Άσκησα βέτο στους βετεράνους τιμητές των προγραμμένων θριάμβων, διότι ο κύβος ερρίφθη (Και άλλες γλωσσικές μνήμες από την ρωμαιοκρατία)

     Sine qua non, de iure, habeas corpus, ad hoc, o tempora o mores,  dum spiro spero, de facto, a posteriori,  a priori, in absentia, ex officio, casus belli, status quo...

Αυτές και πλήθος άλλων είναι λατινικές εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ως ορολογία σε διάφορες επιστήμες και τις ξέρετε οι υπόλοιποι κυρίως από αμερικανικές σειρές και ταινίες, για να είμαστε ειλικρινείς, δικαστικές κυρίως...

   Εκτός από αυτές όμως υπάρχουν αρκετές που χρησιμοποιούνται  λίγο πολύ από όλους και μερικές από αυτές σχολιάζει - ηροδότεια- η παρούσα ανάρτηση.

"Πατρίκιοι και πληβείοι" : Η Ρώμη ήταν χωρισμένη σε δυο κοινωνικές τάξεις, τα μέλη των οποίων απαγορεύονταν να παντρευτούν μεταξύ τους. Τους πατρίκιους και τους πληβείους. Οι πατρίκιοι ήταν η άρχουσα αριστοκρατική τάξη που είχε όλα τα προνόμια. Οι πληβείοι αντίθετα,  μολονότι ήταν πολίτες της Ρώμης και ήταν οι περισσότεροι από τους κατοίκους της, δεν είχαν αρχικά κανένα δικαίωμα και χρειάστηκαν ...πολυαιώνιοι  [sic μέχρι να δύσει ο ήλιος] αγώνες για να αποκτήσουν.  Σήμερα αναφερόμαστε σε πατρίκιους και πληβείους για να δηλώσουμε ότι μεταξύ των μελών μιας ομάδας ανθρώπων υπάρχουν διακρίσεις. Κάποιοι είναι προνομιούχοι, ενώ οι υπόλοιποι είναι ριγμένοι. Σταμάτα, να γκρινιάζεις, Τσαμπίκο, που πήρες μικρότερο βαθμό  από τον Θέρσανδρο. Και πολύ σου είναι! Θέρσανδρε, παιδί μου, δεν χρειάζεται να διαβάζεις, καμάρι μου, εσύ... Εγώ είμαι δω. 

Δεν έχω πατρίκιους και πληβείους: Ως εκ των παραπάνω, σήμερα χρησιμοποιούμε την παραπάνω φράση για να δηλώσουμε ότι δεν κάνουμε διακρίσεις.Για αυτό, Θέρσανδρε, ξέχνα κείνα που ΄ξερες και τσακίσου να διαβάσεις. Τώρα!

Πλέμπα: Άλλη μια λέξη μας κληροδότησαν οι πληβείοι, απευθείας από το λατινικό "plebes". Απαξιωτικός χαρακτηρισμός των ανθρώπων χαμηλής κοινωνικής τάξης, αυτών που οι Άγγλοι ονομάζουν ευφημιστικά "Common people" κι Μαντάμ Σουσού Βυθουλαίους...

Ρήγας:  Rex ονομαζόταν ο βασιλιάς της Ρώμης μέχρι την... μεταπολίτευση του 509 π.Χ. .  O όρος αναβίωσε στην Ευρώπη μετά το 1300 με την σημασία του βασιλιά και εξελληνίστηκε  στα μεσαιωνικά ελληνικά σε "ρήγας", με όλα τα συμπαρουμαρτυρούντα του (ρήγισσα και ρήγαινα, ρηγόπουλο, ρηγοπούλα, ρηγάτο). Στην συνέχεια το "βασιλιάς" και τα παράγωγά του πήραν τη ρεβάνς και σήμερα χρησιμοποιείται ως ψευδώνυμο (Ρήγας Φεραίος, Ρήγας Γκόλφης), σπάνια ως βαφτιστικό (Ρήγας Αξελλός) και ευρύτερα για να δηλώσει το τραπουλόχαρτο που φέρει την εικόνα ενός βασιλιά, γνωστό και ως "παπάς". Το Ρεξ ήταν δημοφιλές παλιότερα ως  όνομα για σκυλιά- και δη για σκυλιά -ήρωες τηλεοπτικών σειρών-   και παραμένει δημοφιλές  για παρακμιακά ξενοδοχεία. Παρεμπιπτόντως, ο ρήγας σπαθί υποτίθεται ότι απεικονίζει τον Μεγαλέξανδρο.

Ποντίφικας (pontifex): Ποντίφικας, κατά λέξη "γεφυροποιός", ήταν ο ανώτατος αρχιερέας της ρωμαϊκής πολυθεϊστικής θρησκείας. Επειδή  ως εξαιρετικά ευσεβής ήταν αυτός που είχε δικαίωμα να γεφυρώσει τις όχθες του ιερού ποταμού Τίβερη που διασχίζει την Ρώμη. Και μεταφορικά, επειδή λειτουργούσε ο μεσάζοντας μεταξύ ανθρώπων και θεών. Για καιρό υπήρχαν πολλοί ποντίφικες.   Και καθώς μια από τις δουλειές τους ήταν να ελέγχουν το ημερολόγιο,  εκμεταλλεύονταν την ασάφεια του ημερολογίου για να παρατείνουν τη θητεία τους ή να παρατείνουν τη θητεία ευνοούμενών τους. Το οποίο οδήγησε στην δημιουργία του Ιουλιανού Ημερολογίου, μπαμπά του ημερολογίου που έχουμε σήμερα. Μετά την εποχή του Αυγούστου ο ποντίφικας ήταν ένας και ήταν αξίωμα που έπαιρνε ο εκάστοτε αυτοκράτορας. Την λέξη οικειοποιήθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο πάπας Γρηγόριος ο Α'  (με την μεταφορική της σημασία και  θέλοντας επιπλέον  να τονίσει τα πρωτεία του παρακαθήμενου στον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης, του Πάπα δηλαδή, έναντι των άλλων επισκόπων και Εκκλησιών). Κι ως εκ τούτου μέχρι σήμερα ποντίφικας είναι  ο πάπας και όχι ένας μεγάλος πόντικας όπως νόμιζα εγώ μικρός.

Καισαρική: Η εν λόγω τομή δεν σχετίζεται με τον Ιούλιο Καίσαρα (όπως κι η σαλάτα). Πιθανότατα ονομάστηκε έτσι από την Lex Caeserea, ένα βασιλικό νόμο σύμφωνα με τον οποίο επιτρεπόταν μετά το θάνατο της εγκύου κατά την γέννα να κόψουν την κοιλιά της και να πάρουν το παιδί ώστε να επιβιώσει. Η ειρωνεία είναι ότι πρώτη γυναίκα του Ιουλίου Καίσαρα πέθανε κατά την γέννα μαζί με το παιδί, το οποίο, εάν είχε γίνει καισαρική τομή, ενδεχομένως να είχε επιβιώσει. Σύμφωνα, πάντως με μια άλλη εκδοχή,  η λέξη πλάστηκε μεταγενέστερα, στον Μεσαίωνα, καθώς τότε πρωτοχρησιμοποιείται ως ιατρικός όρος, από το λατινικό ρήμα "caedo" που σημαίνει "τέμνω".

