Μάθε, παιδί μου, γράμματα: Παιδεία, εκπαίδευση, αναλφαβητισμός

Η γνωστή ταινία του Θοδωρή Μαραγκού, που έδωσε τον τίτλο στην ανάρτηση, αντικατοπτρίζει γλαφυρότατα, μεταξύ άλλων,  τον ίδιο προβληματισμό που περιέχεται στο άρθρό του Γ.Μ. Σηφάκη (Έκφραση-Έκθεση Γ' Λυκείου, σελ.24-26). Πώς δήλαδή χρεοκόπησε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, εξαίτίας της αντίληψης ότι η γνώση - καθοδηγούμενη πάντα από το κράτος-  αποτελεί το όχημα βελτίωσης της κοινωνικής θέσης, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη της ωφελιμιστικής και χρησιμοθηρικής  διάστασης της εκπαίδευσης, εις βάρος του μορφωτικού χαρακτήρα της παιδείας.

Παιδεία, εκπαίδευση, αναλφαβητισμός

Παιδεία ονομάζεται η ευρύτερη καλλιέργεια του ανθρώπου μέσω της οποίας μεταβιβάζονται από την μια γενιά στην άλλη τα πνευματικά και πολιτιστικά επιτεύγματα, ώστε η νέα γενιά να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις ικανότητες της και να βελτιώσει και να αναβαθμίσει τις παλιότερες κατακτήσεις.  (≠ Εκπαίδευση: θεσμοθετημένη από το Κράτος παιδευτική λειτουργία με στόχο την παροχή γνώσεων και την ανάπτυξη των διανοητικών και σωματικών δεξιοτήτων του ατόμου)

ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

• Πνευματική διαμόρφωση: διεύρυνση νοητικών/ψυχολογικών/σωματικών δυνατοτήτων και κλίσεων, διάπλαση προσωπικότητας, κριτική επεξεργασία μηνυμάτων, ελεύθερη σκέψη, αυτονομία
• Αισθητική διαμόρφωση: καλλιέργεια αισθητικών κριτηρίων, εξευγενισμός του συναισθηματικού κόσμου, συναισθηματική ωρίμανση, ενίσχυση δημιουργικότητας, φαντασίας και πρωτοτυπίας 
• Ηθική διαμόρφωση: δημιουργία κώδικα αξιών και προτύπων συμπεριφοράς, υιοθέτηση ανθρωπιστικών αξιών, διάκριση του δίκαιου από το άδικο, δόμηση της ηθικής συνείδησης
• Διαμόρφωση κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης: συλλογικότητα, προσαρμογή του ατόμου στο ισχύον σύστημα αξιών και αρχών, απόκτηση πολιτικής σκέψης, εθισμός σε δημοκρατικές διαδικασίες π.χ. καλλιέργεια του διαλόγου 
• Διαμόρφωση πολιτισμικής συνείδησης: γνωριμία με τα επιτεύγματα του εθνικού και του οικουμενικού πολιτισμού, εξοικείωση με την παράδοση, καλλιέργεια οικουμενικού πνεύματος 
• Προετοιμασία του νέου για την ενήλικη ζωή: ευρύτερη αγωγή + ειδικότερη κατάρτιση, επαγγελματικός προσανατολισμός, οργανική ένταξη του νέου στις παραγωγικές δομές του κράτους 

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ 

• Να διευρύνει τη φιλομάθεια και τους γνωστικούς ορίζοντες των νέων, και να καλλιεργεί τη φιλομάθεια τους.
• Να καλλιεργεί την κρίση τους και να διαπλάθει το χαρακτήρα και την ηθική τους, μεταδίδοντας τους ηθικά πρότυπα, ιδανικά, στάσεις και συμπεριφορές. 
• Να συμβάλει στην επιλογή του σωστού επαγγέλματος. 
• Να καλλιεργεί τις κλίσης και τα ενδιαφέροντα τους. Την δημιουργικότητα τους εν τέλει. 
• Να αναπτύξει την κοινωνική και την πολιτική τους συνείδηση και να τους εμποτίζει με τα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΗΜΕΡΑ 

• Πρακτικά προβλήματα: ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή, ελλιπής κατάρτιση κι επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ειδικά στις νέες τεχνολογίες, εξαναγκασμός τους να διδάξουν αντικείμενα που τα οποία δεν έχουν σπουδάσει ώστε να καλυφθούν ανάγκες του σχολείου.
• Αναντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις σύγχρονες ανάγκες: έλλειψη οργάνωσης, ώθηση του εκπαιδευόμενου σε επαγγελματικό αδιέξοδο, υποβάθμιση της αξίας της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης
• Ενθάρρυνση του ανταγωνιστικού πνεύματος: βαθμοθηρία, εξετασιοκεντρικό σύστημα, χρησιμοθηρία της γνώσης, λογική της αποστήθισης και της άκριτης αποδοχής των σχολικών εγχειριδίων.

ΤΡΟΠΟΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

•  Εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο σχολείο (ΤΠΕ)
• Αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού: ενθάρρυνση της μαθητικής πρωτοβουλίας, βιωματική μάθηση, ομαδοσυνεργατικές μέθοδοι διδασκαλίας. 
• Ενθάρρυνση της δημιουργικότητας: αποσύνδεση του σχολείου από την ωφελιμιστική γνώση 
• Σύνδεση Εκπαίδευσης-κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας: μακροπρόθεσμος εκπαιδευτικός σχεδιασμός, επαγγελματικός προσανατολισμός π.χ. δημιουργία νέων ειδικοτήτων ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς  
• Διαμόρφωση πολυπολιτισμικής και οικολογικής συνείδησης: απαλοιφή στερεοτύπων, αποδοχή της διαφορετικότητας, ανάδειξη της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού, πνεύμα συναδέλφωσης, ενδιαφέρον για το περιβάλλον, ευαισθησία για τη φύση, ενεργητική αντιμετώπιση της υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου λόγω περιβαλλοντολογικών προβλημάτων.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ 

• Καθοδήγηση του μαθητή ώστε να ανακαλύψει μόνος του τη γνώση και όχι παροχή στείρων, σκέτων γνώσεων.
• Καλλιέργεια των μεταγνωστικών δεξιοτήτων του μαθητή, των ιδιαίτερων κλίσεων και της δημιουργικότητας του. 
• Διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του μαθητή. 
• Καλλιέργεια της φιλομάθειας. 
• Ανάδειξη του παιδιού σε ανεξάρτητο και υπεύθυνο πολίτη. 
• Συμπαράσταση και εμψύχωση του μαθητή στο δύσκολο δρόμο προς τη γνώση.

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ: 

Η αδυναμία χειρισμού του γραπτού λόγου. Ο όρος «οργανικός αναλφαβητισμός» σχετίζεται με όσους δεν διδάχθηκαν ποτέ ανάγνωση και γραφή, ενώ ο όρος «λειτουργικός αναλφαβητισμός» αναφέρεται σε εκείνους που, αν και διδάχθηκαν ανάγνωση και γραφή, δεν κατόρθωσαν ποτέ να τις χρησιμοποιήσουν επαρκώς ή γνώση τους εκφυλίστηκε σταδιακά και εξαφανίστηκε λόγω έλλειψης εξάσκηση τους. Τα παλιότερα χρόνια εμφανιζόταν συχνότερα κυρίως ο οργανικός αναλφαβητισμός, ενώ στις μέρες ο λειτουργικός. Να σημειωθεί ότι η αδυναμία χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών θεωρείται πλέον από πολλούς μορφή αναλφαβητισμού.

Αιτίες: 

• Πολλοί άνθρωποι, που βρίσκονται σήμερα στην τρίτη ηλικία, ως παιδιά δεν φοίτησαν στο σχολείο εξαιτίας δυσμενών συνθηκών διαβίωσης (πόλεμοι, Κατοχή, φτώχεια, δυσχέρεια μετακινήσεων) και απουσίας οργανωμένου εκπαιδευτικού συστήματος.
• Η σχολική διαρροή ατόμων κυρίως των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. 
• Η δυστοκία του κράτους να διδάξει επαρκώς και αποτελεσματικώς τους παλιννοστούντες Έλληνες και τους μετανάστες.

Επιπτώσεις:

•  Εξασθένιση του πνεύματος και της ικανότητας κρίσης.
• Ελαχιστοποίηση επαγγελματικών ευκαιριών και υποβολή σε κίνδυνο εκμετάλλευσης.
• Διασάλευση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Είτε επειδή λόγω της άγνοιάς τους αδυνατούν να λειτουργήσουν ως σωστοί πολίτες, είτε γιατί η άγνοια τους γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από σκοτεινές δυνάμεις που βυσσοδομούν ενάντίον του δημοκρατικού πολιτεύματος. 
• Κοινωνική περιθωριοποίηση. 

Λύσεις:

• Προσπάθεια καταπολέμησης της σχολικής διαρροής και παροχή μορφωτικών ευκαιριών σε όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, με ταυτόχρονη ενίσχυση της δημόσιας και δωρεάν παιδείας και της ανθρωπιστικής της (έναντι της στείρας τεχνοκρατικής) διάστασης.
• Εφαρμογή μέτρων άμβλυνσης των μορφωτικών ανισοτήτων (Σχολεία Ενηλίκων, Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, Ενισχυτική διδασκαλία, Πρόσθετη διδακτική στήριξη, κ.α.) 
• Δημιουργία και ενίσχυση από την πολιτεία θεσμών επιμορφωτικού χαρακτήρα (Λαϊκό Πανεπιστήμιο, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκες, …). 
• Ενίσχυση της φιλομάθειας των νέων και δημιουργία δομών με σκοπό την Δια Βίου Μάθηση/Εκπαίδευση (= Η διαρκής προσπάθεια του ανθρώπου να μυηθεί στη γνώση, ασχολούμενος και επιμορφούμενος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του με την τέχνη, τα γράμματα και τις επιστήμες. )