"Το κράτος είμαι εγώ". Ο Κρεόντας στην Α΄σκηνή του Α' Επεισοδίου της "Αντιγόνης"

  Στο Α' επεισόδιο, την ώρα που παράλληλα η Αντιγόνη  θα αποπειραθεί να θάψει τον νεκρό Πολυνείκη, γνωρίζουμε επιτέλους τον Κρέοντα για τον οποίο έχουμε ακούσει τόσα πολλά.
   Πιστός στο ραντεβού του με τον Χορό, εμφανίζεται στη σκηνή. Αποκαλύπτει  στην προσφώνηση του την ταυτότητα του Χορού και ταυτόχρονα αιτιολογεί την παρουσία  και του ιδίου και του Χορού στη σκηνή.  Χρησιμοποιεί την φθαρμένη παρομοίωση  της πόλης με το καράβι στη φουρτούνα για να δείξει ότι τα πάντα ηρέμησαν, υπαινισσόμενος χάρη και στην παρουσία του.

Έπειτα επιχειρεί να κολακέψει τα μέλη του Χορού τονίζοντας ότι αποτελούσαν το στήριγμα  των προηγούμενων  βασιλιάδων  και ελπίζει και το δικό του μιας και αποδεικνύει ότι είναι νόμιμα

"Εγώ οταν θα μεγαλώσω θα γίνω Κρέοντας"

βασιλιάς.  Για αυτό, λέει,  και τους έκανε την τιμή να τους κάλεσε χώρια από τους άλλους. Με άλλα λόγια, ο Κρέοντας παρακάμπτει την επίσημη διαδικασία - φαντάζομαι τα συμβούλια δεν γίνονταν έξω από το παλάτι- και συνωμοτικά προσπαθεί να προσεταιριστεί τα μέλη του Χορού και να συμπήξει συμμαχίες. Κάτι μου λέει ότι δεν είναι και πολύ σίγουρος για την εξουσία του. Και για να το κρύψει, ξεκινάει αμέσως μετά με στόμφο και πομπώδες ύφος τις προγραμματικές του δηλώσεις. Οι οποίες συνίστανται στην προσαρμογή στις συνθήκες της φράσης "μπλα μπλα μπλα δημοκρατία, μπλα μπλα μπλα με εκλέξανε" που βάζει στο στόμα του στρατηγού Λάμαχου ο Αριστοφάνης στους "Αχαρνής": "Μπλα μπλα μπλα βασιλεία, μπλα μπλα μπλα  ότι θέλω κάνω".  Κρύβεται πίσω από γενικές, καθολικές απόψεις αναγνωρισμένου πανταχόθεν κύρους, όπως η η αγάπη για την πατρίδα, κάτι που  είθισται να κάνουν όσοι στερούνται επιχειρημάτων και ιδίως να χρησιμοποιούν ως πρόφαση όσοι τύραννοι θέλουν να νομιμοποιήσουν το αυθαίρετο της εξουσίας τους. . Το μένος του εναντίον του Πολυνείκη είναι τέτοιο που- πέρα από το γεγονός ότι  τον προσβάλει σκαιότατα, αν και νεκρό, άρα διαπράττει ύβρη -επηρεάζει και την κρίση του, καθώς τον  κατηγορεί  για πράγματα που δεν υφίστανται. (Ο Πολυνείκης δεν ήρθε να κάψει την πόλη, αλλά  να εξασφαλίσει τα κληρονομικά του δικαιώματα τα οποία του στέρησε ο Ετεοκλής). Συνοψίζοντας ,στο τέλος,  ταυτίζει το προσωπικό του συμφέρον με το συμφέρον της πόλης, ανοίγοντας τον δρόμο για τον Λουδοβίκο ΙΔ' :  "Το κράτος είμαι  εγώ". Ο  Χορός από την πλευρά του, εκφράζει διπλωματικά μόνο τις διαφωνίες τους και και τις επιφυλάξεις του, λίγο από φόβο, λίγο ωφελιμιστικά, διότι δεν έχει καμιά όρεξη πάνω που ηρεμήσανε τα πράγματα να δημιουργηθούν καινούργιες συγκρούσεις.

Όπα! Δεν είναι και πολύ μετριοπαθές το σχόλιο έ; Σαν να τον αδίκησα λίγο τον Κρέοντα.

Πάμε πάλι.

Ο Κρέοντας εμφανίζεται στη σκηνή προβληματισμένος. Ανέλαβε την εξουσία υπό αντίξοες συνθήκες,  ενώ η πόλη γκρεμίζονταν, και κατάφερε να κερδίσει τον πόλεμο. Αλλά στους δρόμους της πόλης κυριαρχεί το χάος ακόμα. Αισθάνεται επισφαλή την εξουσία του, πράγμα που στο μυαλό του ισοδυναμεί με κίνδυνο για την πόλη. Όντας επί χρόνια στην αυλή τριών βασιλιάδων, γνωρίζει από πρώτο χέρι τις έριδες και τις μηχανορραφίες τύπου Game of Thrones και  έχει επίγνωση ότι η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί ευνοεί την εμφάνιση και την καλλιέργεια προσωπικών φιλοδοξιών. Προσπαθώντας να λάβει τα μέτρα του, αποπειράται να δημιουργήσει πολιτικές συμμαχίες κι έτσι φωνάζει τα μέλη του Χορού εκτός του παλατιού για να τον συνδράμουν. Αισθάνεται την ανάγκη να εξηγήσει τις προθέσεις του, να διαβεβαιώσει, αν και δεν χρειάζεται, ότι δεν πρόκειται να κάνει κατάχρηση της εξουσίας τους  και να πείσει ότι οι νόμοι με τους οποίους θα κυβερνήσει ισχύουν για όλους. Άλλωστε, καθόλου δεν τον επηρεάζει η συγγενική του σχέση με τον Πολυνείκη, εφόσον πρόκειται ο νόμος να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του, μιας και στράφηκε εναντίον της πατρίδας του. Γιατί ως προσωπικό του συμφέρον ο Κρέοντας θεωρεί το κοινό συμφέρον, το συμφέρον της πόλης. Και η απόλυτη εξουσία την οποία έχει θυμίζει λίγο των ρωμαϊκό θεσμό του "dictator". Εκπορεύτεται από την κρισιμότητα της στιγμής. Η χλιαρή αποδοχή του Χορού, στο κάτω κάτω, τι άλλο αποδεικνύει παρά ότι ο Κρεόντας είναι μόνος του;