Προλετάριοι: Στην αρχαία Ρώμη οι προλετάριοι ήταν το κατώτερο  και φτωχότερο κοινωνικό στρώμα, αποτελούμενο από  εκείνους που δεν είχαν την παραμικρή περιουσία και η μόνη προσφορά στο κράτος ήταν η αρρενογονία. Η λέξη γνώρισε παγκόσμια εξάπλωση όταν ο Καρλ Μαρξ χρησιμοποίησε τον όρο για να αναφερθεί στην εργατική τάξη, το προλεταριάτο.  Με αυτή ή παρόμοια σημασία χρησιμοποιείται και σήμερα, όταν αναφερόμαστε στα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας, η ανάγκη για εργασία των οποίων γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους πλούσιους.  Η φράση "Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε (δεν έχετε τίποτα να χάσετε πάρα τις αλυσίδες σας)", παραλλαγή ενός αποφθέγματος του Μαρξ,  αποτελεί το βασικό σύνθημα των κομουνιστικών κομμάτων και προμετωπίδα της εφημερίδας "Ριζοσπάστης".

Δικτάτορας: Στην Αρχαία Ρώμη ήταν τιμητικό να είσαι δικτάτορας. Γιατί αυτό σήμαινε ότι η πόλη σε μια εξαιρετικά κρίσιμη σε είχε επιλέξει  για να τη γλυτώσεις, παραχωρώντας σου απόλυτη εξουσία για περιορισμένο χρονικό διάστημα, έξι μηνών πιο συγκεκριμένα. (Από κει και πέρα, βέβαια, διίσταντο οι συμπεριφορές. Ο Κιγκινάτος εκλέχτηκε δικτάτορας, καθάρισε  με  τους εχθρούς, παραιτήθηκε σε διάστημα 16 ημερών. Αντίθετα, ο Σύλλας και ο Ιούλιος Καίσαρας "εκλεγόμενοι" ισοβίως δικτάτορες βρήκαν ένα εύσχημο τρόπο να έχουν απόλυτη εξουσία χωρίς να ανατρέψουν φαινομενικά τη δημοκρατία). Σήμερα, αντιθέτως, η λέξη έχει αμιγώς αρνητική σημασία. Δικτάτορες ονομάζονται οι ηγέτες κρατών που  παίρνουν την εξουσία πραξικοπηματικά και με τη βία και κυβερνούν αυθαίρετα και τρομοκρατώντας.  Και σε μεταφορικό λόγο εκείνοι που κυριαρχούν σε ένα στενότερο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο κινούνται και επιβάλλουν εκβιαστικά τη θέλησή τους.

Κιγκινάτος: Ο Κιγκινάτος, που λέγαμε πιο πριν,  ήταν ένας Ρωμαίος και στρατιωτικός ηγέτης  ο οποίος θεωρείτο πρότυπο αρετής και εφηύρε ουσιαστικά το "ήρθα, είδα, νίκησα" του Ιουλίου Καίσαρα 400 χρόνια πριν τον Ιούλιο Καίσαρα. Αφού εξελέγη ύπατος το 460 π.Χ. αρνήθηκε να ξαναεκλεγεί θεωρώντας το παράνομο και αποσύρθηκε σε ένα μικρό χωράφι που είχε σχετικά έξω από τη Ρώμη.  Δυο χρόνια μετά ανακηρύχθηκε δικτάτορας από τη Σύγκλητο για να αντιμετωπιστεί μια στρατιωτική απειλή.  Ο Κιγκινάτος πήγε, είδε, νίκησε μέσα σε 16 μέρες, παραιτήθηκε και επέστρεψε στο χωράφι του. Η λέξη χρησιμοποιόταν έκτοτε σε περιπτώσεις ηγετών που ενώ βρέθηκαν στο περιθώριο της πολιτικής ή στρατιωτικής ζωής για διάφορους λόγους, επανήλθαν θριαμβευτικά. Σήμερα, πάντως η έκφραση "παριστάνει τον Κιγκινάτο" επανέρχεται στην επιφάνεια, με αρνητικό πρόσημο συνήθως, κάθε φορά που προκύπτουν περιπτώσεις (όπως οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Σημίτης και  Κώστας Καραμανλής ο νεότερος) που αποσύρονται μεν από το πολιτικό προσκήνιο, αλλά διατηρούν τη φιλοδοξία να επιστρέψουν κάποια στιγμή λόγω συγκυριών ως σωτήρες κι ενίοτε προσπαθούν παρασκηνιακά να οδηγήσουν τις εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Τιμητής/κήνσορας: Οι τιμητές (censorες) ήταν μια από τις πιο σημαντικές δημόσιες θέσεις  στην αρχαία Ρώμη. ΄Ήταν δυο κάθε φορά  με 18μηνη θητεία και δουλειά τους ήταν η οικονομική διαχείριση του κράτους,   να εκτιμούν την περιουσία κάθε Ρωμαίου πολίτη, να σχηματίζουν καταλόγους με τα ονόματα των πολιτών που είναι αρκετά πλούσιοι ώστε να γίνουν Συγκλητικοί ή/και να αναλάβουν άλλα δημόσια αξιώματα και,  βεβαίως, να ελέγχουν τα ήθη των πολιτών. Σοκ και δέος δηλαδή. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη "τιμητής" (ο κήνσορας, η  εξελληνισμένη εκδοχή του λατινικού όρου, χρησιμοποιείται λιγότερο) αναφερόμενοι σε ανθρώπους που κατά συρροήν κρίνουν και επικρίνουν τις πράξεις και τα λόγια των άλλων. Και, ενίοτε, με την σημασία του υποστηρικτή κάποιου. Λανθασμένα προφανώς, αλλά ποιος είμαι εγώ που θα ανακόψω τον σημασιολογικό εμπλουτισμό της ελληνικής γλώσσας;  Σιγά μην κάνω τον τιμητή...

Βέτο: Από τον 5ο αιώνα π.Χ.  και μετά και οι πληβείοι επιδόθηκαν σε συνεχείς αγώνες για να εξισωθούν με τους πατρίκιους.  Μια από τις πρώτες κατακτήσεις του ήταν το δικαίωμα  της αρνησικυρίας (veto) ως μέσο καταπολέμηση των αυθαιρεσιών με θύματα τους πληβείους.  Οι εκπρόσωποί τους, οι δήμαρχοι, είχαν το δικαίωμα να μπλοκάρουν αποφάσεις της Συγκλήτου οι οποίες στρέφονταν εναντίον των πληβείων. Ο όρος χρησιμοποιείται  σήμερα κυρίως στην διπλωματία και στις διεθνείς σχέσεις όταν ένα κράτος αρνείται να αποδεχθεί μια συλλογική απόφαση διεθνούς συλλογικού οργάνου στο οποίο μετέχει οδηγώντας στην επαναδιαπραγμάτευση της ή στην ακύρωσή της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί το μπλοκάρισμα αποφάσεων του Ο.Η.Ε. με τα οποία δεν συμφωνούν από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας.  Ωστόσο, χρησιμοποιείται και στην καθημερινή ζωή, όταν κάποιος έχει τη ισχύ, νόμιμη ή άτυπη,  και τη χρησιμοποιεί ώστε να μπλοκάρει κάτι που δεν του αρέσει. Π.χ. "Είχε όλα τα προσόντα, αλλά ο διευθυντής που δεν τον συμπαθούσε έθεσε βέτο στην πρόσληψή του". "Βέτο έθεσε ο Ολυμπιακός στην επιλογή του Κλαμπατσινόπουλου ως διαιτητή του τελικού." Ο Ζουγανέλης πάντως, όπως φαίνεται από τους στίχους του τραγουδιού, δεν το χει  πολυκαταλάβει το νόημα της λέξης...

