"Ό,τι αγαπάω εγώ πεθαίνει": Ένα μίνι διδακτικό σενάριο πάνω στο ποίημα "[Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα]" του Κώστα Καρυωτάκη

   Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα μίνι διδακτικό σενάριο (στα πρότυπα αυτού), χρήσιμο ίσως  για περιπτώσεις  σχολείων στις οποίες η πρόσβαση στην αίθουσα πληροφορικής ή διαδραστικού είναι δύσκολη. Πράγματα δηλαδή από τη ζωή βγαλμένα...

  Το ποίημα του Καρυωτάκης χαρακτηρίζεται από το διπλό του συναισθηματικό κούρδισμα. Στην πρώτη στροφή  περιγράφεται μια ερωτική ατμόσφαιρα,στην οποία βρίσκεται το ποιητικό υποκείμενο, η οποία στη δεύτερη στροφή αποδεικνύεται ότι είναι πλαστή. Διότι το ποιητικό υποκείμενο  βιώνει τον έρωτα όπως περιγράφεται στο τραγούδι του Καζαντζίδη από το οποίο βάφτισα και το σενάριο: Ως κάτι παροδικό που δεν μπορεί να το βοηθήσει, καθώς νοιώθει πως ό,τι αγαπάει πεθαίνει.  (Ή το "σκοτώνει"... )

Η παρούσα ανάρτηση δεν θα αναφερθεί αναλυτικά στο ποίημα, η ερμηνεία του έχει επιχειρηθεί εδώ. Θα περιγράψω μόνο την όχι ιδιαίτερα πολύπλοκη πορεία της διδασκαλίας.

[Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα…]

Δέσμη από τριαντάφυλλα μεν....

Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα 

 είδα το βράδυ αυτό. 

 Κάποια χρυσή, λεπτότατη  

στους δρόμους ευωδιά.  

 Και στην καρδιά  

αιφνίδια καλοσύνη.  

Στα χέρια το παλτό,

στ’ ανεστραμμένο πρόσωπο η σελήνη.

Ηλεκτρισμένη από φιλήματα 

θα ’λεγες την ατμόσφαιρα.

Η σκέψις, τα ποιήματα, 

βάρος περιττό. 

...ξερά τριαντάφυλλα δε!

Έχω κάτι σπασμένα φτερά.

Δεν ξέρω καν γιατί μας ήρθε

το καλοκαίρι αυτό.

Για ποιάν ανέλπιστη χαρά,

για ποιές αγάπες

για ποιό ταξίδι ονειρευτό. 
 

     Στο πρώτο στάδιο δίνουμε στους μαθητές  την πρώτης στροφή σε φωτοτυπία και ζητάμε να μας το σχολιάσουν. Οι μαθητές αναμένεται να διαπιστώσουν πως περιγράφεται μια  όμορφη νύχτα  γεμάτη από την  μέθη και την  ευτυχία που βίωσε το ποιητικό υποκείμενο, ευρισκόμενο χωρίς να το περιμένει σε μια ερωτική κατάσταση, γεγονός που το κάνει να αισθάνεται χαλαρό κι απελευθερωμένο.

   Στη συνέχεια,  λέμε στα παιδιά να ανοίξουν τα βιβλία τους στη σελίδα στην οποία βρίσκεται το ποίημα και τα βάζουμε να το ακούσουν στην υποδειγματικά ακριβή, ως προς την απόδοση της ατμόσφαιρας απελπισίας,  μελοποίηση της Λένας Πλάτωνος η οποία  κατόρθωσε να μεταφέρει άψογα στη σύνθεση της τα δυο διαφορετικά κουρδίσματα του ποιήματος.

     Εξετάζοντας ολόκληρο το ποίημα,  η εντύπωση που έχει δημιουργηθεί ανατρέπεται και  γίνεται εμφανές πως όσα αναφέρθηκαν στην πρώτη στροφή  αποτελούν μια πλαστή πραγματικότητα, η οποία αποδεικνύεται ανίκανη να υπερνικήσει, σε βάθος χρόνου τουλάχιστον, την απελπισία της πραγματικότητας  που βιώνει το ποιητικό υποκείμενο: τα σπασμένα του φτερά του αδυνατούν να αντέξουν το καλοκαίρι που σηματοδοτεί η ερωτική διάθεση την οποία βίωσε για μια νύχτα. Μπορεί να την αντιληφθεί νοητικά, αλλά δεν μπορεί να την νοιώσει, κι έτσι δεν ξέρει τι να την κάνει.

