Ενδοσχολική Βία

    Οι Κινέζοι αποκαλούσαν τις γυναίκες "το άλλο μισό του ουρανού". Παράλληλα, βέβαια, δεν είχαν στο ελάχιστο  πρόβλημα να έχουν όσες παλλακίδες άντεχε το βαλάντιο του καθενός και τον παραμικρό ενδοιασμό να τους φασκιώνουν τα πόδια, γιατί, λέει, το μικρό πόδι θεωρούνταν σημάδι ομορφιάς σε μια γυναίκα. Το ότι δεν μπορούσαν να περπατήσουν ποσώς ενδιέφερε...
     Το κείμενο που ακολουθεί ήταν η εισήγηση μου για την 6η Μαρτίου, μέρα που είχε οριστεί ως "Σχολική Μέρα κατά της Βίας". Η προσωπική μου γνώμη για την θέσπιση τέτοιων ημερών αντικατοπτρίζεται - πέρα από τον πρόλογο της ανάρτησης -  στην τελευταία παράγραφο, την μόνη ουσιαστικά που εχει κάποια ουσία. Τα υπόλοιπα είναι ευχολόγια, τυπικότητες, μπλα-μπλα-μπλα-δημοκρατία-μπλα-μπλα-μπλα-με-εκλέξανε, νίψιμο χεριών και τετοια.

  Προφανώς, μου ανατέθηκε κι, αν την ανεβάζω εδώ, είναι γιαtτί βρήκα την ευκαιρία  να παραθέσω κι  αυτόν τον ύμνο προς τιμή του Τζέρεμι του οσιομάρτυρα, προστάτη- αγίου του εφηβικού άγχους...

       "   Γυμνάσιο Αρχαγγέλου: 6^η Μαρτίου. Πανελλήνια μέρα κατά της Σχολικής Βίας

H 6^η Μαρτίου έχει οριστεί ως ημέρα ενάντια στη σχολική βία. Τι είναι σχολική βία όμως; Πολλά. Πολλοί φαντάζονται ότι η σχολική βία έχει να κάνει μόνο με την άσκηση σωματικής βίας. Τα πράγματα είναι αρκετά πιο πολύπλοκα . Εάν αποπειραθούμε να καταγράψουμε  τις μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η  βία στο σχολικό χώρο, θα  παρατηρήσουμε τα εξής:

    Αρχικά υπάρχει η σωματική βία, η πιο αναγνωρίσιμη  και προφανής μορφή βίας που σχετίζεται με οποιαδήποτε μορφή φυσικής επιθετικότητας. Έχει να κάνει με ξυλοδαρμούς, σπρωξίματα, σφαλιάρες, χαστούκια ή και γρονθοκοπήματα. Πέρα από τις προφανείς και εκούσιες εκδηλώσεις επιθετικότητας,  πολλές φορές ξεκινάει ως μια «φιλική» χειρονομία «αβρότητας» και κλιμακώνεται στη συνέχεια, καθώς εύκολα δύναται να παρερμηνευθεί ή να χαθεί ο έλεγχος. Άλλες φορές, η αμφισβητούμενη «φιλικότητα» που προαναφέρθηκε χρησιμοποιείται ως μανδύας προκάλυψης μιας πραγματικά επιθετικής συμπεριφοράς.

   Το δεύτερο είδος βίας που εμφανίζεται στον σχολικό χώρο είναι η λεκτική. Σε αυτό το είδος, πέρα από τους αμιγώς υβριστικούς χαρακτηρισμούς, περιέχονται και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται προκειμένου να χαρακτηρίσουμε κάποιον, αν οι χαρακτηρισμοί αυτοί δεν είναι κολακευτικοί και μειώνουν το άτομο στο οποίο αναφέρονται. Αρκετά συχνά,  τα παιδιά χρησιμοποιούν  μεταξύ τους  πολύ εύκολα υβριστικές εκφράσεις, χωρίς κατ’ ανάγκη να υφίσταται επιθετική πρόθεση.  Συχνά, όμως,  αν ο αποδέκτης του χαρακτηρισμού είναι ηπίου χαρακτήρα, αυτή η συμπεριφορά  έχει σαν αποτέλεσμα να κλεισθεί στον εαυτό του και να απομονωθεί. Και το ίδιο συχνά, αν ο αποδέκτης  είναι ένα παιδί που είναι δυναμικό, πιθανόν να έχουμε ως αντίδραση μια έντονη εκδήλωση βίας. Είναι γνωστό ότι τα αγόρια σε αυτές τις ηλικίες δείχνουν μια επιθετική συμπεριφορά κυρίως προσπαθώντας να επιβληθούν. Αυτό, συνήθως, καταλήγει σε καβγάδες. Πολλές φορές το παιδί που έχει δεχτεί τη φραστική επίθεση και έχει αντιδράσει βίαια αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως το παιδί που τη ξεκίνησε.