Λεγεώνες και λεγεωνάριοι: Η λεγεώνα ήταν το στρατιωτικό σώμα των Ρωμαίων, μια  καλοδουλεμένη και καλολαδωμένη πολεμική μηχανή με την οποία οι Ρωμαίοι κατάφεραν να γίνουν κοσμοκράτορες. Αρχικά ήταν ένα είδος εθνικού στρατού καθώς αποτελούταν από Ρωμαίους πολίτες, επαγγελματίες μεν (καθώς μιλάμε για θητεία 25 χρόνων) αλλά όχι μισθοφόρους, εφόσον πολεμούσαν για την πατρίδα τους. Τουλάχιστον στην αρχή. Διότι μετά τις πρώτες μεγάλες κατακτήσεις, παρόλο που ήταν εκείνοι που ουσιαστικά  συνέβαλλαν τα μέγιστα σ' αυτές, αντί για τον κλήρο που ονειρεύονταν βρέθηκαν ανέστιοι και πένητες, έρμαιο των μεγαλογαιοκτημόνων.  Κάπως έτσι έγιναν μισθοφόροι, πράγμα εξαιρετικά βολικό για τους εκάστοτε Ρωμαίους στρατηγούς στα χρόνια των εμφυλίων πολέμων.  Τους επόμενους αιώνες  και ιδίως στα χρόνια της στρατιωτικής αναρχίας, ο φαινόμενο εντάθηκε και έτσι σήμερα η λέξη είναι συνώνυμη του μισθοφόρου. Και αγαπημένη κοινοτοπία των αθλητικών συντακτών που είθισται να ονομάζουν λεγεωνάριους τους ξένους παίχτες μιας ομάδας.

Βετεράνος: Οι βετεράνοι (veterani) ήταν αποστρατευμένοι ή οι υπηρετούντες τα τελευταία πέντε χρόνια της θητείας τους λεγεωνάριοι. Κάπως έτσι σήμερα ονoμάζουμε βετεράνο είτε τον έμπειρο είτε τον παλαίμαχο σε κάποιον τομέα. Εκτός από τους Αμερικάνους. Αυτοί την έχουν δει ενσάρκωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οπότε έχουν αρκετούς βετεράνους πολεμιστές...

 Φόρουμ: To forum  ήταν η αγορά των αρχαίων Ρωμαίων, δηλαδή δημόσιος τόπος συνάθροισης.  Στις μέρες μας, λίγο παλιότερα,  η λέξη χρησιμοποιούταν κυρίως για  οργανωμένες δημόσιες συναντήσεις ή σειρά συναντήσεων με ανοιχτή συζήτηση πάνω σε ένα ή περισσότερα ζητήματα. Αυτή την εποχή πάντως χρησιμοποιείται με τη σημασία του διαδικτυακού χώρου συζήτησης (πού 'ναι τα χρόνια τα παλιά, στο φόρουμ του   gamato...). Παρεμπιπτόντως, παρακαλούνται οι δηθενατζήδες να μην λένε τα φόρουμ "φόρα" ή "fora", διότι φόρα παρτίδα γελοίους τους κάνει, όχι ψαγμένους.

Πύρρειος νίκη: Οκ, ελληνικής παραγωγής (και γαλλικής προέλευσης) αυτή η φράση, αλλά κι εδώ έχουνε βάλει το χέρι τους οι Ρωμαίοι. Ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος αποδέχθηκε το 280 π.Χ.  αίτημα των Ταραντίνων να τους βοηθήσει ενάντια στους Ρωμαίους  με την κρυφή ελπίδα να γίνει στη Δύση ό,τι ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ανατολή.  Στις δυο πρώτες μάχες νίκησε, αλλά με πολύ μεγάλες απώλειες, λέγεται μάλιστα ότι ο ίδιος αυτοσαρκαστικά δήλωσε: "Άλλη μια τέτοια νίκη και χαθήκαμε". Δεν υπήρξε άλλη τέτοια νίκη, διότι αποδεκατισμένος όπως ήταν έχασε την τρίτη μάχη και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ήπειρο, γεγονός που έκανε τις δυο πρώτες νίκες άνευ σημασίας.  Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε την  πρόσκαιρη επιτυχία κάποιου σε κάτι που επιδιώκει αλλά με τόσες απώλειες που ουσιαστικά  είναι άνευ αντικρίσματος. Ας πούμε, ένας φίλος μου πέρσι το καλοκαίρι πέτυχε μια πύρρειο νίκη, όταν μπήκε στη θάλασσα  και κατάφερε να πιάσει την ομπρέλα των πέντε ευρώ που παρέσυρε ο αέρας έχοντας στην τσέπη του μαγιού (ότι εντάσσεται ομαλά στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, πρέπει να κλίνεται) του  το κινητό του των 250 ευρώ.

"Ο Αννίβας προ των πυλών" ("Hannibal ante portas Roma"): Το 218 π.Χ. άρχισε ο Β΄ Καρχηδονιακός πόλεμος καθώς Ρώμη και Καρχηδόνα ήταν έτοιμες για το δεύτερο γύρο που θα έκρινε όχι μόνο τον έλεγχο της Δυτικής Μεσογείου, αλλά γενικά του κόσμου, καθώς ο ελλαδικός χώρος και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής (αν και δεν το ήξεραν ακόμα) έμπαιναν σε φάση παρακμής, οπότε ο νικητής θα γινόταν κοσμοκράτορας. Ο Αννίβας, ο Καρχηδόνιος στρατηγός, την έκανε γυριστή στους Ρωμαίους και αντί να κάνει απόβαση στην Ιταλική χερσόνησο, όπως περίμεναν, διέσχισε την Ιβηρική χερσόνησο, την Γαλατία και τις Άλπεις και βρέθηκε ξαφνικά από πίσω τους συντρίβοντας τους στις πρώτες μάχες που έδωσαν.  Ο δρόμος για τη Ρώμη ήταν ανοιχτός και η φράση "Ο Αννίβας προ των πυλών" συνόψισε τον μέγιστο φόβο των Ρωμαίων για αρκετά χρόνια. Μυστηριωδώς πώς, ο Αννίβας δεν κινήθηκε ενάντια στην πόλη, έδωσε την ευκαιρία στους Ρωμαίους να ανασυνταχθούν και να την κάνουν αυτή γυριστή στους Καρχηδόνιους, κάνοντας απόβαση στη βόρεια Αφρική, νίκησαν τους Καρχηδόνιους, ισοπέδωσαν την Καρχηδόνα και γι' αυτόν το λόγο γράφω εγώ τώρα ένα γλωσσάρι ρωμαϊκών λέξεων και φράσεων και όχι ένα καρχηδονιακών. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση όταν παρουσιάζεται ξαφνικά ένας μεγάλος κίνδυνος που δεν τον περιμένουμε, για να επιστήσουμε την προσοχή στο ενδεχόμενο να παρουσιαστεί ένα τέτοιος κίνδυνος και για να τονίσουμε ότι ο εν λόγω κίνδυνος είναι άμεσος.

