Περίληψη των σχετικών με την ύστερη μεσαιωνική Ευρώπη.

    Την εποχή εκείνη έγινε μια μίνι γεωργική επανάσταση (μεταλλικά υνιά, περιλαίμια, αποξηράνσεις και εκχερσώσεις) με σημαντικότερη καινοτομία  αυτή της «Τριζωνικής καλλιέργειας» (χωρισμός της καλλιεργούμενης έκτασης σε τρία τμήματα και εναλλάξ ανά τμήμα, ένα έτος σιτάρι, ένα έτος βρώμης, ένα έτος αγρανάπαυση).

     Βελτίωση συνθηκών ζωής άρα και σχηματισμός πάλι μεγάλων πόλεων…  Ευνοϊκές συνθήκες και για ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυτιλίας  και της βιοτεχνίας.

 Έτσι, παραχωρούνται στις πόλεις χάρτες ελευθεριών και διοικούντα από ευγενείς, αστούς και εκπροσώπους των συντεχνιών. Ορισμένες πόλεις ενώνονται. (Η «Χάνσα», η ένωση 80 περίπου γερμανικών πόλεων, θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος προπομπός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η κατάσταση επηρεάζει και την  κοινωνική οργάνωση.  Η δημιουργείται η αστική τάξη, η οποία οφείλει τον πλούτο της όχι στη γη αλλά στο εμπόριο και τη βιοτεχνία και κλονίζεται το  οικοδόμημα της φεουδαρχίας.

   Την δημογραφική αύξηση της Ευρώπης,  οι πόροι της οποίας δεν επαρκούσαν να την καλύψουν, την ανέκοψε, μια μεγάλη  επιδημία πανώλης ("Μαύρος θάνατος") και από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ των βασιλείων.  Ο μεγαλύτερος από αυτούς ήταν  ο λεγόμενος «Εκατονταετής», μεταξύ  Αγγλίας και Γαλλίας.  Η ουσιαστική ήττα της Αγγλίας  οδήγησε τον βασιλιά Ιωάννη να παραχωρήσει το πρώτο «σύνταγμα», τον Μεγάλο Χάρτη των Δικαιωμάτων (Magna Carta, 1212). Η ταραγμένη εποχή καθρεφτίζεται στον θρύλο του Ρομπέν των Δασών

και στο μυθιστόρημα του Ουώλτερ Σκοτ "Ιβανόης"

.  Αντίθετα στη νικήτρια Γαλλία της αγιοποιημένης Ζαν ντ΄Αρκ

 

ο βασιλιάς κατόρθωσε να επιβληθεί πλήρως και εγκατέστησε μια ισχυρή και απόλυτη μοναρχία.

Στη Γερμανία δε έφτασαν, παρά την ενοποίηση σε  «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους», σε πλήρη ένωση.  Συστάθηκε η «Δίαιτα», ένα είδος περιφερειακού αρχικά και κεντρικού αργότερα κοινοβουλίου με περισσότερο  εθιμοτυπικές αρμοδιότητες.

    Ίσως αυτή η χαλαρότητα να οδήγησε στην ουσιαστική ήττα του Γερμανού αυτοκράτορα στην σύγκρουση του με τον Πάπα με αφορμή την άρνηση του τελευταίου να δεχτεί την κοσμική περιβολή (δυνατότητα του αυτοκράτορα να ορίζει τους εκκλησιαστικούς άρχοντες). Η «έριδα για την περιβολή» τερματίστηκε με την  «Συμφωνία ή Κονκορδάτο της Βορμς» (1122). Αντίθετα ο Πάπας ηττήθηκε στην σύγκρουση του με τον Γάλλο βασιλιά και μάλιστα για 72 χρόνια (1305-1377) εξαναγκάστηκε να μεταφέρει την έδρα του στην γαλλική πόλη Αβινιόν( αιχμαλωσία της Αβινιόν ) .

