Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ανάλυση της έννοιας.

Στο βιβλίο του Χάινριχ Μπελ  με τίτλο " Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ" και υπότιτλο "Πως γεννιέται η βία ή που μπορεί να οδηγήσει"
(ακολουθεί απόσπασμα της ομώνυμης, βασισμένης στο βιβλίο, ταινίας του Φόλκερ Σέντορφ),
η Καταρίνα, μια οικιακή βοηθός, γνωρίζει και ερωτεύεται έναν τύπο. ο οποίος αποδεικνύεται ότι καταζητείται από την αστυνομία για διάφορα εγκλήματα. Ξαφνικά η Κατερίνα βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα και διασύρεται κατ' επανάληψιν από τον "κίτρινο τύπο" που δημοσιεύει πράγματα ανυπόστατα, βασισμένα σε "πληροφορίες " της αστυνομίας και την ερωτική της σχέση με τον καταζητούμενο.  Η Καταρίνα μοναδική λύση στο διασυρμό της βρίσκει τον φόνο του υπέυθυνου δημοσιογράφου.

 "Ωραία", θα μου πει κάποιος, "Λοιπόν? Βιβλίο είναι". Πέρα από το γεγονός ότι το βιβλίο βασίστηκε στις τακτικές συνεργασίας της αστυνομίας και μερίδας δημοσιογράφων κατά την διάρκεια της σύγκρουσης της R.A.F.  με το γερμανικός κράτος τις δεκαετίες ' 60 και '70, πριν λίγο καιρό  επαναλήφθηκε στα μέρη μας αυτή η ιστορία. Στις αρχές του χρόνου η συμπολίτισσα μας Φαίη Αν Μάγιερ συνελήφθη από την αστυνομία και παρουσιάστηκε  από τον τύπο ως μέλος της "Συνομωσίας των πυρήνων της φωτιάς".  Μοναδικός συσχετισμός της με την υπόθεση ήταν η φιλική σχέση που είχε με ένα από τους άλλους συλληφθέντες, "μέλους", κατά τους δημοσιογράφους που και εδώ υιοθετούν αβασάνιστα την θέση της αστυνομίας, της εν λόγω οργάνωσης. Στη συνέχεια, τις επόμενες μέρες η Φάιη Αν Μάγιερ διασύρθηκε επανειλημμένως και ως σημαντικότατο "αποδεικτικό" στοιχείο της ενοχής της χρησιμοποιήθηκε η συνωνυμία (και μόνο) των - ολοζώντανων-  γονιών της με νεκρά μέλη της Ρ. Α.Φ. (που ακόμα και να ήταν, λίγη σχέση έχουν προφανώς με την υπόθεση ).  Ενδεικτικός τίτλος? "Κληρονομική τρομοκρατία".

Σήμερα η Μάγιερ είναι ελεύθερη και δεν έχει σκοτώσει κανέναν (άλλωστε και να 'θελε, που να προλάβει τόσους "δημοσιογράφους" ?). Το ίδιο ελεύθεροι παραμένουν και οι  συκοφάντες της να συνεχίσουν το "λειτούργημα" τους.
Πέρα από την στοχοποίηση της σκέψης και της πολιτικής τοποθέτησης (η Μάγιερ είναι αναρχική), την ποινικοποίηση της κοινωνικής επαφής (δεν υπήρχε κάτι άλλο επιβαρυντικό εναντίον της, πλην της γνωριμίας της με τον ύποπτο), την απόπειρα κατασκευής κατηγοριών και την αστυνομική αυθαιρεσία (μοιραία επακόλουθα των προηγουμένων), εμάς μας ενδιαφέρει εδώ ο ρόλος του Τύπου. Που αντί να λειτουργήσει ως η "τέταρτη εξουσία" , όπως επαίρεται (και , σε κάποιες περιπτώσεις, αλήθεια το κατορθώνει)  ότι είναι και αντί να ασκήσει την πολύτιμή για μια δημοκρατική κοινωνία  κριτική των υπολοίπων εξουσιών, λειτουργεί ως μέσο διοχεύτεσης, -επιβεβαιωμένων ή όχι αδιάφορο-  βολικών  πληροφοριών με σκοπό, όχι την ενημέρωση αλλά την διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το παραπάνω περιστατικό, να συμπληρωθεί,  δεν είναι το μοναδικό, ούτε, βέβαια, τέτοια φαινόμενα είναι αποκλειστικά ελληνικά.
(Μεταγενέστερο σχόλιο: Γράφω όλα αυτά εφτά χρόνια μετά την Ηριάννα και τον Περικλή. Δεν έχω κληρονομικό χάρισμα, ωστόσο... )
Άλλωστε είδατε πως σας "παγίδευσα"  με την "είδηση" που κατασκεύασα χρησιμοποιώντας το πραγματικό γεγονός της σύλληψης του Ρήγα Φεραίου, Αφού την έγραψα μιμούμενος  το ύφος και τη στάση που υπέθεσα ότι θα μπορούσαν είχαν οι τότε εφημερίδες, σας την παρουσίασα και σας ρώτησα αμέσως μετά: "Εμείς με ποιους είμαστε.  Με την αστυνομία ή τους τρομοκράτες?". Όλοι, και  στα δυο τμήματα, μαζικά και απερίφραστα δηλώσατε "με την αστυνομία", αρνούμενοι, κατά κάποιον τρόπο, τον άνθρωπο που οι ίδιοι τιμούσατε δέκα μέρες πριν, στις 25 Μάρτη. Και εγώ, βέβαια, την αποκάλυψα την "απάτη" μου και η "εξαπάτηση" σας, προφανώς, είχε αγνά κίνητρα  και ξεκάθαρους  στόχους (ένα διδακτικό παράδειγμα ήθελα), καταλαβαίνετε όμως ότι αυτό δεν συμβαίνει πάντα.
Συνεπώς σε μια είδηση:  Ξεχωρίζουμε το γεγονός από το σχόλιο (μόνο η σύλληψη του Ρήγα είναι γεγονός. Όλα τα άλλα είναι σχόλιο), βρίσκουμε την οπτική γωνία, τους στόχους και τους σκοπούς του συντάκτη της και εξετάζουμε την ποιότητα της τεκμηρίωσης και της είδησης και των σχολίων που , μοιραία, την συνοδέυουν . Και κρατάμε κριτική στάση.
(Και μην ξεχνάτε ότι η σημαντική είδηση συνήθως θάβεται πίσω από ένα σωρό ανούσιες )