Θρίαμβος (και λοιπά παράγωγα): Ο θρίαμβος ξεκίνησε την καριέρα του ως ύμνος στη Διόνυσο, πριν μεταναστεύσει ως  triumphus στα λατινικά για να δηλώσει την επίσημη τελετή πανηγυρισμού μιας μεγάλης  στρατιωτικής νίκης κατά την οποίο ο νικητής στρατηγό με το στρατό του, τους  νικημένους εχθρούς και τα λάφυρα έκανε πανηγυρική είσοδο στη Ρώμη. Κι έκτοτε, η λέξη  έκανε παιδιά κι εγγόνια (δείτε εδώ την οικογενειακή φωτογραφία) κι  ακολουθεί θριαμβευτική  εγχώρια και διεθνή καριέρα μέχρι σήμερα με την σημασία της περίλαμπρης νίκης ή της ολοκληρωτικής επικράτησης επί του αντιπάλου. Έδωσε ακόμα το όνομα του σε μια από τις αγαπημένες μου ομάδες όταν ήμουν μικρός, τον Θρίαμβο Νέου Κόσμου, το ποδοσφαιρικό τμήμα της οποίας κόντεψε τη δεκαετία του '80 να φτάσει στη Β΄Εθνική και το τμήμα μπάσκετ γυναικών   που έπαιξε στην Α΄ Εθνική από το 1992 ως το 2004, θριάμβευσε στο Κύπελλο Ελλάδας του 1998.

Ρωμαϊκός όχλος: Από το 2ο αιώνα π.Χ., συνέπεια των κατακτήσεων των Ρωμαίων ήταν να συρρικνωθούν οι μικροκαλλιεργητές και οι μικροβιοτέχνες κι ας αποτέλεσαν τη ραχοκοκκαλιά του στρατού των κατακτήσεων. Μη έχοντας κάτι να κάνουν, συνέρρεαν στη Ρώμη όπου ζούσαν παρασιτικά  εμπορευόμενοι ουσιαστικά την ιδιότητα τους του  Ρωμαίου πολίτη με το να ψηφίζουν  υπέρ όποιου τους πλήρωνε περισσότερο ή να ψευδομαρτυρούν στα δικαστήρια. Σήμερα η φράση χρησιμοποιείται για απρόσωπες ανοργάνωτες μάζες οι οποίες λειτουργούν με βάση τα ζωώδη, αγελαία ένστικτα, άγονται και φέρονται και ενδιαφέρονται μόνο για το εφήμερο συμφέρον τους.  Συνώνυμη  έκφραση "Αμέρικαν μπάρ το κάναμε".

Άρτον και θεάματα (panem et circenses): Οι Συγκλητικοί και οι Ιππείς (αλλά και αργότερα οι Ρωμαίοι και Βυζαντινοί Αυτοκράτορες) κρατούσαν υπό τον έλεγχό τους, ώστε να μην αποκτήσει ταξική συνείδηση και εξεγερθεί,  τον όχλο που δημιουργήθηκε στην Ρώμη από τον 2ο π.Χ. αιώνα και μετά ως συνέπεια των μεγάλων κατακτήσεων  παρέχοντάς του "άρτον και θεάματα" . Τουτέστιν, φαγητό και διασκέδαση, θηριομαχίες μονομαχίες και τέτοια... Διαχρονική τεχνική ελέγχου των μαζών. Σήμερα χρησιμοποιείται η φράση για περιπτώσεις ανθρώπων η ομάδων οι οποίοι επιδίδονται σε εφήμερες απολαύσεις οι οποίες τους "παρέχονται" για να τους αποσπάσουν την προσοχή από μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που τους απασχολούν, ώστε, ενδεχομένως, να αδιαφορήσουν που οι "λύσεις"  των προβλημάτων αυτών στρέφονται ενάντια τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα- θα τελειώσω πιο μετά τη φράση. Ήρθαν τα πιτόγυρα και πάω να δω "Survivor"...

Προγραφή:  Ο Σύλλας, γενόμενος κύριος της κατάστασης στην εμφύλια σύγκρουση με τον Μάριο, εξαπέλυσε κύμα τρομοκρατίας με σκοπό να εξοντώσει χωρίς δίκη τους πολιτικούς του αντιπάλους (βέβαια, μισές δουλειές έκανε, ο νεαρός τότε Ιούλιος Καίσαρας του γλύτωσε...) μέσω των "προγραφών". Έγραφε τους πολιτικούς του αντιπάλους σε έναν κατάλογο που αναρτούταν στην Aγορά και οι οπαδοί του τους εξόντωναν. Και κάποιοι, βέβαια έβρισκαν την ευκαιρία να "τακτοποιήσουν" και προσωπικούς τους λογαριασμούς, κάτι που προφανώς ο Σύλλας γνώριζε αλλά δεν εμπόδιζε για μην τους δυσαρεστήσει.  Σήμερα, η φράση χρησιμοποιείται με την ίδια σημασία για κάθε δίωξη ή εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων κάποιου με αθέμιτα μέσα και άνευ δίκης. Η χούντα της Αργεντινής, ας πούμε, φόρτωνε τους αντιφρονούντες σε αεροπλάνα και τους πετούσε στον Ατλαντικό εξαφανίζοντάς τους. Τα δικά μας τα μπουμπούκια ήταν πιο "φιλάνθρωπα", εξαφανίσανε μόνο μερικούς (π.χ. Μανδηλαράς) και  χρησιμοποίησαν κατά τα λοιπά το παραδοσιακό μέσο (Μεταξάς, μετεμφυλιακά) της εξορίας στα ξερονήσια. Παρόμοιας φιλοσοφίας είναι και οι εκκαθαρίσεις που αυτήν την εποχή κάνει στην Τουρκία ο Ερντογάν με πρόσχημα το πραξικόπημα εναντίον του. Επίσης, χρησιμοποιείται μεταφορικά όταν θέλουμε να πούμε ότι κάποιος έχει την πρόθεση να μετέλθει οποιουδήποτε μέσου, θεμιτού ή αθέμιτου, προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του και να υπερνικήσει όσους στέκονται εμπόδια. Να, ας πούμε, η διευθύντρια αυτού του σχολείου έχει προγραμμένους τους κακούς μαθητές του σχολείου της και επιδιώκει να τους διώξει  προκειμένου να μην της χαλάνε τα στατιστικά και να έχει υψηλό ποσοστό πρόσβασης στις πανεπιστημιακές σχολές. Έτσι είναι τα "σχολεία της αγοράς".

