Στην Ανδομέδα και τη Γη: Η Κόμη της Βερενίκης

Θα ήταν άδικο να χαρακτηρίσει κανείς Χλαπάτσα τον Καλλίμαχο!

 Μέχρι σχετικά πρόσφατα για έναν διανοούμενο το να μπει υπό την προστασία κάποιου ισχυρού ήταν ο μόνος τρόπος να ασχοληθεί με την επιστήμη ή την τέχνη του, τώρα, αν μερικές φορές χρειαζόταν να είναι λίγο γλοιώδης  και συχνά πυκνά τον έγλειφε και λίγο, ε , ήταν μέρος της δουλειάς.  Για την Κόμη της Βερενίκης, τον αστερισμό, μιλάμε παρεμπιπτόντως, γνωστόν και ως Κόμη ή Πλόκαμο.

Η Βερενίκη Β΄ με μαλλί αλά γκαρσόν

   Πού κολλάει ο Καλλίμαχος; Στο ότι συνέβαλε στην καθιέρωση του αστερισμού και υπήρξε σε μεγάλο βαθμό υπαίτιος του γεγονότος ότι η Κόμη της Βερενίκης είναι ο μοναδικός αστερισμός που πήρε το όνομά του από ένα πραγματικό  ιστορικό πρόσωπο.

  Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή όμως.  Η Βερενίκη η Β΄ αφιέρωσε τα μακριά μαλλιά της στο ναό της Αφροδίτης για να γυρίσει ο άντρας τη, ο Πτολεμαίος ο Γ, από κάποια εκστρατεία. Όταν συνέβη αυτό, εκπλήρωσε το τάμα της.  Έκοψε τα πανέμορφα μαλλιά της και τα άφησε στον ναό. Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά είχαν εξαφανιστεί.  Προφανώς είχαν αναληφθεί στους ουρανούς κι έγιναν αστερισμός. Έτσι τουλάχιστον υποστήριξε ο αστρονόμος της αυλής Κόνων από τη Σάμο.  Τι πιο λογικό; Και ο Καλλίμαχος έγραψε ένα ποίημα εξυμνώντας το γεγονός, από την οπτική γωνία της πλεξούδας... 

     Πάντως  αν με κάποιο μαγικό τρόπο γινόταν άνθρωπος η Κόμη της Βερενίκης, θα έπρεπε να πάει να ανάψει ένα κερί στο μπόι του Τύχο Μπράχε διότι ήταν εκείνος που της  διέσωσε  το στάτους  του αστερισμού στην σύγχρονη εποχή. Ενώ μέχρι τότε την θεωρούσαν κομμάτι  του Λέοντα, ο Μπράχε, τη συμπεριέλαβε στη χώρα «Ουρανομετρία», τον χάρτη του ουρανού,  το  1603 και επικύρωσε την αστρική ανεξαρτησία της  και στους νεότερους χρόνους … 

 Είναι αειφανής στην Ελλάδα αστερισμός. Αποτελείται από τρία κύρια άστρα και πολλά  άλλα μικρότερα. Κανένα όμως από αυτά δεν έχει κάποια ζουμερή ιστορία, οπότε ας μείνουμε εδώ κι ας δούμε πώς παρουσιάζεται στην τέχνη... 

    Φαίνεται πως η Κόμη έχει μεγαλύτερο σουξέ στα μέρη μας...   Τα λυτά μαλλιά της Βερενίκης  χτενίζουν μεσοπέλαγα οι επιβάτες της εμβληματικής "Τράτας" του να Θανάση Παπακωνσταντίνου,

Ο Μαχαιρίτσας και ο Λέντζος παίρνουν το πειρατικό τος και τριγυρνάν στον ουρανό από την Βερενίκη μέχρι την Ανδρομέδα σε ένα ταξίδι φυγής.

Στη Βερενίκη έγραφε ωραίες μουσικές το νεραϊδοειδές κορίτσι της Ντέπης Χατζηκαμπάνη  και του Ηλία Μακρίδη.  

 

"Κόμη της Βερενίκης" λεγόταν το πολύ επιτυχημένο βιβλίο εκλαϊκευμένης επιστήμης που έγραψε ο αστρονόμος Γιώργος Γραμματικάκης και η τηλεοπτική εκπομπή που παρουσίαζε μετά.  Τώρα που το σκέφτομαι κάπου αναφερότανε η Κόμη στο Αναγνωστικό της 6ης Δημοτικού, αλλά τόσα χρόνια μετά δεν θυμάμαι σε τι πλαίσιο.

