Ελένη - Ο Πρόλογος

Ο Ευριπίδης ακολουθεί την ... παράδοση που ίδιος έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του,
να νεωτερίζει σε κάθε τραγωδία το ... Έτσι κάνει και σε αυτόν το διπλό (μονολογικό/αφηγηματικό και διαλογικό) πρόλογο, στον οποίο ήδη έχει αρχίσει να θίγει το θέμα της διάστασης ανάμεσα στο "είναι" και στο "φαίνεσθαι" (καθώς μαθαίνουμε ότι όλα όσα ξέρουμε είναι ψέμματα... ) και παράλληλα να αμφισβητεί παραδεδομένες αξίες (Ο Νείλος που ποτίζει την Αίγυπτο, η Λήδα που ΛΕΕΙ ο ΜΥΘΟΣ πως γέννησε ένα αυγό κτλ ). Στο μονολογικό μέρος η ηρωίδα μας πληροφορεί για την προιστορία του δράματος. Παράλληλα, αναφέρει την ταυτότητα της, το τόπο και το "χρόνο" διαδραμάτισης της τραγωδίας, τα προβλήματα που υπάρχουν (o Θεοκλύμενος, o κίνδυνος για τους Έλληνες) και τις τυχόν λύσεις (Θεονόη) και παράλληλα ο ποιητής βρίσκει την ευκαιρία να προσημάνει και να προικονομήσει όλη την υπόλοιπη τραγωδία... Μας προιδεάζει, λοιπόν, και μας προετοιμάζει για τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσουν οι βασικοί ήρωες στο άμεσο μέλλον επί σκηνής, την ασαφή κατάληξη των πραγμάτων και την κομβική σημασία της Θεονόης...