(Σημείωση γιατί είμαι ψείρας: Η εν λόγω "προγραφή" δεν έχει σημασιολογική σχέση με την άλλη "προγραφή", το πρώιμο στάδιο της γραφής σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Η ...δική μας είναι μεταφραστικό δάνειο από το λατινικό ρήμα "proscripto"  που σημαίνει "ανακοινώνω δημόσια". Η άλλη λογικά είναι  νεότερο μεταφραστικό δάνειο από τα αγγλικά ή τα γαλλικά, αλλά το πως και το γιατί δεν το 'χω ψάξει.   )

Μιθριδατισμός: Ο Μιθριδάτης ο ΣΤ΄, ο τελευταίος βασιλιάς του Πόντου, πριν εξελιχθεί σε κακό δαίμονα τον Ρωμαίων  στην Ανατολή πέρασε μια περιπετειώδη νεανική ηλικίας περιπλανώμενος στα βουνά, επειδή η μητέρα του ήθελε να τον δολοφονήσει μετά το θάνατο του πατέρα του. Πέρα από τα  προφανή ψυχολογικά τραύματα, ο Μιθριδάτης ζούσε με τον συνεχή φόβο  μήπως τον δηλητηριάσει κάποιος. Για αυτό το λόγο, χορηγούσε στο εαυτό του αυξανόμενες μη θανατηφόρες δόσεις δηλητηρίων ώστε να αποκτήσει ανοσία. Αυτή η μέθοδος αυτοπροστασίας από τα δηλητήρια ονομάζεται "μιθριδατισμός". Η λέξη χρησιμοποιείται και μεταφορικά για να δηλωθεί ότι λόγω εμπειριών που μας έχουν χαλυβδώσει, δεν μας πτοεί μια δυσάρεστη κατάσταση που συναντάμε. Στον Μιθριδάτη πάντως, αυτό γύρισε μπούμερανγκ. Αφού κήρυξε τον πόλεμο στους Ρωμαίους (εμποδίζοντας και τον καβαφικό ποιητή Φερνάζη να τελειώσει τον "Δαρείο" του),

ηττήθηκε το 63 μ,Χ,, προσπάθησε να αυτοκτονήσει με δηλητήριο, το οποίο προφανώς δεν τον έπιασε και αναγκάστηκε να πληρώσει έναν μισθοφόρο να τον λογχίσει. Κατά τα λοιπά, "βάφτισε" και το μέλος των "Ημισκουμπρίων"...

 Λουκούλλεια γεύματα: Εάν ο διάβολος όταν γερνάει γίνεται καλόγερος, όπως λέει η παροιμία, ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Λούκουλλος προτίμησε γερνώντας να γίνει καλοφαγάς. Όταν ανακλήθηκε από τον πόλεμο με τον Μιθριδάτη που λέγαμε πιο πάνω, αποσύρθηκε στην έπαυλη του και το 'ριξε στο φαΐ. Κι επειδή ήταν μερακλής κι έβλεπε Μαμαλάκη, σήμερα ο όρος "λουκούλλεια γεύματα" είναι συνώνυμος του πολύ νόστιμου και γκουρμέ φαγητού... Bon Appetit...

Η γυναίκα του Καίσαρα: Κάποτε γύρισε ο  Ιούλιος Καίσαρας από  μια εκστρατεία και κάποιος καλοθελητής του σφύριξε  ψευδώς ότι εν τη απουσία του η γυναίκα του τον απάτησε. Ο Ιούλιος, παρόλο που ήταν σίγουρος ότι η πληροφορία ήταν ψεύτικη, χώρισε τη γυναίκα του και όταν το ρώτησαν γιατί είπε  "η γυναίκα του Καίσαρα δεν πρέπει να είναι μόνο πιστή, πρέπει και να φαίνεται". Σήμερα όταν αναφερόμαστε στη "γυναίκα του Καίσαρα" (εννοώντας το υπόλοιπο της φράσης ), εννοούμε ότι ένα δημόσιο πρόσωπο πρέπει όχι μόνο να είναι έντιμο, αλλά να φαίνεται κιόλας. Ή υπαινισσόμαστε ότι δεν το πράττει. Παρακάτω θα δώσω λινκ και για άλλες φράσεις του Καίσαρα, δείτε μέχρι τότε  ένα συνολικό βίντεο για τη εχμ μεγαλοσύνη του ... 

Διέβη το Ρουβίκωνα: 49 π.Χ.: Οι φιλικές σχέσεις μεταξύ Ιουλίου Καίσαρα και Πομπήιου ήταν παρελθόν από χρόνια. Υπό την επιρροή του Πομπήιου και με το φόβο ότι με τη δύναμή και την επιρροή του ο Καίσαρας θα μπορούσε να ανατρέψει το πολίτευμα,  τέθηκε εκτός νόμου από τη Σύγκλητο0. Εκείνος έκανε τις αντιπροτάσεις του λέγοντας ότι αν δεν γίνουν δεκτές θα κηρύξει τον πόλεμο στη Σύγκλητο, όπως και έγινε. Επιστρέφοντας από την Γαλατία με τον πιστό στον ίδιο στρατό του, δεν διάλυσε στον ποταμό Ρουβίκωνα το στράτευμα, όπως ήταν το συνήθειο, και αντ΄αυτού διέβη το ποτάμι, που λέγαμε και πιο πριν,  και κινήθηκε ενάντια στη Ρώμη. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση αυτή για να δηλώσουμε ότι κάποιος πήρε εν πλήρει συνειδήσει μια ριψοκίνδυνη απόφαση από την οποία δεν υπάρχει επιστροφή. Για περισσότερα και για περισσότερες φράσεις που σχετίζονται με τον Καίσαρα δείτε εδώ.

 

Ο Κύβος ερρίφθη ( «jacta alea est»): Πέρασε, που λέτε, τον Ρουβικώνα ο φίλος μας ο Ιούλιος και έντρομη η Σύγκλητος του παρήγγειλε ότι οι προτάσεις του γίνονται δεκτές.  Ο Ιούλιος αμφιταλαντεύτηκε και είπε στις κάμερες της ιστορίας τη φράση αυτή. Σήμερα χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ότι έχει ληφθεί τελεσίδικη απάντηση για κάτι. Για περισσότερα και περισσότερες φράσεις που σχετίζονται με τον Ιούλιο Καίσαρα είπαμε πού μπορείτε να πάτε...

"Και συ τέκνον ( ή "υιέ"), Βρούτε;" :  Ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονήθηκε στις 15 Μαρτίου του 44. π.Χ. από υποστηρικτές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Μεταξύ των συνωμοτών είδε τον υιοθετημένο- κατά άλλους πραγματικό- γιό του, τον Βρούτο και εκστόμισε την παραπάνω φράση. Σήμερα  την χρησιμοποιούμε (συνήθως χωρίς την προσφώνηση "Βρούτε") όταν αισθανόμαστε προδομένοι από  κάποιον που θεωρούσαμε δικό μας άνθρωπο. Να το ξαναπώ;

Οψόμεθα στους Φιλίππους: Ο φίλος μας ο Καίσαρας ήταν, φαίνεται,  δεινός ατακαδόρος ακόμα και μετά θάνατον. Μετά την δολοφονία του ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των υποστηρικτών του δημοκρατικού πολιτεύματος δολοφόνων του , από τη μια, και του Οκταβιανού και του Αντώνιου, από την άλλη.  Η αποφασιστική μάχη έγινε το 42 π.Χ. στους Φιλίππους, κοντά στη σημερινή Καβάλα. Τότε θρυλείται ότι εμφανίστηκε στον Βρούτο το φάντασμα του Καίσαρα και του είπε απειλητικά την παραπάνω φράση.  Φαίνεται ήταν και προφήτης ο Ιούλιος, γιατί η ήττα των δολοφόνων του ήταν συντριπτική. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για να δηλώσουμε ότι θα αναμετρηθούμε με κάποιον ξανά και θα έχουμε την ευκαιρία να πάρουμε τη ρεβάνς για κάποια προηγούμενη αποτυχία μας.  Μαντέψτε... 

