Το β΄ στάσιμο της "Ελένης"

Παρατηρώ ότι για το β΄ στάσιμο της "Ελένης" δεν έχω κάνει ανάρτηση και κρίμα είναι, κι ας πρόκεται να καταργηθεί το μάθημα, οπότε, ωφελιμιστικά αν το δεις,  θα πάει χαμένη. 

  Πιθανότατα αυτό έγινε γιατί τις αναρτήσεις τις έγραφα για να προβάλω διάφορα αποσπάσματα από παραστάσεις της τραγωδίας που έβρισκα ή κοπτοέραβα από το διαδίκτυο και για το εν λόγω κομμάτι της  δεν υπάρχει κανένα. 

  Ωστόσο, έχει άλλες χάρες το χορικό αυτό. Όσον αφορά το περιεχόμενο, στα γρήγορα να πούμε πως αναφέρεται στην Μεγάλη Θεά  την οποία ταυτίζει με την Δήμητρα και αφηγείται την αρπαγή της Κόρης

Frederic Leighton - The Return of Persephone (1891)

της, της Περσεφόνης δηλαδή. Έπειτα  μιλάει για την οργισμένη αντίδραση της Δήμητρας και την απελπισία της που την οδήγησε σε αδιαφορία για τα καθήκοντά της, με αποτέλεσμα  η γη να μην καρπίζει και οι άνθρωποι να κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα. Και τέλος, την επιτυχία των Χαρίτων και των  Μουσών να την κατευνάσουν χρησιμοποιώντας τη μουσική. Στην δεύτερη αντιστροφή ωστόσο, υπάρχει μια ακατανόητη κατηγορία προς την Ελένη ότι άγγιξε πράγματα που δεν έπρεπε και για αυτό τιμωρείται, Και αφού γίνεται μια αναφορά στον Διόνυσο και την ακολουθία του και στο τέλος αφού κατηγορείται η ομορφιά της Ελένης - και άρα όχι η  ίδια-  για αυτό που της συνέβη,  της εύχεται ο χορός να πάνε όλα καλά

  Το ενδιαφέρον με το συγκεκριμένο στάσιμο είναι η αντιδικία που υπάρχει για το αν είναι εμβόλιμο  ή μη εμβόλιμο. Εγώ ταυτίζομαι, προφανώς,  με την γνώμη εκείνων που το θεωρούν όχι απλά εμβόλιμο αλλά το πιο εμβόλιμο χορικό που υπάρχει σε όλες τις τραγωδίες. Κι αυτό γίνεται τόσο εμφανές και  από το θέμα του γενικά αλλά και από την μη σχέση του με την υπόθεση του δράματος στο οποίο βρίσκεται. Υπάρχουν μάλιστα αρκετοί ερευνητές που υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο χορικό δεν ανήκει καν στην "Ελένη", αλλά το έβαλε μέσα σε αυτό  κάποιος ηθοποιός με σκοπό να εξάρει την αξία τη μουσικής - και έμμεσα της τέχνης  εν γένει- και η ιερότητά της, μιας και η αρχή της ανάγεται στους θεούς. Η πίστη στην θρησκευτική προέλευση της μουσικής και της τέχνης γενικότερα  πάντως είναι κάτι που επαληθεύεται, πέρα από το ίδιο το δράμα ως λογοτεχνικό είδος, σε σειρά ειδών μουσικής που είχαν τέτοιου είδους απαρχές, όπως η κλασικής μουσική που ξεκίνησε από τα ορατόρια ή  το μπλουζ, η τζαζ και η σόουλ που βασίζονται στα γκόσπελ. Αλλά και άλλων παρεμφερών δραστηριοτήτων όπως το καποέιρα  που βασίστηκε σε ανιμιστικές δοξασίες  Αφρικανών που μεταφέρθηκαν σκλάβοι στην Βραζιλία κτλ...

   

   Οι πιο μετριοπαθείς υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ο ποιητής ήταν εκείνος που είχε σκοπό να αναφερθεί στην αξία της τέχνης και άρα το αποδέχονται μεν ως μέρος της "Ελένης " αναμφίβολα εμβόλιμο δε. 