     Η  τρίτη μορφή εκδήλωση της βίας είναι η ψυχολογική, συνδυασμός και απότοκο των προαναφερθεισών μορφών βίας.  Ο μαθητής που είναι αποδέκτης των βίαιων συμπεριφορών που έχουν ήδη ειπωθεί βρίσκεται σε ψυχολογικό μαρτύριο, αισθάνεται  μια έντονη πίεση, δεν  θέλει να πάει στο σχολείο, δεν τολμάει να μιλήσει, δεν  έχει το θάρρος της γνώμης του.

    Μια τελευταία μορφή βίας σχετίζεται με τις νέες τεχνολογίες και για να την περιγράψω θα χρησιμοποιήσω τον αδόκιμο όρο «ηλεκτρονική τρομοκράτηση». Πρόκειται για ένα προσβλητικό σχόλιο, μια φωτογραφία ή ένα βίντεο που αναρτάται, χωρίς την άδεια του υφιστάμενου τη βίαιη συμπεριφορά, στο Διαδίκτυο και δη σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, και με σκοπό να τον βλάψει. Και εδώ, η πίεση που ασκείται στον συγκεκριμένο μαθητή είναι ιδιαίτερα μεγάλη, πολύ περισσότερο δε, αν το υλικό που αναρτήθηκε ή το σχόλιο που δημοσιεύτηκε,  σχετίζεται με μια προσωπική στιγμή.

    Ποιος μπορεί να είναι το "θύμα"; Συνήθως, θύματα της βίας γίνονται μαθητές με κάποια ιδιαιτερότητα, σωματική, εμφανισιακή ή μαθησιακή, κάτι ,τέλος πάντων, που μπορεί να δώσει αφορμή και λαβή σε σχόλια. Κανείς μαθητής, όμως, δε βρίσκεται στο απυρόβλητο, καθώς ανά πάσα στιγμή μπορεί να στοχοποιηθεί.  Ένα παρατσούκλι, που υπερτονίζει ένα χαρακτηριστικό μπορεί να θεωρηθεί άσκηση ψυχολογικής βίας. Ο στιγματισμός είναι μια ακόμη μορφή βίας. Το να χαρακτηρισθεί ένας μαθητής με κάποιο τρόπο που να τον ακολουθεί στο σχολείο ή και μετά απ’ αυτό είναι επίσης  μια μορφή άσκησης βίας.

   Ο χώρος εκδήλωσης της βίας  μπορεί να είναι παντού μέσα στο σχολείο αλλά και έξω από αυτό ή σε χώρους που σχετίζονται με αυτό. Συνήθως η σωματική βία δεν εκδηλώνεται έντονα σε μέρη όπου μπορεί να γίνει  εύκολα αντιληπτή,  χωρίς και να αποκλείεται μια τέτοια εμφάνιση, ειδικά για περιπτώσεις κατά τις οποίες το θύμα μιας φραστικής ή ψυχολογικής επίθεσης αντιδρά βίαια.