Εις τα ξένα βρήκα μόνο ένα γκρουπάκι που λέγεται Coma Verenices 

Κι ένα κομμάτι με τίτλο "Coma Verenices"

 Η ζωγράφος Alice Maher έφτιαξε το 1999 μια σειρά από τέσσερις πίνακες με τίτλο "Coma Verenices"

Α, ο Καλλίμαχος.  Το ποίημα του δεν διασώθηκε παρά μόνο σε λατινική μετάφραση/διασκευή. Διαβάστε το  σε μετάφραση Στυλιανού Αλεξίου

Εκείνος που των ουρανών τ΄αμέτρητα είδε φώτα

Και ξέρει πότε θ΄ανατείλουν και θα δύσουν,

Πώς σκοτεινιάζει η φλογερή λάμψη του γρήγορου ήλιου,

Πώς χάνονται οι αστερισμοί και βγαίνουν άλλοι,

Πώς η Σελήνη πάει κρυφά προς το βουνό της Λάτμου,

Όταν η αγάπη από τα ύψη την καλεί στη γή,

Αυτός, ο Κόνων, μ΄είδε στον αιθέρα, μες στη νύχτα,

Πλεξούδα απ΄τα ξανθά μαλλιά της Βερενίκης,

να λάμπω! Σ΄όλους τους Θεούς εκείνη μ΄είχε τάξει

Τείνοντας ικετευτικά τα ωραία της χέρια,

Τότε που ο άντρς της απ΄τον υμέναιο ξαναμμένος,

Έφευγε προς των Ασσυρίων τη γή, να την κουρσέψει..

Και τότε σ΄όλους τους θεούς , για χάρη του αδελφού σου,

μ΄έκανες τάμα με πολλές θυσίες ταύρων,

για να ΄ρθει πίσω γρήγορα και την Ασία να υποτάξει.

Κ΄ήρθε κι αυξήθηκαν οι χώρες της Αιγύπτου,

Όλα  έγιναν! Και στο ναό των θεών εγώ δοσμένη,

καινούργιο χάρισμα, το τάξιμο εκπληρώνω.

χωρίς να θέλω απ΄τα μαλλιά σου, ρήγισσα, έχω φύγει,

χωρίς να θέλω στο κεφάλι σου όρκο παίρνω,

(άχ, να πεθάνει όποιος σ΄εκείνο ψεύτικο όρκο κάνει),

Στο μέταλλο όμως ποιος μπορεί ν΄αντισταθεί;

Οι άλλες πλεξούδες οι αδερφές μου κλαίγαν και μ΄αναζητούσαν,

Όταν του Αιθίοπα Μέμνονα το αδέρφι,

με φτερούγες που πάλλονταν ωθώντας τον αέρα,

ήρθε μετέωρο, τ΄άλογο της Αρσινόης!

Με παίρνει και μεσ΄απ΄του αιθέρα τις σκιές πετώντας

ψηλά με φέρνει και στης θεάς τα γόνατα αλαφρά μ΄αφήνει.

Ναι, η Αφροδίτη του Ζεφύριου άκρου τ΄άλογο είχε στείλει

(που έχει στ΄ακροθαλάσσι του Κανώπου το ναό της)

για να μην είναι στου ουρανού του ορθού τα μύρια φώτα

μόνο τ΄ολόχρυσο στεφάνι της Αριάδνης,

αλλά κ΄εγώ πάνω απ΄τα ύψη αυτά να λαμπυρίζω,

δώρο ιερό απ΄το ξανθό σου το κεφάλι.

Υγρή απ΄τη δρόσο στα παλάτια των θεών ως μπαίνω, αστέρι

καινούργιο με τα΄αρχαία μαζί με βάζει τ΄άστρα,

και της Παρθένας και του Λιόντα τ΄άγριου γειτονεύω

τώρα τα φώτα, με της Καλλιστώς κοντά τ΄αστέρια,

και προς τη δύση στρέφομαι οδηγός του οκνού Βοώτη

που αργά πολύ βυθίζεται στον Ωκεανό.

Μα κι αν τη νύχτα ανάερα πόδια των θεών μ΄αγγίζουν,

κι αν το πρωί η λευκή Τηθύς με ξαναπαίρνει,

(Ραμνούσια κόρη, όσα θα πω χωρίς θυμό ας τ΄ακούσεις,

δεν θα την κρύψω την αλήθεια εγώ από φόβο,

όχι, και τ΄άλλα τ΄άστρα ολόγυρά μου ας ψιθυρίζουν

για να μην πω όσα σκέπτομαι και θέλω),

δε χαίρομαι τόσο γι΄αυτά όσο πικρή είν΄η θλίψη

που είμαι μακριά απ΄το κεφάλι της κυράς μου.

Μα όταν εσύ, βασίλισσα, κοιτάζοντας τα΄αστέρια

λατρεία στην Αφροδίτη θα προσφέρεις με λαμπάδες

και με σπονδές μυρωδικών για με που ήμουν δική σου,

χωρίς φειδώ τα δώρα σου να’ ναι παρακαλώ.

Τί θέλω εγώ στους ουρανούς; Μαλλί της Βερενίκης πάλι ας γίνω,

και ο Ωρίων ας πάει να λάμπει πλάι στον Υδροχόο.