      Γενικά η Εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή της κοινωνίας και η επιρροή της ήταν μεγάλη και σε θρησκευτικά αλλά και σε κοινωνικά ζητήματα. Το γεγονός αυτό καθώς και η ηθική κατάπτωση της μέρους Εκκλησιάς απομάκρυναν πολύ κόσμο. Στην κατάσταση αυτή αντέδρασαν τα «μοναχικά τάγματα» και η «Γρηγοριανή Μεταρρύθμιση». Σκοπός να εξαγνιστεί η Εκκλησία και να μην μειωθεί η επιρροή της. Το 1243 ιδρύθηκε ένα θρησκευτικό δικαστήριο η «Ιερά Εξέταση» με σκοπό την εξολόθρευση όσων θεωρούνταν αιρετικοί. Παράλληλα, και εξαιτίας της έξαρσης των δεισιδαιμονιών, Ιερά Εξέταση εξαπέλυε συχνότατα τα λεγόμενα "κυνήγια μαγισσών". Η διαδικασία ήταν απλή. Σε βασάνιζαν  και, εάν πέθαινες χωρίς  ομολογήσεις, δεν ήσουν μάγος και η ψυχή σου θα πήγαινε στο παράδεισο. Αν δεν  πέθαινες και ομολογούσες, ήσουν μάγος και καλά σου κάνουνε που θα σε κάψουνε... Παρόλα αυτά και μολαταύτα, η Εκκλησία προσπαθούσε σε αρκετές περιπτώσεις να βοηθήσει την κοινωνία («ειρήνη του θεού», «ανακωχή του Θεού». ). Ταυτόχρονα  φωτισμένοι μοναχοί αντιγράφουν και διασώζουν αρχαία κείμενα. Τη δράση (και την αντίδραση) της Εκκλησίας περιγράφει γλαφυρά η ταινία "Το όνομα του Ρόδου". Ο φραγκισκανός μοναχός Σον Κόνερι ερευνά τους φόνους που γίνονται σε ένα μοναστήρι στο οποίο αντιγράφονται  αρχαία συγγράμματα, χρησιμοποιώντας  στην ερευνά του κανόνες της λογικής και έρχεται σε σύγκρουση με τον ιησουίτη ανακριτή του Εφ Μάρεϊ  Άμπραχαμ, ο οποίος εξαπολύει ένα πραγματικό κυνήγι μαγισσών στο χώρο, από το οποίο απειλείται και ο ίδιος ο χαρακτήρας του Κόνερι, πεπεισμένος ότι  οι φόνοι είναι έργο αιρετικών. Μόνο που τους φόνους τους κάνει ένας φανατικός καλόγηρος, ο οποίος σκοτώνει όσους ανακαλύπτουν το - χαμένο στην πραγματικότητα-  σύγγραμμα του Αριστοτέλη "Περί Κωμωδίας", γιατί αναφέρεται στο γέλιο που, κατά την άποψη του,  απομακρύνει τον άνθρωπο από θεό, καθώς είναι δημιούργημα του σατανά. Για να σιγουρευτεί ότι θα καταστραφεί δια παντός το σύγγραμμα, βάζει φωτιά στο μοναστήρι βρίσκοντας και ο ίδιος θάνατο.

Όσον αφορά τον μεσαιωνικό τρόπο ζωής, αυτός, όπως ήταν προφανές καθοριζόταν από την κοινωνική τάξη του καθενός. Και η ψυχαγωγία, η διατροφή και η ενδυμασία  των ευγενών ήταν πλουσιότερη προφανώς. Η θέση της γυναίκας ήταν σταθερά κατώτερη.

Αυτό που αξίζει να τονισθεί είναι ότι το ένδυμα ήταν χαρακτηριστικό ιδιότητας. Κάθε κοινωνική τάξη ή μοναχικό τάγμα είχε και το αντίστοιχο και προκαθορισμένο ένδυμα. 

    Χαρακτηριστικό της εποχής είναι η εμφάνιση της έννοιας του  ρομαντικού ή ιπποτικού έρωτα, που ξεπερνά τα πλαίσια του γάμου. Ο ιππότης προσπαθεί να κάνει κατορθώματα ώστε να κερδίσει την καρδιά της αγαπημένης του  και  την αρετή, πολεμική ή ηθική. Χαρακτηριστικό και έμβλημα της εποχής η ιπποτική πανοπλία.

Αγαπημένη «περιπέτεια» των ανθρώπων της εποχής ήταν τα προσκυνήματα, ταξίδια σε μέρη που είχαν ιδιαίτερη θρησκευτική σημασία.  Δημοφιλέστατοι προορισμοί τα Ιεροσόλυμα, η Ρώμη και ο Άγιος Ιάκωβος στην Κομποστέλλα της Ισπανίας. Διαδρομές που ακόμα και σήμερα είναι από τους αγαπημένους των πιστών, όπως δείχνει στην ταινία "The way"  η πορεία ενός σύγχρονου ανθρώπου  πάνω στα βήματα του γιου του που σκοτώθηκε ακολουθώντας το "μονοπάτι πίστης" που οδηγεί μέσα από τα Πυρηναία στον Άγιο Ιάκωβο.

Στην έννοια του ιπποτικού έρωτα που αναφέρθηκε πιο πάνω έδωσαν πλατιά απήχηση οι τροβαδούροι , πλανόδιοι μουσικοί και ποιητές που επινοούσαν και  τραγουδούσαν  έμμετρα ερωτικά ιπποτικά ποιήματα.  Ξαναπλάθονται το υλικό αυτών, ας πούμε, ο Σαίξπηρ έγραψε, μεταξύ άλλων, την απόλυτη ιστορία αγάπης. Τον "Ρωμαίο και την Ιουλιέττα". Παράλληλα δημιουργείται εθνική ταυτότητα μέσω της εθνικής γλώσσας και γράφονται εθνικά έπη ( «Άσμα του Ρολάνδου», «Έπος των Νιμπελούγκεν»). Τα γράμματα γνωρίζουν πλατιά άνθηση και η Φλωρεντία εξελίσσεται σε πνευματική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Εκεί δημιουργούν  οι πρώτοι εκπρόσωποι της Αναγέννησης (Δάντης, Πετράρχης, Βοκάκιος).

