Η εποχή του χαλκού: Ο μυκηναϊκός κόσμος (Β5) και Μυκηναϊκή θρησκεία και τέχνη (Β6)

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός είναι ο πρώτος πολιτισμός της εποχής του Χαλκού που αναπτύχθηκε στον χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και ταυτόχρονα ο πρώτος ελληνικός πολιτισμός. 

Το ιστολόγιο έχει ασχόληθει με τον μυκηναϊκό πολιτισμό εδώ μόνο:

Αγαπημένο μου ημερολόγιο... ( Κάνοντας Chat στη Μυκηναϊκή Εποχη: Γραμμική Β')

Αλλά οσονούπω θα ξαναασχοληθει στα πλαίσια της Ιστορίας Α'Λυκείου μιας και το ζόμπι της Τράπεζας Θεμάτων βγήκε από τον τάφο του... 

         Ακολουθούν τα σχεδιαγράμματα των ενοτήτων Β5 και Β6 της Ιστορίας Α΄ Γυμνασίου.  Πιθανότατα, αν κρίνω από τη μορφοποίηση τα σχεδιαγράμματα αυτά δεν τα έφτιαξα εγώ, οπότε ευχαριστώ όποιον τα έφτιαξε και μου τα έδωσε. 

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (1600 – 1100 π.Χ.)  (Β5)

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα με σημαντικότερο κέντρο τις Μυκήνες στην Αργολίδα της Πελοποννήσου, κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600 – 1100 π.Χ.)

Οι πηγές από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για τον μυκηναϊκό κόσμο και τον πολιτισμό του :

ü  Κείμενα αρχαίων συγγραφέων (κυρίως τα ομηρικά έπη)

ü  Ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών → ο Ερρίκος Σλήμαν, ερασιτέχνης αρχαιολόγος ανέσκαψε τις Μυκήνες το 1876.

ü  Γραπτά μυκηναϊκά μνημεία (πινακίδες Γραμμικής Β γραφής, που αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τους Τσαντγουίκ και Βέντρις).

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Α ΦΑΣΗ (1600 – 1450 π.Χ.) ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ

Ο μυκηναϊκός κόσμος συγκροτείται κάτω από την επίδραση του μινωικού πολιτισμού (τεχνολογία, τέχνη, γραφή).

Οι Μυκηναίοι αφομοιώνουν τα μινωικά πολιτιστικά στοιχεία και διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά του δικού τους πολιτισμού, χωρίς να χάσουν την ταυτότητα και την πρωτοτυπία τους.

Η πρωτοτυπία των Μυκηναίων φαίνεται στον τομέα της μνημειακής αρχιτεκτονικής (κυκλώπειες οχυρώσεις ακροπόλεων, θολωτοί τάφοι).

Η περίοδος παίρνει το όνομά της από τους πλούσιους βασιλικούς θολωτούς τάφους, που ανέσκαψε ο Ερρίκος Σλήμαν στην ακρόπολη των Μυκηνών.

Γύρω στο 1400 π.Χ. χτίζονται τα πρώτα ανακτορικά συγκροτήματα

 Β ΦΑΣΗ  (1450 – 1200 π.Χ.)   ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΦΑΣΗ

Περίοδος ακμής και κυριαρχίας του μυκηναϊκού πολιτισμού.   

Θαλασσοκρατία

ü  Εξάπλωση της ναυτιλίας, του εμπορίου και του πολιτισμού των Μυκηναίων στο Αιγαίο.

ü  Ίδρυση αποικιών και εμπορικών σταθμών στο Αιγαίο και τη μικρασιατική ακτή (ειρηνικά ή με τη βία).

ü  Συστηματικός αποικισμός της Κύπρου.

ü  Αναζήτηση πρώτων υλών και αγορών μέχρι την Εγγύς Ανατολή, τη νότια Ιταλία, τη Σικελία, την Ισπανία.

ü  Επαφή με το κράτος των Χετταίων.

ü  Σποραδικές επαφές με την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη.

 Πολιτισμός της Μυκηναϊκής Κοινής.

Διαμόρφωση της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας των Μυκηναίων

 Διοικητική οργάνωση

Οργάνωση σε ευρύτερα κρατίδια που αποτελούνται από μικρότερες διοικητικές μονάδες, τους δήμους.