Όπα! Τώρα τον αγιοποιώ θαρρώ...

Οπότε, ας αναφέρουμε άνευ σχολίων ορισμένες διαπιστώσεις και ο καθένας ας βγάλει ό,τι συμπέρασμα θέλει.

1) Ο Κρεόντας όντως προσπαθεί να προσεταιριστεί το Χορό για αυτό και τον φωνάζει εκτός των

Ο Μάνος Κατράκης ως Κρέοντας

τειχών. Αυτό ερμηνεύεται όχι μόνο ως ανασφάλεια αλλά και ως επίγνωση ότι η απόφαση του ενδέχεται να  εγείρει αντιδράσεις, για τις οποίες προσπαθεί να είναι προετοιμασμένος.

2) Ο Κρέοντας προσπαθεί να αποδείξει ότι δίκαια πήρε την εξουσία με ότι συνεπάγεται  η  πρόθεση του αυτή.

3) Η επιχειρηματολογία του είναι στέρεα και,  σε επίπεδο αρχών, όσα αναφέρει είναι σωστά και απαραίτητα σε μια ευνομούμενη κοινωνία.

4) Μέχρι το σημείο αυτό δεν διαγράφεται κατ' ανάγκη ως αρνητικός χαρακτήρας. Αν διαπράττει ένα σφάλμα, είναι η εμμονή του στο γράμμα και όχι στο πνεύμα του νόμου, μια εμμονή η οποία τελικά τον ωθεί να λάβει μια βεβιασμένη και λανθασμένη ηθικά απόφαση.Σιγοντάρει σ΄αυτό και ο υπερβολικός του ζήλος να αποδείξει ότι είναι άξιος ήγέτης.

5) Όταν αναφέρει ότι δεν ποτέ δεν θα προτιμήσει τον φίλο από την τήρηση του νόμου έχει στο νου του τον νεκρό Πολυνείκη. Το ότι όμως δεσμεύεται δημόσια, σημαίνει πως όταν αποκαλύπτεται η πράξη της Αντιγόνης -ανιψιάς και μέλλουσας νύφης του- τα περιθώρια ελιγμών του  είναι περιορισμένα, ακόμα κι αν είχε τέτοια πρόθεση.

6) Όσα καταμαρτυρεί στον Πολυνείκη δεν ισχύουν. Ο Πολυνείκης δεν ήρθε να κάψει και να σκλαβώσει την πόλη του. Ήρθε να διεκδικήσει τα κληρονομικά του δικαιώματα στο θρόνο που είχε σφετεριστεί ο Ετεοκλής. Αν ο τελευταίος είχε κρατήσει το λόγο του και τηρούσε την συμφωνία της εναλλάξ βασιλείας, τίποτα από όλα αυτά δεν θα συνέβαινε. Άρα, το ίδιο ένοχος είναι και ο Ετεοκλής. Εξάλλου,  περιττό είναι  και το μένος εναντίον του νεκρού πια Πολυνείκη. Η μεγαλοψυχία δεν έβλαψε ποτέ κανέναν.

7) Ο Χορός δεν πολυσυμφωνεί με το διάταγμα του Κρέοντα, αλλά  δεν έχει και καμιά όρεξη να εκφράσει ενεργά την αντίθεση του.

8) Δεδομένης της τύχης όλως των άλλων βασιλέων που υπηρέτησε ο Χορός, μάλλον δεν είναι και ο καταλληλότερος σύμβουλος.... Το αποδεικνύει και εδώ. Αν εξέφραζε τις αντιρρήσεις του αντί να λουφάξει από το φόβο του,  θα ήταν καλύτερος σύμβουλος. Ίσως να αποφευγόταν  η καταστροφή και ο Κρέοντας να μην εκτιθόταν.

9) Δεν θα μπορούσε ο Χορός να αντιδράσει διαφορετικά για λόγους δραματικής οικονομίας. Αν αντιδρούσε στο διάταγμα του Κρέοντα, θα ήταν ο Χορός εκείνος που θα συγκρουόταν με τον Κρέοντα κι όχι η Αντιγόνη. Αν συμφωνούσε απερίφραστα, θα εμφανιζόταν να υποστηρίζει το άδικο, κάτι που δεν ταιριάζει με το ρόλο του Χορού γενικά στην τραγωδία.

Ακολουθεί η σκηνή  σε ένα απόσπασμα από την παράσταση του 1995 με τον στιβαρό Κώστα Καζάκο στο ρόλο του Κρέοντα.