  Στο τομέα της επιστήμης πραγματοποιήθηκαν άλματα. Οι άνθρωποι ασχολούνται και με άλλα πράγματα, πέρα της θεολογίας. Σημαντική ως προς αυτό ήταν η συνεισφορά των Αράβων, οι οποίο επηρέασαν τους  Δυτικούς.  Ιδρύονται Πανεπιστήμια έξω από τον έλεγχο της Εκκλησίας και εμφανίζονται  διανοητές που υποστηρίζουν την χρήση πειραματικής μεθόδου στην Επιστήμη, όπως ο Βάκων, ή κατορθώνουν να συγκεράσουν την χριστιανική σκέψη με την αριστοτελική λογική, όπως ο Θωμάς Ακινάτης.  Χαρακτηριστικότερη, πάντως, επιστήμη της εποχής είναι η «αλχημεία», κράμα χημείας, αστρολογίας, φιλοσοφίας και αποκρυφισμού. Οι αλχημιστές αναλώθηκαν στην ανακάλυψη της «φιλοσοφικής λίθου» («λυδίας λίθου» αλλιώς), η οποία υποτίθεται ότι μετέτρεπε ευτελή υλικά σε χρυσάφι και ασήμι ή δημιουργούσε το ελιξίριο της αθανασίας.  (Μάλλον την είχε ο ... Χάρι Πότερ)

 Η  δημιουργία του πυροβόλου όπλου και η χρήση του χαρτιού προετοιμάζουν την αλλαγή του κόσμου.

Ρωμανικός ρυθμός

Δυο αρχιτεκτονικοί ρυθμοί εμφανίστηκαν την εποχή αυτή. Ο «Ρωμανικός» συνδυάζει ρωμαϊκά και γερμανικά στοιχεία. Άκμασε από τον 10o αιώνα.  Οι εκκλησίες που χτίζονται σε αυτό το ρυθμό έχουν συμπαγή δομή, αψίδες, τόξα, λίθινα καμπαναριά και είναι κοσμημένες εσωτερικά με τοιχογραφίες που αναπαριστούν θέματα της Καινής Διαθήκης και  εξωτερικά με γλυπτά του ανθρωπίνου σώματος.

Ο «γοτθικός ρυθμός» εμφανίζεται από τον 12ο αιώνα. Δεν περιορίζεται μόνο στις εκκλησίες. Χαρακτηριστικά του είναι ο μεγάλος όγκος, το μεγάλο ύψος, οι κορφές και οι «μύτες» στη στέγη και οι κόγχες και οι γωνίες στα πλευρά. Ο ναός φωτίζεται από μεγάλα παράθυρα τα οποία είναι διακοσμημένα με υαλογραφήματα  (βιτρό).

Παναγία των Παρισίων. Γοτθικός ρυθμός

Οι εξελίξεις στην αρχιτεκτονική επηρεάζουν και τη γλυπτική. Στο ρωμανικό ρυθμό οι γλύπτες επιλέγουν να διακοσμήσουν τους ναούς με φυσικό ή ζωικό διάκοσμο.  Η γοτθική γλυπτική είναι επικεντρωμένη στο ανθρώπινο στοιχείο με θεατρική απόδοση των συναισθημάτων και των κινήσεων και από τον 13^ο αιώνα εμφανίζει επιρροές από την ελληνιστική εποχή.

Την ίδια επιρροή από την αρχαιότητα, αφήνοντας πίσω την βυζαντινή τεχνοτροπία και στρεφόμενοι σε κοσμικά θέματα, εμφανίζουν οι ζωγράφοι της εποχής.

Ως προς τη μουσική, στην αρχή η εκκλησία υιοθετεί την ανατολική μουσική παράδοση. Τον 4^ο αιώνα ο Αμβρόσιος γράφει ύμνους στους οποίους εισάγει στα ανατολικά πρότυπα χαρακτηριστικά της λαϊκής δυτικής μουσικής (αμβροσιανό  μέλος).

Τον 6^ο αιώνα ο Γρηγόριος αξιοποιώντας αυτή την παράδοση δημιουργεί ένα νέο είδος μουσικής (γρηγοριανό μέλος).

Η σημειογραφία είναι νευματική, χρησιμοποιούνται δηλαδή, τόνοι, τελείες και σημεία (προάγγελοι των νότων). Εισάγεται  η έννοια της πολυφωνίας και με βασικό μουσικό όργανο το « εκκλησιαστικό  όργανο»  που ήδη έχουμε δει. Η άδεια της Εκκλησίας να χρησιμοποιείται μουσική στους ναούς προκαλεί την δημιουργία μιας μουσικοθρησκευτικής σκηνής η οποία αποτελείται από έργα που εμφανίζονται σε τρεις μορφές. «Λειτουργικό Δράμα», «Θαύμα», «Μυστήριο». Η κοσμική μουσική εμφανίζει σημαντικές διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Οι  «αρχιτραγουδιστές», η γερμανική εκδοχή των τροβαδούρων,  ανοίγουν μουσικές σχολές.