Τα κειμενικά είδη ως επικοινωνιακά πλαίσια.

Ας δούμε, λοιπόν, τα κειμενικά είδη...

Α) Ομιλία/εισήγηση:

• Η γραπτή μορφή ενός λόγου που εκφωνείται σε κάποια εκδήλωση ενώπιον κοινού. Συνεπώς, εμφανίζει και στοιχεία προφορικού λόγου.

• Βασικό εξωτερικό γνώρισμα είναι η προσφώνηση στην αρχή- η οποία είναι αντίστοιχη του κοινού ("Κύριε Δήμαρχε και κύριες και κύριοι συμπολίτες...", "αγαπητοί συμμαθητές...", "σύντροφοι...")- και η αποφώνηση στο τέλος ("σας ευχαριστώ").

• Στον πρόλογο αναφέρουμε ευκρινώς την θέμα και τη στάση μας επάνω σ’ αυτό. Στη συνέχεια αναπτύσσεται η κατευθυντήρια ιδέα και στο τέλος υποβάλλονται τα συμπεράσματα και εκφράζεται μια γενική πρόταση- λύση.

• Η επιλογή των μέσων πειθούς και του γλωσσικού επιπέδου εξαρτάται από το θέμα ή/ και το ακροατήριο.

• Προτείνεται συνδυασμένη χρήση διαφόρων τεχνικών πειθούς (με προεξάρχουσες την επίκληση στη λογική και την επίκληση στο συναίσθημα), ώστε να εξασφαλιστεί ζωντάνια και αμεσότητα στον λόγο και να κρατηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατηρίου. Σε κάθε περίπτωση αποφεύγεται η μονομέρεια και η κατάχρηση/υπερβολή ενός μέσου πειθούς.
  

Β) Άρθρο

• Βασικά γνωρίσματα είναι η παράθεση τίτλου, η αφόρμηση από ένα γεγονός της επικαιρότητας και η διατύπωση γενικότερων απόψεων γύρω από το ζήτημα.
  

• Το θέμα δηλώνεται στην αρχή με ευκρίνεια και στην συνέχεια αναπτύσσεται είτε με παραγωγική είτε με επαγωγική συλλογιστική πορεία.
  

• Μπορούμε να επιλέξουμε όποια πορεία από τις δυο θέλουμε, αλλά οφείλουμε να μείνουμε πιστοί στην επιλογή μας. Αν επιλέξουμε την παραγωγική πορεία παραθέτουμε στην αρχή την κύρια ιδέα και στην συνέχεια ακολουθεί το υλικό που την στηρίζει ή την αναπτύσσει. Αν επιλέξουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία, προτάσσεται το υλικό που την στηρίζει και στο τέλος αναγράφεται/προκύπτει η βασική ιδέα.

• Ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται, το είδος του θέματος και την οπτική γωνία από την οποία προσεγγίζεται το θέμα επιλέγεται το αντίστοιχο γλωσσικό πλαίσιο και ύφος. Επιβάλλεται να διατηρηθεί αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού, συνεπώς επιζητείται ζωντάνια και αμεσότητα χωρίς να γίνεται κατάχρηση των τεχνικών που τις προκαλούν.

• Περί της επιλογής των μέσων πειθούς ισχύουν τα ίδια που αναφέρθηκαν στην ομιλία/εισήγηση.
  

Γ)Επιστολή

• Βασικά εξωτερικά γνωρίσματα είναι η δήλωση στην αρχή του τόπου και του χρόνου της σύνταξης της επιστολής, η εναρκτήρια προσφώνηση και η καταληκτική αποφώνηση.
  

• Σε μια τυπική επιστολή μετά την αποφώνηση ακολουθεί το ονοματεπώνυμο και η υπογραφή του συντάκτη, αλλά στις Πανελλήνιες εξετάσεις είναι λόγος ακύρωσης, οπότε ΠΡΟΣΟΧΗ ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΑΓΡΑΦΕΤΑΙ.

• Το γλωσσικό ύφος και το είδος της προσφώνησης /αποφώνησης (αλλά και τα μέσα πειθούς) καθορίζουν το θέμα και ο σκοπός της επιστολής, καθώς και η σχέση μεταξύ συντάκτη και παραλήπτη.

• Στην πρώτη παράγραφό αναφέρεται το θέμα, η αφορμή και ο σκοπός της επιστολής. Ο τρόπος ανάπτυξης του θέματος καθορίζεται από το είδος του θέματος, τον σκοπό της αποστολής αλλά και και τη σχέση μεταξύ αποστολέα και παραλήπτη.

Δ)Δοκίμιο

1) Δοκίμιο πειθούς ή αποδεικτικό δοκίμιο

 

• Σκοπός είναι η πειθώ του αναγνώστη. Η πραγμάτευση του θέματος γίνεται από αντικειμενική σκοπιά και με την χρήση κυρίως επιχειρημάτων και τεκμηρίων.
  

• Οι ιδέες διαρθρώνονται με αυστηρά λογική σειρά. Στο πρόλογο παραθέτουμε το θέμα και τη θέση μας απέναντι σε αυτό. Στο κύριο θέμα αναπτύσσονται τα τεκμήρια και τα επιχειρήματα με τα οποία επιβεβαιώνεται η ορθότητα της θέσης. Στον επίλογο αναφέρονται τα συμπεράσματα της πραγμάτευσης.

• Το ύφος του λόγου, χωρίς να είναι απρόσωπο ή ουδέτερο, είναι επίσημο και επιμελημένο και οι λέξεις χρησιμοποιούνται κυρίως με την κυριολεκτική τους σημασία.
  

• Επειδή σκοπός είναι η αντικειμενικότητα χρησιμοποιείται το γ’ πρόσωπο αλλά -με μέτρο -επιτρέπεται η εκφορά προσωπικών απόψεων.

2) Δοκίμιο στοχασμού ή στοχαστικό δοκίμιο 

• Πρόθεση του συγγραφέα είναι η ελεύθερη έκφραση των απόψεων του γύρω από το θέμα και λιγότερο - ή και καθόλου- η δημιουργία πειθούς.

• Το θέμα διαπραγματεύεται από υποκειμενική σκοπιά και επιτρέπεται η συχνή, αλλά με μέτρο, χρήση μέσων πειθούς που στοχεύουν στο συναίσθημα.
  

• Η διάρθρωση των ιδεών και των θεμάτων είναι χαλαρή. Ο λογικός ειρμός και η συνοχή είναι εσωτερικοί.

• Επιτρέπεται η μεταφορική χρήση των λέξεων, η αμεσότητα και η ζωντάνια επιζητούνται και επιτρέπεται, τέλος, ο εξομολογητικός και προσωπικός τόνος.

[Αμεσότητα και ζωντάνια = διατυπώσεις που αποσκοπούν στην πρόκληση θαυμασμού, ερωτήσεις ρητορικές ή πραγματικές, εναλλαγές τόνου από δραματικό σε χιουμοριστικό, ειρωνικό, σοβαρό κτλ, εναλλαγή σχημάτων λόγου, εναλλαγή προσώπων, ... ]

Υ.Γ. :

Τα προαναφερθέντα δεν είναι τα μόνα κειμενικά είδη. Υπάρχουν ακόμα, ας πούμε,
 το ημερολόγιο

ή ο διάλογος... . Πλην θεωρείται εξαιρετικά απίθανο να ζητηθούν ως επικοινωνιακό πλαίσιο πανελληνίων εξετάσεων...