     Πώς μπορούμε να το αντιληφθούμε; Είναι δύσκολο, εάν δεν είμαστε αυτόπτης μάρτυρας κάποιου γεγονότος, να λάβουμε γνώση αυτού, καθώς το άτυπο και υπόγειο  αξιακό σύστημα των παιδιών, ουσιαστικά ασκώντας ψυχολογική βία, αποθαρρύνει το θύμα ή τους μαθητές που υπήρξαν μάρτυρες ενός τέτοιου γεγονότος να το αποκαλύψουν, υπό το φόβο της κοινωνικής απομόνωσης. Χρειάζεται, λοιπόν,  κάτι πολύ βασικό. Να βλέπουμε, να ακούμε και να ενδιαφερόμαστε. Αν ένα παιδί ξαφνικά αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει το σχολείο, έχει μια άρνηση, αντιδρά αρνητικά σε δραστηριότητες του σχολείου, έχει μια μεταβολή στις επιδόσεις του (συνήθως μείωση), τότε έχουμε πολλές ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά. Για αυτό, ο γονιός κι εκπαιδευτικός πρέπει να κρατούν ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας με τα παιδιά, και να βλέπουν πίσω από το προφανές μιας συζήτησης.
   Τα  αίτια των  συμπεριφορών αυτού του είδους είναι συνήθως κοινωνικά.  Τις περισσότερες φορές ξεκινάνε από το σπίτι.  Σε κάποιες περιπτώσεις αναπαράγουν τα πρότυπα βίαιων συμπεριφορών που κυριαρχούν στην οικογενειακή εστία.  Σε άλλες περιπτώσεις, αφετηρία είναι η καταπίεση που βιώνουν τα παιδιά εκεί. Με το που φεύγουν από τον ελεγχόμενο χώρο του σπιτιού και βρίσκονται στον χώρο του σχολείου στον οποίο  βρίσκονται παιδιά μικρότερα, περισσότερο αδύναμα, αισθάνονται ότι τους δίνεται η ευκαιρία να αποκτήσουν κυρίαρχο ρόλο. Και αυτό κάνουν. Αρχίζουν να "πειράζουν" τους μικρότερους.  Το σχολείο δεν είναι κι αυτό άμοιρο ευθυνών. Είτε επειδή αβασάνιστα έχει υιοθετήσει τον άτυπο αλλά ουσιαστικά αποκλειστικό ρόλο της προετοιμασίας των μαθητών για τις Πανελλήνιες, είτε επειδή τα μέλη ενός  συλλόγου διδασκόντων αμέλησαν ή δεν μπόρεσαν να διαγνώσουν εγκαίρως τα προμηνύματα τέτοιων συμπεριφορών. Τα νέα σχολεία - τέρατα που τείνουν να δημιουργηθούν με τις αλλεπάλληλες συνενώσεις εννοείται ότι αιτιολογούν  και κλιμακώνουν τα προβλήματα σχολικής βίας, αλλά και την αδυναμία των διδασκόντων να τα προλάβουν. Και θα κλείσω  για τα αίτια της βίας, με την δυσοίωνη παρατήρηση ότι , καθώς και το σχολείο και η οικογένεια είναι κοινωνικοί θεσμοί, ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία σημαίνει παράλληλα και ότι είναι ευπρόσβλητο στις παθογένειες της κοινωνίας αυτής,  καθώς μεταφέρονται στο σχολικό χώρο όλα τα προβλήματα που γεννούν η έλλειψη παιδείας, η φτώχεια και η ανέχεια. Και όσο μεγιστοποιούνται αυτά στην κοινωνία, τόσο θα κλιμακώνεται και το πρόβλημα της σχολικής βίας.

         Το βασικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε όλοι όσοι μετέχουμε στην εκπαιδευτική διαδικασία: μαθητές, καθηγητές, γονείς, είναι αρχικά το προφανές. Να προστατεύσουμε τους μαθητές - θύματα, αλλά-  πολλές φορές-  και τους μαθητές - θύτες. Το τελευταίο γίνεται αν μπορέσουμε να ελέγξουμε την κατάσταση - όχι κατ' ανάγκη με κατασταλτικά μέσα- και δεν αφήσουμε τον μαθητή - θύτη να ξεφύγει περισσότερο και να δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα που δεν λύνεται.   Το πιο βασικό είναι ότι πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες και να τηρούνται εξίσου για όλους. Για αυτό πρέπει να έχουμε όλοι μέσα στο σχολείο την ίδια στάση. Οι διευθυντές και οι σύλλογοι διδασκόντων  πρέπει να έχουν ενιαία αντιμετώπιση προς όλους τους μαθητές,  όχι όμως ενδυόμενοι τον ρόλο του απόλυτου τιμωρού, αλλά του ανθρώπου που ακριβοδίκαια θα κρίνει - με βάση τους προκαθορισμένους κανόνες - το περιστατικό και για κάθε μαθητή θα δείξει την ίδια ευαισθησία και αυστηρότητα. Οι γονείς από την πλευρά τους θα πρέπει να προσέξουν ώστε με την συμπεριφορά τους να μην απαξιώνουν το σχολείο ως θεσμό, «αθωώνοντας» παράλληλα τα παιδιά τους και «ελαχιστοποιώντας» τις δικές τους ευθύνες. Κι οι μαθητές, από την πλευρά τους,  πρέπει να αντιληφθούν ότι καμιά τιμή δεν προσπορίζει σε κανέναν η ανοχή και η κάλυψη πράξεων βίας. Πέρα από την συνυπευθυνότητα που  συνεπάγεται η ανοχή, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η συμπεριφορά ανοχής που ακολουθούν επεκτείνει το μέγεθος της αποκλίνουσας συμπεριφοράς του βιαιοπραγούντα. Κι εάν τυχόν αργότερα και αφού έχουν τελειώσει το σχολείο, εμφανίσει ο δράστης σοβαρότερες παραβατικές συμπεριφορές που τους θίγουν, θα έχουν βάλει και οι ίδιοι ένα χεράκι με την ανοχή τους.