  Όσοι διαφωνούν και θεωρούν μη εμβόλιμο το στάσιμο βασίζουν την διαφωνία τους σε δυο  παράγοντες. Ό ένας, ο κυριότερος, έχει να κάνει με το περιεχόμενο του μύθου. Αναφέρεται στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα (και μάλιστα στον κομμό στην αρχή της παρόδου η ίδια η Ελένη αναφέρεται στην Περσεφόνη), στοιχείο που λίγο προσιδιάζει με την αρπαγή της Ελένης. Στον ισχυρισμό αυτόν μπορούμε να αντιτάξουμε ότι η αρπαγή είναι διαφορετικού τύπου. Την Περσεφόνη την αρπάζει για να την κάνει γυναίκα του ο Πλούτωνας. Ενώ την Ελένη ο Ερμής κατ' εντολή της Ήρας για να στήσει το  δόλο της. Και αν τελικά η Ελένη θα γυρίσει μετά την αρπαγή της, αυτό στην περίπτωση της Περσεφόνης θα συμβεί κατά το ήμισυ, καθώς τον μισό χρόνο θα τον περνάει στον Κάτω Κόσμο. Επιπλέον, το γεγονός της αρπαγής μιας γυναίκας είναι βασικό, περισσότερο ή λιγότερο, στοιχείο σε μεγάλος μέρος της ελληνικής μυθολογίας, άρα η  ομοιότητα αυτή είναι συμπωματική. 

     Ο άλλος λόγος σχετίζεται με το περιεχόμενο της της β΄ αντιστροφής και την αναφορά στην Ελένη που λέγαμε. Η οποία όμως είναι επιλογή του μεταφραστή της σχολικής μετάφρασης της "Ελένης". Το αρχαίο κείμενο αναφέρει " ω παι" κι επειδή το μοναδικό διασωθέν χειρόγραφο της "Ελένης" είναι στο σημείο αυτό εξαιρετικά φθαρμένο και οι ερευνητές κάνουν διάφορες προτάσεις ως προς το τι λέει και που αναφέρεται. Άλλοι θεωρούν ότι αναφέρεται στην Περσεφόνη, ώστε να έχει σχέση το κομμάτι αυτό με τα προηγούμενα. Άλλοι, όσοι υποστηρίζουν ότι το έργο είναι πολιτικό και προπαγανδίζει την επιστροφή του Αλκιβιάδη στην Αθήνα, πιστεύουν ότι αναφέρεται έμμεσα σε εκείνον. Κάποιοι άλλοι, τέλος, θεωρούν ότι αναφέρεται στην Αφροδίτη η οποία και στους δυο μύθους ήταν εκείνη που προκάλεσε όλα τα προβλήματα. Όσον αφορά την Περσεφόνη, επειδή  εκείνη έκανε τον Πλούτωνα να την ερωτευτεί και, όσον αφορά την  Ελένη, γιατί εκείνη την έταξε στον Πάρη. 

  Εγώ πάντως, που είμαι φιλόλογος, θεωρώ ως σημαντικότερο το γεγονός  ότι η φθορά του χειρογράφου της "Ελένης" μπορεί να γίνει αφορμή για να συζητηθεί στην τάξη η διαδικασία διάσωσης των αρχαίων κειμένων και το τιτάνιο έργο των φιλολόγων να καταφέρουν να ανασυνθέσουν ένα κείμενο και να φτάσουν στο νόημα, μέσα από αλλεπάλληλες αντιγραφές από χειρόγραφο σε χειρόγραφο. Κι επιπλέον, μας ωθεί να αναλογιστούμε  πως/πώς η ανάπτυξη της αρχαιολογίας και των θετικών  επιστημών  από τον 19ο αιώνα καθώς και διάφορα  γεγονότα όπως ή ανακάλυψη των  πάπυρων της Οξυρρύγχου πρόσφερε την ευκαιρία στην ανθρωπότητα να επανακτήσει αρχαία κείμενα, χαμένα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. 

Ο πάπυρος του Δερβενίου, το αρχαιότερο δείγμα παπύρου στην Ευρώπη, 4ος αιώνας π.Χ.