Η Αίγυπτος (Ιστορία Α Λυκείου)

  Η μούμια που κυκλοφορεί στη χώρα φέτος είναι η τράπεζα θεμάτων η οποία σαν νέος Φρανκενστάιν ανάστησε - μετά από δυο ολόκληρες βδομάδες μαθημάτων- την Αίγυπτο ως μέρος της εξεταστέας ύλης του μαθήματος της Ιστορίας Α΄Λυκείου. 

  Ευτυχώς από τα χρόνια τα παλιά μου είχε ξεμείνει ένα σχεδιάγραμμα των σχετικών ενοτήτων και χωρίς πολλά  λόγια το παραθέτω.  Πάμε λοιπόν να ... περπατήσουμε σαν Αιγύπτιοι. 

2.1 Χώρα:

Στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στο βορειοανατολικό τμήμα της Αφρικής, διαρρέεται από τον Νείλο, χωρίς τον οποίο θα ήταν τελείως άνυδρη  και θα ήταν έρημος >> Μεγάλη η σημασία του ποταμού (Ηρόδοτος:  «Δώρο του Νείλου»): εμπλουτισμός καλλιεργήσιμών εκτάσεων λόγω πλημμύρων αλλά και χρήση καλαμιών και παπύρων που φύονται στις όχθες του.

Άνω Αίγυπτος: το  νότιο τμήμα της  χώρας, άγονο και βραχώδες

Κάτω Αίγυπτος: το βόρειο τμήμα, στη Μεσόγειο, με το δέλτα του Νείλου

Χερσόνησος του Σινά (στην Ασία):Δίαυλος επικοινωνίας  με τους άλλους λαούς αλλά και δίοδος εισβολέων.

2. 2 Οικονομία

 Βασίζονταν στον Νείλο και στις πλημμύρες του.

Ασχολίες:

·         Γεωργία ( Σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, πάπυρος, λωτοί, οπωροκηπευτικά), αλιεία, κτηνοτροφία. Η γεωργία ήταν υπό την  επίβλεψη του κράτους που φρόντιζε για τις απαιτούμενες  εργασίες (άροση, άρδευση κ.τ.λ.) και την απόδοση μέσω ειδικών κρατικών υπαλλήλων στον φαραώ των ποσοστών από τη σοδειά που του αναλογούσαν.

Οικογενειακή η παραγωγή σε μπίρα και κριθαρένιο ψωμί.

·         Οικοδόμοι και εργάτες στα μεγάλα οικοδομικά έργα του φαραώ.

·  Εξειδικευμένοι τεχνίτες και βιοτέχνες (μεταλλουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί, αρχιτέκτονες, αγγειοπλάστες),   κυρίως στα ανακτορικά εργαστήρια, εφόσον και την βιοτεχνία  την έλεγχε ο φαραώ.

·         Ο φαραώ ήλεγχε και το εμπόριο.

Εισαγωγές: κυρίως πρώτων υλών (ξυλεία, χαλκός, άργυρος).

 Εξαγωγές: Σιτάρι, πάπυροι, χρυσός.

· Παροχή υπηρεσιών και διοίκηση μέσω Εξειδικευμένοι υπάλληλοι( Γραφείς, ιερείς, στρατιωτικοί):  Παροχή υπηρεσιών και συμμετοχή στην κρατική διοίκηση

Δομή κοινωνίας: 

α) Φαραώ: Ισόθεος, ταυτιζόμενος με το κράτος και απροσπέλαστος στους υπηκόους του. Η θέλησή του νόμος.   

β) ιερείς, ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι και γραφείς.

γ) επαγγελματίες στρατιωτικοί (κληρονομικό επάγγελμα, παραχώρηση εδαφών από τον Φαραώ)

 δ)ελεύθεροι πολίτες (γεωργοί και τεχνίτες). Ήταν η πλειοψηφία.