     Πέρα από τα γνωστά πειθαρχικά (προληπτικά ή κατασταλτικά) μέτρα, η επίλυση διαφορών μπορεί να γίνεται σε ένα οργανωμένο σχολείο με διάφορες άλλες τακτικές. Για παράδειγμα, με την παρουσία ενός διαιτητή.  Ένας μαθητής, δηλαδή,  ο οποίος γενικά είναι κοινά αποδεκτός, με μια κατάλληλη εκπαίδευση να μπορεί να παρέμβει σε περιπτώσεις κρίσης και να δίνει λύσεις όπου υπάρχει ένταση. Εννοείται ότι πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε όταν ολοκληρώνει ο μαθητής τις σπουδές τους και φεύγει από το σχολείο να μπορεί να αντικατασταθεί. Επειδή ο ρόλος αυτός συνεπάγεται υπερβολικές ίσως ευθύνες  για ένα παιδί, μια εναλλακτική θα ήταν ο διαιτητικός ρόλος να αποδοθεί σε έναν καθηγητή με άψογη εικόνα και με λόγο που θα έχει βαρύτητα. Κι ενώ θεωρείται αυτονόητο ότι κάθε καθηγητής εκ του ρόλου του διαθέτει  τέτοια χαρακτηριστικά, η εναλλακτική αυτή προσκρούει στην τάση πολλών ελληνικών οικογενειών η  ποινή του μαθητή να αντιμετωπίζεται με αφορισμούς κα με χαρακτηρισμούς για τον καθηγητή, οπότε γίνεται άμεσα κατανοητό το πρόβλημα που δημιουργείται. Σ’  ένα πιο εξελιγμένο στάδιο διαπροσωπικών σχέσεων, μια άλλη τακτική θα μπορούσε να είναι η εξής: Μετά από ένα περιστατικό, δεν αποδίδονται ευθύνες και ο δράστης αλλά και το θύμα, μαζί με άλλα παιδιά που ήταν παρόντα αλλά και άλλα παιδιά που παίζουν το ρόλο του κοινού-κριτών σχηματίζουν μια ομάδα. Μετά από κάποιες κατ' ιδίαν συζητήσεις με τον μαθητή- δράστη και με τον μαθητή- θύμα, και αφού εντοπιστεί το πρόβλημα, αυτό τίθεται  σε όλη την ομάδα, όπου οι ίδιοι οι μαθητές λένε τη γνώμη τους και μοιράζουν τις ευθύνες. Επίσης οι ίδιοι οι μαθητές δίνουν λύσεις για το πρόβλημα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει προετοιμασία και άσκηση των παιδιών και βέβαια αυστηρά καθορισμένους κανόνες που διέπουν την ομάδα και τη διασφάλιση ότι η απόφαση της ομάδας θα γίνει δεκτή από όλους.

        Όλα, πάντως  τα μέτρα που αναφέρθηκαν παραπάνω θεραπεύουν, άλλα δεν προλαμβάνουν ένα περιστατικό βίας… Και τι καλύτερο μέσο πρόληψης από την ανθρωπιστική παιδεία,  η οποία βάλλεται πανταχόθεν τα τελευταία χρόνια, και μάλιστα και από το ίδιο το Υπουργείο Παιδείας, που κατά τ΄ άλλα θεσπίζει «Ημέρες κατά της Σχολικής Βίας»;                                                                       

 Η.  Β. "

Υ.Γ. : Κρύψε κι εσύ έναν ελέφαντα... Μπορείς! Θέσπισε μια Παγκόσμια Μέρα...