Ανάλυση της έννοιας.(μια ευγενική παραχώρηση της gia_des)

= μέσα για τη μετάδοση ειδήσεων και απόψεων, που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό (όχι στο μεμονωμένο άτομο)

: Τύπος (εφημερίδα, περιοδικό, βιβλίο…àΤέταρτη Εξουσία), Τηλεόραση, Ραδιόφωνο, Διαδίκτυο

Αιτίες δημιουργίας των ΜΜΕ: ανάγκη ταχύτερης επικοινωνίας/ενημέρωσης, τεχνολογική εξέλιξη, οικονομικός ανταγωνισμός-κέρδος

Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας ΜΜΕ

Από τον πομπό:

Να διαθέτει και γενικότερη παιδεία και ειδική γνώση σε σχέση με το αντικείμενο για το οποίο ενημερώνει

Να ενημερώνει έγκαιρα και έγκυρα, γιατί οι εξελίξεις είναι ραγδαίες

Να διακρίνει την είδηση από το σχόλιο και να τεκμηριώνει τις απόψεις του με τα κατάλληλα επιχειρήματα

Να σέβεται τη νοημοσύνη, την αισθητική και την προσωπικότητα του δέκτη

Να τηρεί τον κώδικα επαγγελματικής δεοντολογίας àΝα είναι άνθρωπος με ήθος, υψηλό αίσθημα ευθύνης και συναίσθηση πως επιτελεί λειτούργημα + Να είναι απαλλαγμένος από φανατισμό, σκοπιμότητες και εμπάθειες-προκαταλήψεις/σκανδαλοθηρικές διαθέσεις

Να αντιλαμβάνεται το ρόλο του ως πνευματικού ανθρώπου που δρα διαφωτιστικά για το κοινωνικό σύνολο à Να έχει αγάπη για το επάγγελμα, να υπηρετεί την ελεύθερη έκφραση, τη δημοκρατία και το διάλογο

Από τον δέκτη:  

Να κρίνει και ν’ αξιολογεί τα μηνύματα, να βρίσκεται δηλαδή σε διαρκή επαγρύπνηση

Να ενημερώνεται από πολλές πηγές, ώστε να έχει διασταυρωμένη πληροφόρηση

Να διαθέτει ο καθένας κοινωνικοπολιτική συνείδηση, ώστε να συμμετέχει στα κοινά διαμορφώνοντας άποψη, για να μη μετατρέπεται σε τυφλό αποδέκτη μηνυμάτων.