  ε) δούλοι (αιχμάλωτοι πολέμων ή αντικείμενο αγοραπωλησίας). Και ιδιωτικοί, κυρίως, κρατικοί. Ήταν κτήμα του Φαραώ, έκαναν όλες τις βαριές εργασίες).

Παρά την αυστηρή κοινωνική ιεραρχία υπήρχε και κοινωνική κινητικότητα.

Πολιτική οργάνωση: Θεοκρατικό καθεστώς στο οποίο ήδη από την 3^η χιλιετία είχε θεοποιηθεί ο φαραώ.  Η θρησκεία ήταν ανθρωπομορφική (όσον αφορά τις ιδιότητες των θεών-  οι οποίοι κατά τ’ άλλα απεικονιζόταν με κεφάλι ζώου) κι είχε μεγάλη σημασία στην ζωή των Αιγυπτίων.

 

2.3  Ιστορία (Αυτή είναι εκτός ύλης, αλλά μιας και το  είχα έτοιμο… )

Προϊστορία

Άγνωστη η προέλευση τους. Οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες εμφανίζονται στα τέλη της 5^ης χιλιετίας κι ασχολούνται με τη γεωργία.

Την 4^η χιλιετία π.Χ.   οργανώνονται σε φυλές κάτω από την προστασία κάποιου ηγεμόνα και την λατρεία κάποιου ζώου ή αντικειμένου. Από τις συγκρούσεις δημιουργούνται δυο βασίλεια (της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου ). Η προδυναστική περίοδος, όπως ονομάστηκε, τελειώνει με την δημιουργία από τον Μήνη, βασιλιά της Μέμφιδας κατά την παράδοση,  ενιαίου αιγυπτιακού κράτους και την αρχή της  ιστορίας του αιγυπτιακού βασιλείου, η οποία χωρίζεται σε τρεις περιόδους

Α) Αρχαίο βασίλειο (3000- 2000 π.Χ,, πρωτεύουσα η Μέμφιδα)

Κατακτητικοί πόλεμοι για την απόκτηση μετάλλων , κατάκτηση της Νουβίας.

Κατασκευή των μεγάλων πυραμίδων στην Γκίζα και άλλων μεγάλων οικοδομημάτων.

Στο τέλος της περιόδου η κεντρική εξουσία  εξασθενεί, τοπικοί άρχοντες αυξάνουν την δύναμή τους, ξεσπούν πολιτικές και θρησκευτικές έριδες και βελτιώνεται η ζωή των ευγενών και των χωρικών.

Β) Μέσο βασίλειο (2000-1540 π.Χ., πρωτεύουσα η Θήβα).

Αναδιοργάνωση του κράτους και εκστρατείες στην Λιβύη, την Συρία και την Νουβία.  Αρχικά ηγέτες με στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες δημιουργούν  ακμάζοντα πολιτισμό . Μεγάλα οικοδομικά και εγγειοβελτιωτικά έργα.

Η πρόοδος ανακόπτεται κατά την διάρκειας  της κατοχής για δυο αιώνες από τους Υξώς (λαός μεσοποταμιακής προέλευσης που εισήγαγαν στην Αίγυπτο το άρμα) η οποίοι δεν στράφηκαν ενάντια στον αιγυπτιακό τρόπο ζωής, ήρθαν σε επιμειξία με τη βασιλική οικογένεια και διατήρησαν  την  προϋπάρχουσα αυστηρή διακυβέρνηση.

Γ) Νέο Βασίλειο (1540 -1075 π.Χ., πρωτεύουσα η Θήβα)

Εκδίωξη των Υξώς από τους ηγεμόνες της Θήβας . Επεκτατικοί πόλεμοι μεγαλώνουν τα σύνορα της χώρας (Τουθμώσις Γ’ , 15^ος  αιώνας π.Χ. ) ως τη Συρία και το νότο, οι Χετταίοι και οι λαοί της Μεσοποταμίας πληρώνουν φόρο υποτέλειας και ο πλούτος αυξάνει στη χώρα. Η μέσω των υπέρτερων πολεμικών μέσων (άρτια οργάνωση στρατού, άλογα , άρματα) επιβάλλουν ειρήνη στις χρυσοφόρες περιοχές.

