"Θερμοπύλες" (Κ.Π. Καβάφης). Είμαστε ακόμα εδω... [και, για το πείσμα σας, (θα) αντέχουμε]

 Μιας και είδαμε τον Καβάφη, λοιπόν,  ας δούμε και ένα ποίημα του.

Αμηχανία με έπιασε καθώς έψαχνα στο "Σωλήνα" για υλικό συνοδευτικό της διδασκαλίας του ποιήματος "Θερμοπύλες" . Θυμήθηκα το τραγούδι του Bruce Springsteen "Born in the U.S.A.", το οποίο το "αφεντικό" το έγραψε για να καυτηριάσει

την αντίληψη μεγάλου μέρους της αμερικανικής  κοινωνίας ότι είναι ο " περιούσιος λαός", την οποία καλλιεργεί το εκεί κατεστημένο, για να συντηρεί τις επωφελείς για ίδιο πολεμικές εκστρατείες στα διάφορα Βιετνάμ, χρησιμοποιώντας  ως "κρέας για τα κανόνια" τους φορείς της αντίληψης αυτής,. Μόνο που ο "περιούσιος λαός' δεν κατάλαβε την ειρωνεία και το εξέλαβε σαν ύμνο για το "αμερικανικό θαύμα"... Κάπως έτσι και οι "Θερμοπύλες" του Καβάφη αντιμετωπίζονται σαν ένα ρεπορτάζ της μάχης των Θερμοπυλών, που αποδεικνύουν το "γενναίον τε και το εύψυχον" των Ελλήνων. Μόνο που καθόλου τέτοια δεν ήταν η πρόθεση του Καβάφη (Και βεβαίως η πρόθεση ενός ποιητή δεν είναι θεσφατό για την ερμηνεία του έργου του, μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με μια σημαντική "εκρήχυνση" [sic]).

    Οι "Θερμοπύλες" αποτελούν ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται την Ιστορία ο Καβάφης και την μετατρέπει σε Ποίηση. Συνήθως  προτιμάει ρευστές, μεταβατικές εποχές ή  ιστορικά πρόσωπα ή/και γεγονότα ελάχιστα γνωστά, ώστε να  μπορεί να εμποτιστεί η ασάφεια του θέματος από την ποιητική φαντασία. Όχι όμως εδώ. Εδώ ο Καβάφης παίρνει ένα από τα γνωστότερα ιστορικά γεγονότα της αρχαίας ιστορίας το οποίο ήδη αποτελεί διαχρονικό σύμβολο.

    Οι τρέχουσες λογοτεχνικές θεωρίες δεν θεωρούν τον τίτλο μέρους του κειμένου, τον θεωρούν "περικείμενο", στοιχείο δορυφορικό και επικουρικό του κειμένου.  Αυτό όμως δεν ισχύει για τον Καβάφη. Ο τίτλος είναι αναπόσπαστο μέρος του ποιήματος και έτσι γίνεται κι εδώ. Διαβάζοντας το είμαστε προετοιμασμένοι για κάτι που συμβολίζει την αμετακίνητη στάση, την γενναιότητα, την αυτοθυσία και την υπεράσπιση της πατρίδας.

    Η ανασκευή και η επέκταση του συμβόλου ξεκινάει ήδη από το πρώτο δίστιχο. Βεβαίως και αξίζει τιμή, όχι όμως στους Σπαρτιάτες ( και στους 700 Θεσπιείς και 200 Θηβαίους, ποτέ δεν κατάλαβα γιατί αποσιωπάται η συμμετοχή τους ) που πολέμησαν "τότε". Παρά σε "εκείνους" που "πολεμούν"  "πάντα" και επισφραγίζουν πράττοντας την αξία υπεράσπισης των υψηλών ιδανικών που ήδη έχουν θεσπίσει. Έτσι το σύμβολο γενικεύεται και περιλαμβάνει πια όχι (μόνο) τους γενναίους,  αλλά και αυτούς που ανυποχώρητα υπερασπίζονται, όντας φορείς της, μια στάση ζωής που περιλαμβάνει και την ευσπλαχνία, την ισότητα, την  δικαιοσύνη, την γενναιοδωρία και μεγαλοψυχία που ξεπερνούν τα όρια του αλτρουισμού και  αλήθεια, αλλά, παράλληλα, με κατανόηση και συγχώρεση για τους υπόλοιπους. Έτσι η φύλαξη των "Θερμοπυλών" μετατρέπεται σε έναν κώδικά βασικών άρχων  ηθικής αξιοπρέπειας , που η τήρηση του αρμόζει σε κάθε στιγμή της ανθρώπινης ζωής, ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου, και διέπεται από μια μετριοπάθεια και ένα ανθρωπισμό, τα οποία  ξεπερνάν κατά πολύ τον μονοδιάστατο ηρωισμό του λακεδαιμονικού τρόπου ζωής.