Από το κράτος: Υγιής δημοκρατία, Ελεύθερη διακίνηση ιδεών

Θετικά ΜΜΕ

Πνευματικός Τομέας: Μέσω των ΜΜΕ αποκτούμε γνώση πολύπλευρη, κρίνουμε και αξιοποιούμε τα δρώμενα, αποκτούμε δεκτικότητα σε νέες ιδέες, διαμορφώνοντας πιο οργανωμένη αντίληψη για τα πράγματα

Τα ΜΜΕ, όταν λειτουργούν σωστά, αποτελούν στυλοβάτες της ελεύθερης έκφρασης και της πολυφωνίας και συμβάλλουν στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών

Πολιτικός και Κοινωνικός Τομέας: Οι δέκτες μαθαίνουν για ποικίλα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, αναπτύσσοντας την κοινωνική τους συνείδηση και δείχνοντας ουσιαστικό ενδιαφέρον για τα κοινά

 Όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης αποκτά άποψη έχοντας έτσι τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε κοινωνικοπολιτικούς διάλογους και να ελέγχει την πολιτική ηγεσία

Πολίτης ενημερωμένος είναι αυτός που γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του διεκδικώντας με σύνεση τα πρώτα και υλοποιώντας με συνέπεια τις δεύτερες à διασφάλιση της δημοκρατίας

Οι πολίτες, τέλος, που είναι ενημερωμένοι κατάλληλα, όταν τα ΜΜΕ λειτουργούν σωστά, ευαισθητοποιούνται για τα κοινωνικά προβλήματα όπως ο ρατσισμός, η βία κ.λπ. και αγωνίζονται στη συνέχεια για την επίλυσή τους και τη διασφάλιση της κοινωνικής ευρυθμίας

Οικονομικός Τομέας: Όταν τα ΜΜΕ λειτουργούν σωστά προβαίνουν σε ποιοτικό και ποσοτικό έλεγχο των διαφημίσεων, χωρίς να στρέφουν τους πολίτες στην υπερκατανάλωση

Επίσης, ενημερώνουν τον μέσο πολίτη για σημαντικά οικονομικά ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με τη γενικότερη πορεία της χώρας

Πολιτιστικός – Εθνικός – Διακρατικός Τομέας:  Μέσα από τα ΜΜΕ οι πολίτες γνωρίζουν την παράδοση, τα ήθη και έθιμα του τόπου τους. ενημερώνονται για τα πολιτιστικά δρώμενα ώστε να συμμετέχουν σε αντίστοιχες εκδηλώσεις, ενώ τέλος μαθαίνουν και για τις διεθνείς εξελίξεις, σε μια εποχή μάλιστα που τα στεγανά ανάμεσα στους λαούς καταργούνται. Τα ΜΜΕ βοηθούν τον μέσο πολίτη να γίνεται αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας γεγονότων που έχουν γίνει στην άλλη άκρη του κόσμου, έχοντας έτσι την αίσθηση ότι βρίσκεται σ` ένα πλανητικό χωριό, όπως έλεγε ο Μ. Πλωρίτης.

Ακόμη, προβληματίζεται για σοβαρά διεθνή ζητήματα, όπως η πείνα στον Τρίτο κόσμο, οι παντοειδείς παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η λειτουργία διακρατικών συνασπισμών π.χ. η ΕΕ και κατά κάποιον τρόπο γίνεται κοσμοπολίτης

Αίτια μη σωστής λειτουργίας των ΜΜΕ

Από τον πομπό

Ανταγωνισμός μεταξύ των ΜΜΕ που συχνά γίνεται αθέμιτος. (Ειδησεοθηρία – στόχος η πρωτιά στην προβολή της είδησης.)

Προσωπικές φιλοδοξίες των δημοσιογράφων, φανατισμός

Κρίση αξιών, ηθική χαλάρωση π.χ. κάποια τηλεοπτικά πρόσωπα δε σέβονται το κοινωνικό σύνολο

Τεχνικές/μηχανισμοί που παρασύρουν τους δέκτες π.χ. ωραιοποίηση, πλύση εγκεφάλου, εικόνα, ήχος, κίνηση, κινδυνολογία, μεγάλα γράμματα στους τίτλους

Εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων (ιδεολογική εξάρτηση των ΜΜΕ) π.χ. παραπληροφορούν, προπαγανδίζουν

Προώθηση οικονομικών συμφερόντων: τα ΜΜΕ έχουν μετατραπεί σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και θυσιάζουν στο όνομα του κέρδους την ποιότητα της πληροφόρησης 

Από τον δέκτη

Μηχανισμοί ωραιοποίησης. πλύσης εγκεφάλου, τεχνικές επηρεασμού, ύπουλες μέθοδοι προπαγάνδας

Αρνητικά των ΜΜΕ

Πνευματικός Τομέας: Τα ΜΜΕ, εξυπηρετώντας σκοπιμότητες μετατρέπονται συχνά σε φορείς παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, οδηγούν τους δέκτες στην ετεροκατεύθυνση και τον αποπροσανατολισμό