Ο Καίσαρας: Ο Καίσαρας λοιπόν, - όχι,  τα διαβάσατε στο σύνδεσμο που έδινα, τελειώσαμε με τον Καίσαρα. Σχεδόν δηλαδή. Μετά το θάνατό του(του Καίσαρα), ο Οκταβιανός, νικητής  στο Game of thrones  που ακολούθησε, ήταν υιοθετημένος γιος του Ιουλίου Καίσαρα και θέλοντας να τονίσει την συγγένεια χρησιμοποίησε το επώνυμο του  ("Caesar") στον αυτοκρατορικό του τίτλο, το κληροδότησε στον δικό του υιοθετημένο γιο ,τον Τιβέριο, κι όταν εκείνος έγινε αυτοκράτορας στον γιο του και ούτω καθεξής. Κάπως έτσι έγινε αυτοκρατορικός τίτλος  Με τον καιρό εξελίχθηκε σε τίτλο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και έφτασε να σημαίνει το ανώτατο αξίωμα με την απόλυτη δύναμη.  Μέσω των διαδόχων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο όρος έφτασε στις επόμενες γενιές και υιοθετήθηκε προσαρμοσμένος κατά τόπους έχοντας τη σημασία του απόλυτου μονάρχη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα,  ο "Κάιζερ" του Γερμανικής Αυτοκρατορίας και ο Τσάρος της Ρωσίας και της Βουλγαρίας. Σήμερα το χρησιμοποιούμε σπάνια ως βαφτιστικό (στην Ελλάδα τουλάχιστον επικρατεί το "Ιούλιος", όχι πολύ συχνό και το ίδιο είναι η αλήθεια ). Συχνότερα χρησιμοποιείται μεταφορικά  το "τσάρος",  και το θηλυκό του "τσαρίνα",  για κάποιον που έχει απόλυτη εξουσία στον τομέα του π.χ. "ο τσάρος της οικονομίας" (δημοσιογραφικό κλισέ  προς τον υπουργό μιας κυβέρνησης που έχει συγκεντρώσει στα χέρια του την ευθύνη για το σύνολο της οικονομικής πολιτικής της χώρας ),  "η τσαρίνα/ο τσάρος των  αιθέρων" για την Ισιμπάγιεβα  και τον Μπούμπκα αντιστοίχως (οι οποίοι πέρα από την απόλυτη επικράτηση στο επί κοντώ, το αγώνισμα τους, συν τοις άλλοις έχουν και σλαβική καταγωγή).

Πρίγκιπες και πριγκιπέσες κλπ : Μολονότι στα χρόνια του Οκταβιανού η ρωμαϊκή δημοκρατία δεν υφίστατο, αφού όλες οι εξουσίες ήταν συγκεντρωμένες στα χέρια του Οκταβιανού, προκειμένου να διατηρηθεί η εντύπωση πως το πολίτευμα δεν είχε αλλάξει, αναγορεύθηκε σε "princeps", δηλαδή "πρώτος πολίτης". Η λέξη σταμάτησε την καριέρα της ως ρωμαϊκός τίτλος στα χρόνια του Διοκλητιανού, ωστόσο η ίδια και τα παράγωγά της γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση τα επόμενα χρόνια. Έτσι, πρίγκιπας ονομάστηκε στα επόμενα χρόνια ο  πρώτος γιος του βασιλιά, τα αρσενικά παιδιά της βασιλικής οικογένειας αλλά και τα παιδιά οικογένειας ευγενών .  Επίσης,  ηγεμόνας του πριγκιπάτου, δηλαδή ενός μικρού, συνήθως υποτελούς, κράτους.  Και βέβαια ο κάτωθι κύριος ...

Πριγκίπισσα ονομάζεται το θήλυ μέλος μιας βασιλικής οικογένειας ή οικογένειας ευγενών και οι  πριγκιποπούλες με τα πριγκιπόπουλα έκαναν καριέρα στα παραμύθια.  Σήμερα, επιπλέον πρίγκιπες ονομάζουμε μεταφορικά ανθρώπους με αρχοντικούς τρόπους συμπεριφοράς, κιμπάριδες και ιδιαίτερους,  και κάπως έτσι απονεμήθηκε μετά θάνατον ο τίτλος του πρίγκιπα στον Παύλο Σιδηρόπουλο, ενώ και οι  Πυξ Λαξ για να αποτίσουν φόρο τιμής στους ανθρώπους των δυτικών συνοικιών της Αθήνας από όπου κατάγονται ονόμασαν τον break through δίσκο τους ""Για τους πρίγκιπες της δυτικής όχθης. Όσο για τις πριγκιπέσες, αφού ολοκλήρωσαν ευδοκίμως την λογοτεχνική τους καριέρα  (με προεξάρχουσα την "Ιζαμπώ"),  χαρακτηρίζουν σήμερα, ειρωνικά κυρίως, γυναίκες καλομαθημένες και ευζωισμένες, Και βέβαια εκείνη του Μάλαμα...

Αύγουστος: "Παιδιά, θα φύγω" (τάχα μου) είπε Οκταβιανός στην Σύγκλητο. Κι εκείνη τον αναγόρευσε σε Αύγουστο (Augustus), δηλαδή σεβαστό, αποδίδοντας του έμμεσα και θεϊκές ιδιότητες. Και κάπως έτσι ο Αύγουστος Κορτώ βρήκε λογοτεχνικό ψευδώνυμο, ο όγδοος μήνας του χρόνου όνομα και ο Νίκος Παπάζογλου έμπνευση για να γράψει τραγουδάρα.