Στην δεύτερη ενότητα η φύλαξη των Θερμοπυλών αποκτά ευρύτερο συμβολισμό (ήδη οι "Θερμοπύλες" σημαίνουν την "στιγμή του μεγάλου Ναι", ) και, ελαττούμενη, επεκτείνεται.  Περιορίζεται καθώς η ανώτερη απόδοση τιμής δεν περιλαμβάνει όλους όσους φυλάνε Θερμοπύλες, αλλά αυτούς που γνωρίζουν τον κίνδυνο (και έτσι εισάγεται και σοφία και η γνώση στις αρετές που περιλαμβάνει αυτή η στάση ζωής). Αυτούς που παρόλο που βλέπουν το μάταιο του αγώνα και της θυσίας τους (ο Εφιάλτης θα φανεί τελικά και στο τέλος οι Μήδοι θα διαβούν)  φοβούνται περισσότερο την ιδέα ότι φοβήθηκαν πάρα τον φόβο τον ίδιο για την ήττα, για να παραφράσω τον Θουκυδίδη. Και παρόλα αυτά και με όλα αυτά παραμένουν ανυποχώρητοι στον αγώνα και δεν συμβιβάζονται, γιατί γνωρίζουν ότι μπορούν να ηττηθούν, αλλά ποτέ δεν πρόκειται να υποταχθούν και να εξευτελιστούν. Έτσι επεκτείνεται  συμβολισμός καθώς τους  αποθεώνει και  τους εξιδανικεύει, καθιστώντας τους παράλληλα τραγικά πρόσωπα.

    Και καθώς οι Μήδοι συμβολίζουν την βαρβαρότητα που επέρχεται και ο Εφιάλτης τις εσωτερικές ανθρώπινες αδυναμίες και τις ενάντιες εξωτερικές συνθήκες που δρουν ανασταλτικά στην τήρηση του χρέους , η φύλαξη των Θερμοπυλών  εξελίσσεται σε υπεράσπιση του πολιτισμού του ίδιου, με ότι αυτός περιλαμβάνει...

   Χαρακτηριστικό παράδειγμα "φύλαξης Θερμοπυλών" στην καθημερινή ζωή αποτελούν τα υποκείμενα των παρακάτω τραγουδιών των αδερφών Κατσιμίχα.

  Στο πρώτο ο "ήρωας", πάρα τις υπαρξιακές, πολιτικές και ερωτικές του ήττες, έχει ακόμα το θάρρος και το κουράγιο να δηλώνει "είμαστε ακόμα εδώ, ψάχνοντας στα τυφλά καινούριους δρόμους",  γιατί μπορεί να "είναι δύσκολο πολύ για μια αγάπη να χαθείς , να σβήσεις, μα δυο φορές πιο δύσκολο είναι για αυτή να ζήσεις".

Στο δεύτερο ο "ήρωας" βγάζει την γλώσσα στους Εφιάλτες και τους λέει "θα μείνω εδώ και θα υπάρχω όσο μπορώ και για το πείσμα σας, γουρούνια, θα αντέχω"

    Υ.Γ. Σκέφτομαι ότι τελικά η εικονογραφημένη νουβέλα του Φρανκ Μίλλερ "300"- και, βεβαίως, σε καμία περίπτωση η  βασισμένη σε αυτή χολιγουντιανή ταινία  του Ζακ Σνάιντερ, με τους ψηφιακά γραμμωμένους  μύες του Τζέραλντ Μπάτλερ και τη μυρουδιά του ποκ κορν σε κάθε πλάνο- είναι μπολιασμένη με τους Καβαφικούς "Θερμοπυλομάχους" περισσότερο. Γιατί, όπως ο Όμηρος με τα ήδη μετατραπέντα σε θρύλους Τρωικά, εμπνέεται από τον ιστορικό πυρήνα και εισάγοντας το παραμυθιακό στοιχείο (ο τρίμετρος Ξέρξης, οι Αθάνατοι- ρομπότ κτλ) μετατρέπει την ιστορική μάχη, και αυτός, σε έναν αγώνα του πολιτισμού και τους ανθρωπισμού ενάντια στη βαρβαρότητα.

Στον οποίο αγώνα 

γιατί, ακόμα κι να χάσουμε τις μάχες, θα έχουμε τα καλύτερα τραγούδια

 Κάθε στιγμή είναι μια υπέροχη ευκαιρία... 

μέχρι τότε...