Με τον καταιγισμό αυτών που προβάλλουν, οδηγούν τους δέκτες σε πνευματική σύγχυση ή σε πλήρη παθητικότητα, αφού ο δέκτης μαθαίνει στην έτοιμη τροφή απ’ τα ΜΜΕ

Με έντεχνους μηχανισμούς πλύσης εγκεφάλου, ωραιοποίησης κ.λπ.. τον οδηγούν στη μαζοποίηση και τη χειραγώγηση και τελικά χάνει την πνευματική του ελευθερία

Ηθικός – Ψυχολογικός Τομέας : Τα ΜΜΕ προβάλλουν ως ύψιστη αξία το χρήμα και τον καταναλωτισμό απομακρύνοντας τους δέκτες απ’ τις υψηλές ηθικές αξίες. Ταυτόχρονα, οδηγούν τους πολίτες στο άγχος γιατί οι πληροφορίες είναι αμέτρητες και εκείνοι αγωνιούν να τις αφομοιώσουν

Οι νέοι δέχονται αρνητικά πρότυπα ως προς την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου τους και έτσι οδηγούνται στην ανούσια διασκέδαση, μακριά απ’ τη γνήσια ψυχαγωγία, εφόσον συνήθως τα προβαλλόμενα πρότυπα είναι πρότυπα εμπορευματοποιημένης διασκέδασης

Κοινωνικοπολιτικός Τομέας: Η δημοκρατία υπονομεύεται όταν τα ΜΜΕ λειτουργούν ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις ή υπηρετούν κόμματα

Οι πολίτες δέχονται μονοδιάστατη πληροφόρηση που τους οδηγεί στον κομματικό παρωπιδισμό, την απολυτότητα και το φανατισμό. Δεν είναι, λοιπόν, νηφάλιοι κι ελεύθεροι πνευματικά, ώστε να προβούν σε υπεύθυνες πολιτικές επιλογές. Τέτοιοι παραπληροφορημένοι πολίτες δε συναισθάνονται τα δικαιώματα τους, άρα δεν τα διεκδικούν και δεν αγωνίζονται για το κοινό καλό και την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.

Πολύ συχνά, τέλος, υπερπροβάλλουν πρότυπα βίας είτε ηρωoποιώντας αντικοινωνικούς τύπους μέσα από ταινίες είτε προβάλλοντας με ωμό τρόπο γεγονότα βίας σε επίπεδο ειδησεογραφίας, άρα συχνά δημιουργούνται άσχημα παραδείγματα για μίμηση ιδιαίτερα στους νεαρούς δέκτες

Πολιτιστικός Τομέας: Τα ΜΜΕ αποτελούν επίσης τον πιο χαρακτηριστικό δίαυλο πολιτιστικής διείσδυσης των ανεπτυγμένων χωρών στις αναπτυσσόμενες. Πιο συγκεκριμένα, οι ανεπτυγμένες χώρες μέσω της διαφήμισης των ΜΜΕ διοχετεύουν τη γλώσσα τους, τις αξίες τους, τα προϊόντα τους σε λαούς λιγότερο ανεπτυγμένους, που (έχοντας και το σύμπλεγμα κατωτερότητας) μιμούνται άγονα οτιδήποτε τους προβάλλεται à ξενομανία, απειλή της πολιτιστικής και εθνικής τους ταυτότητας

Υποβαθμίζεται, λοιπόν, ο ρόλος τους ως φορείς παιδείας και κοινωνικοπολιτικής αγωγής

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ…

þ  Ενημέρωση, πληροφόρηση

þ  Ψυχαγωγία, διασκέδαση

þ  Παροχή γνώσεων, μόρφωση

þ  Προβολή υγιών προτύπων

þ  Στήριξη δημοκρατίας π.χ. έλεγχος εξουσίας

þ  Επικοινωνία, αντιμετώπιση της μοναξιάς

ý  Παραπληροφόρηση, μέσο προπαγάνδας àαποπροσανατολισμός, κινδυνολογία, τρομοκρατία

ý  Προβολή αλλοτριωμένων προσωπικοτήτων àυποκουλτούρα, εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου

ý  Παθητικοποίηση του δέκτη, μαζοποίηση, τυποποίηση

ý  Καταναλωτισμός π.χ. διαφημίσεις, υλισμός

ý  Παραβίαση της ιδιωτικής ζωής

ý  Μη δημιουργική εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου π.χ. εμπόδιο στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών μιας οικογένειας

®     Κριτική επεξεργασία των μηνυμάτων

®     Διαρκής πνευματική εγρήγορση

®     Διασταύρωση πληροφοριών

®     Επιλεκτικότητα στην παρακολούθηση θεμάτων/εκπομπών

®     Ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων

®     Στιγματισμός των κακώς κειμένων, διαμαρτυρία