    Στο τρίτο και ουσιωδέστερο μέρος, ζητάμε από τους μαθητές, βοηθώντας τους διακριτικά όπου χρειάζεται,  να μας εντοπίσουν τα στοιχεία της πρώτης, φαινομενικά αισιόδοξης στροφής που προοικονομούν την πραγματικότητα της δεύτερης στροφής, την απελπισία:

•  η παρομοίωση του βραδιού με δέσμη από τριαντάφυλλα, η οποία υποδηλώνει ότι δεν είναι τέτοιο στην πραγματικότητα, απλά μοιάζει.

• η χρήση της αντιποιητικής λέξης "δέσμη" αντί για "μπουκέτο" ή "ματσάκι", η οποία προδίδει ουσιαστικά την συναισθηματική αποστασιοποίηση του ποιητικού υποκειμένου.

• η χρήση της φράσης "είδα το βράδυ αυτό" αντί, ας πούμε, της φράσης "ήταν το βράδυ αυτό", η οποία προδίδει τον υποκειμενισμό της ερωτικής διάθεσης την οποία βιώνει, ότι δηλαδή δεν ήταν κατ΄ανάγκη τέτοια, το ποιητικό υποκείμενο την ερμήνευσε ως τέτοια.

• η έκπληξη του ποιητικού υποκειμένου που προκύπτει από την φράση "αιφνίδια καλοσύνη" για την ερωτική διάθεση στην οποία βρίσκεται.

• το γεγονός ότι παραμένει "αντεστραμμένο" το πρόσωπο, η μελαγχολία δηλαδή δεν φεύγει παρά την λάμψη που του προσδίδει η ερωτική ατμόσφαιρα.

•  η χρήση  της φράσης "Θα 'λεγες" με την οποία περιορίζεται η ένταση της ερωτικής ατμόσφαιρας που δημιουργούν τα φιλιά.

• το  οξύμωρο που προκύπτει από το γεγονός  ότι γράφεται σε ένα ποίημα πως το ερωτικό αυτό βράδυ κάνει την  ποίηση "βάρος περιττό" (στο σημείο αυτό, κάνουμε, αν θέλουμε, και μια μνεία την αυτοναφορικότητα του ποιήματος).

• η  χρήση του αορίστου στα ρήματα της πρώτης στροφής (όπου υπάρχουν) σε αντίστιξη με τον ενεστώτα της δεύτερης, γεγονός το οποίο προδίδει ότι η ερωτική διάθεση που περιγράφεται είναι ασαφής και παροδική, εν αντιθέσει με την  απελπισία και την αδυναμία του να ανταποκριθεί σε αυτή.

(Περισσότερα και πιο αναλυτικά στην ανάρτηση στην οποία παρέπεμψα πιο πριν... ) 

    Φαντάζομαι, σε όλους μας έχει τύχει να μας ρωτήσουν οι μαθητές, όταν αναλύουμε κάποιο ποίημα κυρίως, αν ήθελε να τα γράψει ο ποιητής όλα όσα λέμε την ώρα που κάνουμε μάθημα,  αν τα έχουμε διαβάσει κάπου ή τα βγάζουμε από το μυαλό μας.  Αυτή η διδακτική προσέγγιση του ποιήματος μπορεί να οδηγήσει στην απάντηση. Σε μια απάντηση, καλύτερα. 

  (Η δική μου  απάντηση, Λίζα, Λαλίτα και λοιποί που με ρωτήσατε,  είναι ότι ο  ποιητής χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς της γλώσσας συνειδητά ή ασυνείδητα (κυρίως) στην προσπάθεια του να εκφράσει αυτό που επιθυμεί, το οποίο συχνότατα είναι και για τον ίδιο ασαφές ή συγκεχυμένο. Κι εμείς  ως αναγνώστες προσεγγίζουμε κι ερμηνεύουμε  το ποίημα αξιοποιώντας βέβαια αυτά που έχουμε διαβάσει  αλλά και αποκωδικοποιώντας τους μηχανισμούς της γλώσσας με βάση τις προσωπικές μας εμπειρίες, χωρίς να δεσμευόμαστε  μεν υποχρεωτικά από τις προθέσεις του ποιητή αλλά όντας υποχρεωμένοι κατά τα λοιπά να περιορίσουμε την ερμηνεία μας σε στοιχεία που όντως προκύπτουν από το ποίημα. Ως καθηγητής δε  επιδιώκω να μη με χρειάζεστε. Να  μπορέσετε να το κάνετε μόνοι σας αυτό. )

  Για να γίνει ίσως λίγο πιο κατανοητό το παραπάνω, βάζουμε στο τέλος τα παιδιά να ακούσουν μια άλλη μουσική "ανάγνωση" του ποιήματος, την μελοποίηση  του Πέτρου Θεοτοκάτου.