Ακενατών(14^ος αιώνας π.Χ.): Προσπάθεια θρησκευτικών μεταρρυθμίσεων. Επιβολή μονοθεϊστικής θρησκείας (Θεός Ήλιος), χωρίς αποτέλεσμα.

Ραμσής Β’ (13^ος αιώνας): Αποκλήθηκε  «Μέγας». Βασίλευσε πολλά χρόνια, οικονομική και οικοδομική άνθηση στο εσωτερικό, αιγυπτιακή κυριαρχία στο εξωτερικό. επέβαλλε το πρότυπο του φαραώ –πολεμιστή (μάχη του Καντές ).

Εμπορικές σχέσεις με Κρήτη, Φοινίκη, νησιά του Αιγαίου.

Λαοί της θάλασσας(12^ος αιώνας): Άγνωστης ταυτότητας λαοί. Με επιδρομές διαταράσσουν την ισορροπία στην ανατ. Μεσόγειο. Οι Αιγύπτιοι επανέρχονται στα σύνορα τους. Το βασίλειο παρακμάζει καθώς επιπλέον το ιερατείο διεκδικεί την εξουσία για λογαριασμό του.

Ξένες κατακτήσεις ( ως το 332 πχ)

Οι επόμενοι αιώνες χαρακτηρίζονται από σειρά βραχύβιων βασιλείων και αλλεπάλληλες κατακτήσεις.

Ως τον 7^ο αιώνα υπάρχει ξένη κατοχή (Ασσύριοι).

7^ος αιώνας- 525 π.Χ. : Ανεξαρτησία , βασίλειο με πρωτεύουσα την Σαΐδα (Ψαμμήτιχος). Περίπλους Αφρικής. Εμπορικές σχέσεις με  τις ελληνικές πόλεις. Έλληνες μεταναστεύουν στην Αίγυπτο (έμποροι και μισθοφόροι).

525 π.Χ. : Ενσωμάτωση στην περσική αυτοκρατορία.

332 π.Χ. : Καταφθάνει ο Μέγας Αλέξανδρος και αντιμετωπίζεται ως ελευθερωτής. Ανακηρύχτηκε φαραώ και προσφωνήθηκε γιος του Άμμων- Ρα (Δία

2.4  Αιγυπτιακός πολιτισμός

Θρησκεία

    Πολυθεϊστική.Κάθε πόλη είχε το δικό της θεό-προστάτη. Οι θεοί παρασταίνονταν με κεφάλια ζώων.  Μεγαλύτερος θεός ήταν ο Άμμων - Ρα (Ήλιος). Άλλοι μεγάλοι θεοί ήταν ο Όσιρις, η Ίσιδα και και ο ‘Ωρος.  Ο Ακενατών (φαραώ με το επίσημο όνομα Αμενόφις Γ’ ) προσπάθησε ανεπιτυχώς να επιβάλλει μονοθεϊστική θρησκεία. Συνάντησε αντίσταση από το ιερατείο και η προσπάθεια του απέτυχε μετά το θάνατό του.

    Πίστη σε μετά θάνατο ζωή,  αν δεν καταστρεφόταν το σώμα του νεκρού >>  Ταρίχευση νεκρών, οικοδόμηση μεγάλων ταφικών μνημείων στα οποία τοποθετούσαν ό,τι σκεύος ή αντικείμενο θα μπορούσε να χρειαστεί ο νεκρός στην άλλη ζωή. (>> τυμβωρυχία και σύληση των τάφων)

