ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων

Κοινωνικά: ενίσχυση και αναπαραγωγή της κοινωνικής ανισότητας, επικράτηση κοινωνικών προκαταλήψεων, πνευματική και πολιτιστική υστέρηση, χαμηλή παραγωγικότητα, οικονομική παρακμή, πολιτική εξάρτηση, μίμηση ξένων προτύπων/απώλεια εθνικής ταυτότητας

ü  Τρόποι επίλυσης (κοινωνικά):

F  Δημιουργία σχολείων ώστε η έλλειψή τους να μην αποτελεί εμπόδιο στη φοίτηση των παιδιών

F  Κρατικές οικονομικές παροχές σε μαθητές φτωχών οικογενειών προκειμένου να μπορούν όλοι – ανεξαρτήτως κοινωνικής ή οικονομικής κατάστασης – να συμπληρώσουν την υποχρεωτική τους εκπαίδευση

F  Οργάνωση προγραμμάτων για την επιμόρφωση αναλφάβητων ενηλίκων

F  Σεμινάρια για την κατάρτιση δασκάλων για αναλφάβητους

F  Συζητήσεις, ομιλίες ή τηλεοπτικά προγράμματα που θα πείθουν το κοινό για την ωφελιμότητα της παιδείας

F  Ανάγκη για ποιοτική εκπαίδευση :

s  Σύγχρονα εκπαιδευτικά εγχειρίδια

s  Νέες εκπαιδευτικές μέθοδοι

s  Εκμετάλλευση της τεχνολογίας

s  Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων

s  Αυτομόρφωση (ατομικά)

–  Γλωσσομάθεια: = γνώση ξένων γλωσσών

ü  Γνώση γραμματικής, συντακτικού, λεξιλογίου, ιδιωματισμών, ορθογραφίας, προφοράς  αλλά και των επικοινωνιακών (προφορικών + γραπτών) κανόνων της ξένης γλώσσας

Εξοικείωση με τον αλλόγλωσσο πολιτισμό πχ λογοτεχνία, βιβλιογραφία…

ü  Αίτια διάδοσης: επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, επέκταση εμπορίου, τουρισμός-ταξίδια, κυριαρχία της επικοινωνίας (τηλεόραση, έντυπη δημοσιογραφία, ραδιόφωνο, διαδίκτυο), πολιτικές εξελίξεις (Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνισμός), πολιτιστική ανάπτυξη (πχ μεταφράσεις ξενόγλωσσων μυθιστορημάτων/συγγραμμάτων), μετανάστευση, συνεργασία με άλλους λαούς…

ü  Αποτελέσματα-Ωφέλειες:

Ατομικά: διευκόλυνση επικοινωνίας, εξέλιξη στον επαγγελματικό τομέα, επιστημονική κατάρτιση, διεύρυνση πνευματικών οριζόντων, ενημέρωση, εξυπηρέτηση προσωπικών αναγκών, ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων με αλλόγλωσσους…

Κοινωνικά: προαγωγή της διεθνούς συνεργασίας, γνωριμία και κατανόηση άλλων λαών-συναδέλφωση, πολιτιστική επικοινωνία, συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας (μέσω της σύγκρισης με άλλα έθνη καταλαβαίνουμε τη δική μας ιδιοτυπία)

Υ.Γ.  Για το τέλος -και επειδή ξέρω σε τι τάξεις κάνω μάθημα (γκούχου, γκούχου)- σας θυμίζω ότι όλες οι γλώσσες υπάρχουν γιατί εξυπηρετούν τις ανάγκες των ομιλητών και των ομιλητριών τους. Και ποια, άραγε, μεγαλύτερη ανάγκη -ειδικά στην εποχή που ζούμε- από το να εκφράσουμε το    Και μη διανοηθείτε να μου βγάλετε... γλώσσα ε;;;;;;