Πάνθεον:  Στα χρόνια του Οκταβιανού  (30π.Χ.-4 μ,Χ.) χτίστηκε το "Πάνθεο", ένας ναός αφιερωμένος σε όλους τους θεούς, ένα μνημείο το οποίο μέχρι και σήμερα (η  δεύτερη εκδοχή του που χτίστηκε στα χρόνια του Ανδριανού, γύρω στο 120 μ.Χ. ) έχει μείνει σχεδόν αλώβητο από τη φθορά του χρόνου.  Σχεδόν όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς το αποκαλούν με τον ελληνικό του όνομα ("Πάνθεον" και "Patheon") ή την εκλατινισμένη εκδοχή του  ("Pantheum"). Η λέξη πέρασε στα γαλλικά κι από κει μας ήρθε ως μεταφραστικό δάνειο. Τη χρησιμοποιούμε σήμερα για να δηλώσουμε ότι κάποιος είναι ή εισέρχεται στην αφρόκρεμα του είδους του. Κι αυτό επαινετικά ("Με τις πράξεις αυτές θα μπούμε στο πάνθεο της Ιστορίας") ή ειρωνικά ("Ναι, πολύ ηθικό στοιχείο! Στο πάνθεο των κλεφτών είναι βέβαια, αλλά εντάξει... ")

Παραπέμπω στις καλένδες: Οι Ρωμαίοι  ονόμαζαν τις πρώτες μέρες των μηνών καλένδες. Και σύμφωνα με το Ρωμαϊκό Δίκαιο οι τραπεζίτες και εν γένει οι δανειστές ήταν υποχρεωμένοι να τηρούν ένα ειδικό βιβλίο (το Calendarion,  εξ ου  αγγλική λέξη για το ημερολόγιο Calendar)  όλες τις σχετικές συναλλαγές.  Στα χρόνια του Οκταβιανού αν ήταν κάποιος κακοπληρωτής έλεγαν ότι πληρώνει στις "ελληνικές καλένδες", ποτέ δηλαδή, γιατί το ελληνικό ημερολόγιο δεν είχε καλένδες. Σήμερα, όταν λέμε ότι παραπέμπουμε κάτι στις καλένδες εννοούμε ότι το αναβάλλουμε κάτι για αόριστο χρόνο επιδιώκοντας να το κάνουμε του Αγίου Ποτέ που πέφτει 30 Φλεβάρη ανήμερα. (Η διόρθωση της παροιμίας από ορισμένους καθαρολόγους  λαθοθήρες σε "ελληνικές καλένδες" είναι ανάξια σχολιασμού...)

Κάλαντα: Με τις καλένδες δεν τελειώσαμε...  Κάποιες καλένδες είχαν εορταστικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα δε  εκείνες του Ιανουαρίου, όταν εκτός από πρωτομηνιά είχαμε και πρωτοχρονιά (αργότερα που άλλαξε η σειρά των μηνών),  η οποία γιορταζόταν εν χορδαίς και οργάνοις με επισκέψεις στα σπίτια και ανταλλαγή δώρων.  Οι εκδηλώσεις αυτές συνέχισαν να υπάρχουν και μετά τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας, μέχρι που η ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 681 μ.Χ. τις κατάργησε ως ειδωλολατρικές. Πλην οι πιστοί, με ή χωρίς εισαγωγικά,  δεν ήταν διατεθειμένοι να απολέσουν το διασκεδαστικό αυτό έθιμο και το υποκατέστησαν με ευχετικά, εγκωμιαστικά τραγούδια που συνέπιπταν με τις χριστιανικές θρησκευτικές εορτές της περιόδου. Τα κάλαντα. 

Ροτόντα: Οι Ρωμαίοι έκαναν της μόδας τις ροτόντες,  τα κυκλικά κτίρια με θόλο (rotonda ή rotunda), χαρακτηριστικά παραδείγματα των οποίων είναι  το Πάνθεο της Ρώμης και η  Ροτόντα της Θεσσαλονίκης. Σήμερα ωστόσο, χρησιμοποιούμε τη λέξη για στρογγυλά τραπέζια ή για στρογγυλά τραπεζομάντηλα (Και μικρός δεν μπορούσα να καταλάβω τι έχει αυτό το τραπεζομάντηλο της Θεσσαλονίκης κι είναι τόσο ονομαστό...)

Βασιλική: Ο ελληνικός όρος "βασιλική στοά", πήγε στη Ρώμη, εκλατινίστηκε σε basilica  για να δηλώσει τα ορθογώνια δημόσια  κτίρια στα οποία πολύ αρέσκονταν οι Ρωμαίοι κι επέστρεψε στην Ελλάδα ως βασιλική, εκχριστιανισμένη και σε διάφορες αρχιτεκτονικές εκδοχές: Απλή βασιλική, βασιλική με τρούλο ή τρουλαία βασιλική, σταυροειδής βασιλική, σταυροειδής βασιλική μετά τρούλου κ.τ.λ.. Στα αγγλικά η λέξη basilιca  έχει και τη σημασία της εκκλησίας στην οποία ο πάπας έχει δώσει ειδικά προνόμια. Ως εκ τούτου, σε δημοσιογραφικά κείμενα ή τουριστικούς οδηγούς η λέξη χρησιμοποιείται με αυτήν τη σημασία ως απευθείας μετάφραση,  όταν αναφέρεται σε τέτοιους είδους εκκλησίες. Π.χ. Η βασιλική του Αγίου Μάρκου.

Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας: Τουτέστιν,  να φοβάστε τους Δαναούς ακόμα κι αν φέρνουν δώρα. Μετάφραση/προσαρμογή της φράσης του Βιργιλίου "Timeo Grecos et dona ferentes". Περιγράφοντας ο Βιργίλιος στην Αινειάδα την προσπάθεια του Λαοκόντα να πείσει τους Τρώες   να μην βάλουν στο κάστρο τον Δούρειο Ίππο τον βάζει να λέει τη συγκεκριμένη φράση. Η συνέχεια είναι γνωστή: τον Λαοκόντα μαύρο φίδι που τον έφαγε (κυριολεκτικά) και τους Τρώες μαύρο φίδι που τους έφαγε (μεταφορικά). Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για ανθρώπους  απέναντι στους οποίους θέλουμε να τονίσουμε ότι πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί  παρά την φαινομενικά φιλική τους διάθεση.

Πραιτοριανοί: Όταν ήρθε στα πράγματα ο Οκταβιανός κι έγινε αυτοκράτορας  το πρώτο που προσπάθησε ήταν να μην ακολουθήσει τον Ιούλιο Καίσαρα στο μεγάλο ταξίδι προς το άγνωστο, όπου τον έστειλε η συνωμοσία της Συγκλήτου. Και για να έχει το κεφάλι του ήσυχο, μετέφερε το σύνολο του στρατού σε προβληματικές ή συνοριακές επαρχίες, των οποίων τη διοίκηση είχε ο ίδιος, (αφήνοντας  στη Σύγκλητο για να παίζει τις υπόλοιπες αποστρατικοποιημένες) και ίδρυσε ένα στρατιωτικό σώμα, τους πραιτοριανούς,  δουλειά του οποίου ήταν να φρουρεί τον αυτοκράτορα. Και  πέρασε αυτός καλά κι εμείς ... καλυτερότερα.  Στα δίσεκτα τα χρόνια ωστόσο που ακολούθησαν, οι πραιτοριανοί εκμεταλλεύονταν το γεγονός ότι ήταν το μόνο στρατιωτικό σώμα που υπήρχε στη Ρώμη κι ανεβοκατέβαζαν στο θρόνο τους αυτοκράτορες  με την συχνότητα που  shoppin junkie αλλάζει ρούχα στο δοκιμαστήριο  μετά από δεκαετή παραμονή στην έρημο.  Κάπως έτσι, η λέξη κατέληξε σήμερα να αναφέρεται  είτε σε στρατιωτικούς που υποστηρίζουν δικτατορίες  είτε συνηθέστερα σε ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων οι οποίοι προσπαθούν ασκώντας βία να στηρίξουν κάποιον αμφιλεγόμενο  ηγέτη ή αμφιλεγόμενη ομοίως πολιτική τακτική.