Γραφή

Ανακαλύφθηκε ήδη από την 4^η χιλιετία και η αποκρυπτογράφηση της αποκάλυψε πολλά για την αιγυπτιακή ιστορία.  Η δυσκολία εκμάθησης και χρήσης της προϋπέθετε εξειδίκευση. Γραφέας μπορούσε να γίνει οποιοσδήποτε αρκεί να είχε εκπαιδευτεί και αποκτούσε έπειτα κύρος. Έγραφαν σε παπύρους αλλά και σε τοίχους τα έργα των φαραώ.  Η αποκρυπτογράφηση τους έγινε το 1822 (στήλη της Ροζέτας, το ίδιο κείμενο γραμμένο σε  ελληνικά, ιερογλυφικά και απλοποιημένα ιερογλυφικά, που εξυμνούσε τον Πτολεμαίο τον Ε΄,. ελληνιστικό βασιλιά της Αιγύπτου). 

Η στήλη της Ροζέτας 

Γράμματα

Κυρίως έργα εξυμνητικά προς τους φαραώ. Ελάχιστα λογοτεχνικά έργα , κυρίως θρησκευτικά τραγούδια και λαϊκές διηγήσεις.

Επιστήμη

Αστρονομικές παρατηρήσεις σε σχέση με τις πλημμύρες του Νείλου (κίνηση αστέρων, ημερολόγιο 365 μερών, χωρισμός σε εβδομάδες, καθορισμός ώρα με βάση την σκιά του ήλιου).

Ανάπτυξη πρακτικής γεωμετρίας (καθορισμός έκτασης πλημμυρισμένων εκτάσεων) και ανώτερων μαθηματικών (πυραμίδες)

Εξαιτίας της ταρίχευσης ανάπτυξη της ιατρικής και της ανατομίας. Ονομαστοί οι Αιγύπτιοι γιατροί.

Τέχνη

Η αρχιτεκτονική, η γλυπτική και η ζωγραφική ήταν στην υπηρεσία των φαραώ και στην προβολή της ζωής και του έργου τους. Κατασκευή κτιρίων και γλυπτών μνημειακού χαρακτήρα που επιβάλλονταν δια του όγκου τους (πυραμίδες, Λούξορ, Καρνάκ).  Στο δάπεδο και στους τοίχους ζωγραφιστές ή γλυπτές παραστάσεις εξυμνητικές για τον φαραώ. Συχνά τα θέματα που προέρχονται από την καθημερινή ζωή. 

Ωστόσο, ανεπτυγμένη ήταν και η μικροτεχνία.  Κατασκευή και μικρότερων αγαλμάτων, από ξύλο ή πέτρα. Πολλά τα τεχνουργήματα από μέταλλο, πολύτιμους λίθους και ημιπολύτιμους λίθους. 

Αυτά! 

Σε μια παλιότερη ανάρτηση θα ενσωμάτωνα στο κείμενο τις φωτογραφίες, αλλά ο νέος έντιτορ του μπλόγκερ είναι άθλιος, οπότε νάτες  όλες μαζί 

Η μεγάλη Πυραμίδα και η Σφίγγα 

Ακενατών/Αμενόφις Δ΄. Τον φάγαν τα κυκλώματα

Ραμσής ο Β΄:Ο Μέγας Αλέξανδρος της Αιγύπτου 

Η μούμια του Ραμσή... 

Ο ναός στο Λούξορ 

Δείγμα αιγυπτιακής ζωγραφικής 

Ώρος, Όσιρις, Ίσις:Η αιγυπτιακή αγία τριάδα 

Η Ουμ Καλσούμ δεν είναι αρχαία Αιγύπτια αλλά δεν ξέρω κάτι άλλο από αιγυπτιακή μουσική οπότε αυτή βάζω...

 To Tomb Rider 4, The last revelation,  είναι πιθανότατα το καλύτερο παιχνίδι της σειράς και διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου στην Αίγυπτο. Στον καιρό του είχε πολύ σύγχρονα γραφικά, τα οποία ακόμα και σήμερα είναι σχετικά ευπρόσωπα... Η πλοκή όμως ήταν  παραμένει καταπληκτική. Συνίσταται!