Το διοικητικό κέντρο κάθε κρατιδίου είναι το ανάκτορο του ηγεμόνα, κτισμένο στην κορυφή οχυρωμένης ακρόπολης.

Διοικητική γραφειοκρατία με όργανο τη Γραμμική Β.

Πολιτική οργάνωση

Αυστηρά ιεραρχημένη και αρκετά πολύπλοκη.

Στην κορυφή της διοικητικής μηχανής βρίσκεται ο Άναξ, που έχει την απόλυτη πολιτική εξουσία. Είναι ο αρχιστράτηγος και ο ρυθμιστής της οικονομίας. Δεν είναι όμως αρχιερέας ούτε θεϊκό πρόσωπο.

 Κοινωνική οργάνωση

Αυστηρή κοινωνική ιεραρχία που θυμίζει πυραμίδα : άναξ, ιερατείο, αυλικοί, δήμοι (τεχνίτες έμποροι, γεωργοί, κτηνοτρόφοι), δούλοι.

 Γ ΦΑΣΗ (1200 – 1100 π.Χ.)   ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΔΙΑΚΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ

Πιθανές αιτίες :

ü  Μετακίνηση νέων ελληνικών φύλων (κάθοδος των Δωριέων)

ü  Εσωτερικές αναταραχές

ü  Τρομακτική αναστάτωση στην ανατολική Μεσόγειο με την πτώση του κράτους των Χετταίων και τις επιθέσεις των «λαών της θάλασσας» εναντίον της Αιγύπτου.

Αδυναμία αποτελεσματικής αντιμετώπισης της δυσμενούς ιστορικής συγκυρίας οδήγησε σε →

ü  Πτώση του μυκηναϊκού εμπορίου

ü  Σταδιακή παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων και τελική πτώση του μυκηναϊκού κόσμου και πολιτισμού

ü  Καταστροφή ανακτόρων, ακροπόλεων και οικισμών

ü  Εξαφάνιση της Γραμμικής Β.

Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Διάφορα ελληνικά φύλα ζουν στις περιοχές που συνθέτουν τον μυκηναϊκό κόσμο. Μιλούν την ίδια γλώσσα και έχουν σχέσεις και συναλλαγές μεταξύ τους. Η κοινή γλώσσα και οι συναλλαγές διευκολύνουν την ανάπτυξη κοινών στοιχείων που ενώνουν μεταξύ τους τα ελληνικά φύλα. Οι κοινοί δεσμοί είναι :

ü  Η γλώσσα

ü  Η Γραμμική γραφή Β

ü  Η θρησκεία : πιστεύουν στους ίδιους θεούς και έχουν κοινές μεταθανάτιες δοξασίες

ü  Τα κοινά ήθη και έθιμα.

ü  Η κοινή πολιτική και κοινωνική οργάνωση

Εξαιτίας των κοινών δεσμών ο μυκηναϊκός κόσμος αποτέλεσε μια ενότητα με ενιαίο πολιτισμό, τον πολιτισμό της μυκηναϊκής κοινής

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Την βάση της μυκηναϊκής οικονομίας αποτελούν η γεωργία και η κτηνοτροφία

Παράλληλα αναπτύσσεται η βιοτεχνία (επεξεργασία του ελεφαντόδοντου, λιθοτεχνία, μεταλλουργία).

Ωστόσο το μεγαλείο και η ακτινοβολία του μυκηναϊκού πολιτισμού οφείλεται στην ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου, (τόσο στη θάλασσα όσο και στην ξηρά).

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ

Εμφανίζεται την περίοδο ακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού (1450 – 1200 π.Χ.).

Είναι το διοικητικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο του κρατιδίου της περιοχής.

Χτίζεται σε κάποιο ύψωμα της περιοχής με στρατηγική σημασία, την ακρόπολη.

Η ακρόπολη είναι οχυρωμένη με τείχη από τεράστιους ογκόλιθους, που γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκαν «κυκλώπεια τείχη».

Στην ακρόπολη βρίσκονται και οι κατοικίες των αυλικών (αξιωματούχων) και οι τάφοι του ηγεμόνα (θολωτοί τάφοι).

Το μυκηναϊκό ανάκτορο είναι συγκρότημα πολυώροφων κτιρίων και περιλαμβάνει αποθήκες, αρχεία, εργαστήρια και χώρους για τη στρατιωτική φρουρά και τον εξοπλισμό.