Μιλώντας για τη Θεονόη έχουμε μπει στο δεύτερο κομμάτι του προλόγου, το διαλογικό...
Για την Θεονόη έχει έρθει στην Αίγυπτο ο Τεύκρος...
(Δείτε εδώ από την παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδας τους στίχους 87-142 που περιέχουν την αντίδραση του Τεύκρου)
Και η έλευση του έχει διττή σημασία... Απο την μιά, πληροφορεί την Ελένη και εμάς για όσα δεν γνωρίζουμε και επαληθεύει την άσχημη φήμη που υπάρχει για κείνη στην Ελλάδα, και με την αντίδραση του, καθώς την πρωτοβλέπει (και μας προετομάζει έτσι και για την παρόμοια αντίδραση τουυ Μενέλαου αργότερα, η οποία θα επιβραδύνει την αναγνώριση),και με τις πληροφορίες για την οικογένεια της . Παράλληλα, φέρνει την είδηση της πτώσης της Τροίας αλλά και ασαφείς πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου... Αυτό, πέρα από τον ''έλεο και τον φόβο" στις ψυχές της Ελένης και τον θεατών, έχει κι άλλη δραματουργική λειτουργία. Η Ελένη αφήνει τον τύμβο του Πρωτέα και μπαίνει μαζί με το χορό στο παλάτι να πάρει χρησμό από τη Θεονόη. Έτσι, ο Μενέλαος ζει ολομόναχος την "ποιος αλήθεια είμαι εγώ και που πάω" είσοδο του σε άδεια σκηνή και γίνεται θύμα - αυτός, ο βασιλιάς- των προσβολών και του οίκτου της γριάς σκλάβας...
Από την άλλη μεριά, σκιαγραφείται με περισσότερο αδρές γραμμές το δεύτερο βασικό μοτίβο της τραγωδίας. Οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου. Ήδη, από τα λόγια της Ελένης για τους δύστυχους Έλληνες και Τρώες (Ναι. Ο πόλεμος δεν κάνει διακρίσεις σε εχθρούς και φίλους. Όλους τους καταστρέφει...) που πολεμούσαν για αέρα κοπανιστό, για το είδωλο της, μας έχουν εισάγει στον προβληματισμό αυτό. Ότι ο πόλεμος είναι ένας χώρος ψεύδους όπου δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Γιατί ακόμα και οι νικητές στο πεδίο των μαχών έχουν ηττηθεί από τον ίδιο το πόλεμο οπουδήποτε αλλού... Τώρα με τον Τεύκρο αυτό παρουσιάζεται απτά επάνω στη σκηνή. Και με τις πληροφορίες που φέρνει για την τύχη των εμπολέμων, νικητών και ηττημένων, και, κυρίως, με την ίδια την παρουσία του... Γιατί τι κέρδισε αυτός, ο νικητής, από τον πόλεμο? Αυτός που καυχάται ότι μόνος του κατέλαβε την Τροία? (Θα δουμε πιο μετά και τον Μενέλαο συχνότατα να καυχιέται για αυτο. Έτσι είναι. Η νίκη έχει πολλούς πατέρες. Η ήττα είναι ορφανή... )Τι κέρδισε; Την κούρσεψα, μα πάω κι εγώ χαμένος, λέει. Στερήθηκε όλα όσα αγαπούσε, είδε τον αδερφό του να πεθαίνει ατιμασμένος, μισήθηκε από τον πατέρα του, εξορίστηκε από την πατρίδα του και περιπλανιέται τώρα στις θάλασσες με αβέβαιο προορισμό.
Ο μύθος του ειδώλου προϋπήρχε ήδη από τον Στησίχορο, αλλά η εμφάνιση του Τεύκρου είναι δημιουργημα του Ευριπίδη. Αλλάγιατί ειδικά τον Τεύκρο? Γιατί ο Τεύκρος έχει πολλά κοινά με την Ελένη. Είναι και οι δύο Έλληνες. Είναι και οι δυο εξόριστοι. Είναι και οι δυο θύματα του πολέμου. Η μοίρα τους ορίστηκε ερήμην τους από μια "κρίση". Η Ελένη από αυτήν του Πάρη και ο Τεύκρος από την "κρίση των όπλων του Αχιλλέα, τις μηχανορραφίες του Οδυσσέα. Και δυο μισήθηκαν και ντρόπιασαν τις οικογενειες τους χωρίς να φταίνε, κι υπήρξαν θύματα των αποφάσεων των θεων, και ταπεινώθηκαν... Η Ελένη ακούσια απήχθη από το Δία, γιατί ήθελε, λέει, να ... καταπολεμήσει με τον πόλεμο τον υπερπληθυσμό. Και την μισούν, κι ας διαφυλάττει την αγνότητα της, ικέτσισσα στο μνήμα του Πρωτέα, από τις ορέξεις του Θεοκλύμενου. Και ο Τεύκρος περιφρονήθηκε για το θάνατο του Αίαντα, του αδερφού του, που αυτοκτόνησε, όταν κατάλαβε τι έκανε, τυφλωμένος από την Αθηνά. Έσφαξε ένα κοπάδι βόδια νομίζοντας πως είναι Αχαιοί... Και τον μισούν τον Τεύκρο , κι ας όρθωσε το ανάστημα του και κατόρθωσε να ταφεί το σώμα του αδερφού του και να μην το φάνε τα σκυλιά...
Κι υπάρχει ίσως κι ακόμα μια απάντηση στο ερώτημα "γιατί ο Τεύκρος". Γιατί σύμφωνα με την παράδοση ήταν αυτός που ίδρυσε τη νέα Σαλαμίνα στην Κύπρο, κι άρα είναι προπάτορας του βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα, από τον οποίον περιμένουν πολλά οι χειμαζόμενοι τότε από τον Πελοποννησικό Πόλεμο Αθηναίοι.

Υ.Γ.: Οι επόμενες αναρτήσεις δεν θα είναι τόσο αναλυτικές... Το μάθημα το κάνουμε στην τάξη.


Υ.Γ.2: από πολλούς αμφισβητείται αν ο Τεύκρος στην Ελένη είναι τραγικός ήρωας. Εσείς , αφού διαβάσετε το οικείο λήμμα στο γλωσσάρι του βιβλίου σας στη σελίδα 144, τι λέτε;


Υ.Γ.3: Μόνο και μόνο για να δείτε πως ακούγεται η τραγωδία σε ξένη γλώσσα αυτό το απόσπασμα από την εναρκτήρια σκηνή της παράστασης του αυστραλιανου θεάτρου Omniprop, (με την προσθήκη ακόμη ενός προλόγου από τον Απόλλωνα) . Η Ελένη εμφανίζεται στο 1:50. Η σκηνή τελείωνει στον στίχο 82.