Η ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ (Β6) 

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

      Πηγή πληροφόρησης : οι πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β.

      Θεότητες : Οι Μυκηναίοι λατρεύουν τους περισσότερους μεγάλους Έλληνες θεούς της 1^ης χιλιετίας π.Χ. που γνωρίζουμε από τον Όμηρο (Δίας, Ήρα, Ποσειδώνας, Άρτεμις, Διόνυσος, Άρης) εκτός από τον Απόλλωνα.

Κυρίαρχη μυκηναϊκή θεότητα είναι η «Πότνια» (= σεβάσμια), που είναι θεά του κυνηγιού, προστάτιδα των ποιμνίων και θεά του πολέμου και στην οποία προσφέρουν πρόβατα, αρωματικά έλαια, μαλλί και μέλι.

      Λατρεία : Δεν χτίζουν μεγάλους ναούς αλλά λατρεύουν τους θεούς τους σε υπαίθριους χώρους ή μικρά ιερά.

      Ιερατείο : άνδρες και γυναίκες, που αποτελούν ιδιαίτερη κοινωνική τάξη και διαχειρίζονται την περιουσία των ιερών.

ΤΕΧΝΗ

      Τα ανεπανάληπτα έργα της μυκηναϊκής τέχνης μαρτυρούν τον πλούτο και τη δύναμη των Μυκηναίων βασιλιάδων και μαρτυρούν την επικοινωνία τους με τις χώρες της Ανατολής και της Αιγύπτου απ’ όπου προμηθεύονταν πολύτιμες πρώτες ύλες.

      Πολλές μορφές τέχνης με έντονη τη μινωική επίδραση:

1.      Αρχιτεκτονική

·         Τα δημιουργήματα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής είναι :

ü το μέγαρο

ü τα «κυκλώπεια» τείχη

ü οι θολωτοί τάφοι

·         Χτίζουν μνημειακά ανάκτορα στις ακροπόλεις, τις οποίες οχυρώνουν με «κυκλώπεια» τείχη από τεράστιους ογκόλιθους.

·         Το μυκηναϊκό ανάκτορο (μέγαρο) έχει πιο απλό σχέδιο από το μινωικό. Έχει σχήμα ορθογώνιο και αποτελείται από:

ü  αυλή

ü  χώρους υποδοχής (προθάλαμο, κύριο δωμάτιο με κυκλική εστία)  

ü  χώρους κατοικίας των ηγεμόνων

·         Οι μνημειακοί θολωτοί τάφοι («θησαυρός του Ατρέα») αποτελούνται από:

ü  μακρύ διάδρομο ανάμεσα σε λίθινους τοίχους

ü  κυκλικό θάλαμο με θολωτή οροφή, που σκεπάζεται με χώμα και μοιάζει εξωτερικά με χαμηλό λόφο.

2.      Γλυπτική

Οι Μυκηναίοι στήνουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα πάνω στους λακκοειδείς τάφους των Μυκηνών (σκαμμένοι λάκκοι σε σχήμα ορθογωνίου) λίθινες πλάκες (επιτύμβιες στήλες) με ανάγλυφες σπείρες ή πολεμικές και κυνηγετικές σκηνές, που μαρτυρούν τον πολεμικό χαρακτήρα των νεκρών.

3.      Κεραμική → εικονιστικός ρυθμός

Τα αγγεία διακοσμούνται με εικονογραφήματα, δηλαδή πάνω τους εικονίζονται παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, πουλιών και ψαριών και σκηνές με άρματα.

4.      Μεταλλοτεχνία

·         κοσμήματα απαράμιλλης τέχνης από χρυσό και ασήμι

·         θαυμάσια ξίφη, εγχειρίδια και σκεύη από πολύτιμα μέταλλα με ανάγλυφες παραστάσεις κυνηγιού ή ειδυλλιακές σκηνές (χρυσά κύπελλα του τάφου του Βαφειού).

·         χάλκινες πανοπλίες και χρυσές προσωπίδες, που κάλυπταν τα πρόσωπα των νεκρών βασιλιάδων, βρέθηκαν στους βασιλικούς τάφους.

5.      Ζωγραφική / Τοιχογραφία

Τοιχογραφίες με μινωική επίδραση κοσμούν τα ανάκτορα.

Άντε κι ένα τραγουδάκι