 Pax Romana (ρωμαϊκή ειρήνη): Η παρατεταμένη περίοδος ειρήνης και ασφάλειας, τουλάχιστον στο εσωτερικό της της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας,  που  ξεκίνησε με την άνοδο στην εξουσία του Οκταβιανού έληξε με το θάνατο του Μάρκου Αυρήλιου, το  180 μ,χ, και την επακόλουθη "στρατιωτική αναρχία". Ό όρος, που πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε γραπτό κείμενο από τον Σενέκα γύρω στο 50 μ.Χ.. αποτέλεσε το πρόπλασμα για  την ονομασία άλλων περιόδωνν σχετικής ειρήνης που οφείλεται στην αδιαμφισβήτητη δύναμή ενός λαού ή ενός κράτους, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την λεγόμενη "Pax Americana". Κι έχουμε και τους Panx Romana βέβαια...

Καλιγούλας: Ο Νέρωνας είναι ο πιο γνωστός ψυχάκιας Ρωμαίος αυτοκράτορας, αλλά δεν είναι ο πρώτος (ούτε ο περισσότερο, ο Κόμμοδος, που απεικονίζεται αριστουργηματικά- πλην όχι με ιστορικά ακριβή τρόπο- από τον Χόακιν Φήνιξ στον "Μονομάχο", τους έτρωγε στα σημεία). Πρώτος ήταν ο Καλιγούλας που κυβέρνησε - λέμε τώρα- μεταξύ 37 και 41 μ,Χ..  Ο ...οραματιστής αυτός αυτοκράτορας που ονειρευόταν να είχε ο ρωμαϊκός λαός ένα μόνο λαιμό για να τον κόψει με την μία,  υπήρξε εξαιρετικά βίαιος και παρανοϊκός στην προσπάθεια του να εκπληρώσει το... όνειρό του, ως εκ τούτου το όνομα του χρησιμοποιείται σήμερα -δεν είμαι σίγουρος αν αυτό γίνεται ευρέως ή μόνο στα μέρη μου για να είμαι ειλικρινής- για ανθρώπους ή ζώα  που συμπεριφέρονται επιθετικά και αψυχολόγητα.

Νέρωνας: Μεταξύ πολλών άλλων ... "κατορθωμάτων"  του, ο  Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρων έκαψε (ή κατηγορήθηκε πως έκαψε...) την Ρώμη το  64 μ.Χ.. επειδή ήταν καλλιτέχνης και ήθελε να δει με τα μάτια του μια καιόμενη πόλη ώστε να βιώσει την εμπειρία  της πυρπόλησης της Τροίας κι έτσι  το έργο του να είναι ρεαλιστικό. Ως εκ τούτου, σήμερα το όνομα του είναι συνώνυμο του εμπρηστή, μεταφορικά ή κυριολεκτικά, ή του πυρομανή. Αγαπημένη κοινοτοπία των δημοσιογράφων σε περιόδους πυρκαγιών. Είναι και που δεν έχει ειδήσεις ο Αύγουστος...
Έ, έκανε κι έναν, τον πρώτο,  διωγμούλη Χριστιανών, οπότε δεν είχε και πάρα πολλές ελπίδες θετικής υστεροφημίας...

Πάντως, άλλο να κάνεις χιτ

Πορφύρα: Ο πόλεμος πόλεμος, αλλά το καλό να λέγεται. Ο Διοκλητιανός ζήλεψε το υπέρτατο εχθρό του, τον βασιλιά των Περσών. Υιοθέτησε το πρωτόκολλό του,  το σκήπτρο, το στέμμα και τα ενδύματα από πορφύρα, ουσιαστικά την εικόνα που έχουμε μέχρι και σήμερα για τους βασιλιάδες. Αλλά επειδή εδώ μιλάμε για την πορφύρα μόνο, στην συνέχεια  αυτή κληρονομήθηκε από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες κι έγινε συνώνυμο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά και της εξουσίας γενικά, ενώ πορφυρογέννητοι ονομάζονταν τα παιδιά των αυτοκρατόρων που είχαν γεννηθεί ενώ ο πατέρας τους είχε την εξουσία. Σήμερα ωστόσο, αν σας πούνε πορφυρογέννητους μάλλον σας ειρωνεύονται και υπαινίσσονται ότι έχετε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σας και κρατάτε από το σόι της μαντάμ Σουσούς.

Πάρθια βέλη: Οι Πάρθοι, ένας περσικής καταγωγής λαός, είχαν εξελιχθεί σε κακό δαίμονα των Ρωμαίων στα ανατολικά σύνορα της Αυτοκρατορίας. Ήταν ονομαστοί για την τακτική που είχαν  οι ιππείς τους ενώ φαινομενικά υποχωρούσαν να γυρίζουν ξαφνικά πάνω στο άλογο και να τοξεύουν τον αντίπαλο. Σήμερα χρησιμοποιούμε τη φράση για ξαφνικά και ύπουλα χτυπήματα.

Συντεχνίες: Την εποχή της στρατιωτικής αναρχίας (3ος μ,Χ, αιώνας) οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες θέλοντας να διασφαλίσουν τον εφοδιασμό των αστικών κέντρων και να ελέγξουν τους λίγους εμπόρους και βιοτέχνες που απόμειναν,  αποφάσισαν να τους καταγράφουν σε ιδιαίτερες επαγγελματικές ομάδες, τις συντεχνίες. Αργότερα,  τον 4ο αιώνα οι συντεχνίες έγιναν κλειστές, δεν μπορούσε δηλαδή να ασκήσει το εν λόγω επάγγελμα κάποιος εκτός συντεχνίας, και απέκτησαν κληρονομικό χαρακτήρα, μεταβιβάζονταν υποχρεωτικά δηλαδή η άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος από τον πατέρα στο γιο. Αυτού του είδους η επαγγελματική οργάνωση διατηρήθηκε  λίγο πολύ στην δυτική Ευρώπη μέχρι τον 18ο αιώνα και τη Βιομηχανική Επανάσταση. Στα πλαίσια αυτά,  οι συντεχνίες προάσπιζαν λυσσαλέα τα συμφέροντά τους καταπολεμώντας την πρόοδο, εάν αισθάνονταν ότι τα. απειλούσε, Επίσης, στράφηκαν άγρια ενάντια στον συνδικαλισμό και τα εργατικά δικαιώματα, εφόσον στις συντεχνίες μέσα μετείχαν ταυτόχρονα εργοδότες και εργαζόμενοι και όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, περνούσε τον εργοδοτών.  Κάπως έτσι σήμερα όταν γίνεται λόγος για συντεχνίες και συντεχνιακά συμφέροντα εννοούνται μειωτικά  επαγγελματικές ομάδες οι οποίες φροντίζουν συστηματικά μόνο για το στενό επαγγελματικό τους συμφέρον (Το ωραίο δε είναι ότι συνήθως η λέξη  χρησιμοποιείται από κείνους οι οποίοι στρέφονται ενάντια στο συνδικαλισμό. Αλλά αυτοί δεν είναι συντεχνία.  Όχι, βρε,  ψέμματα είναι, διαδόσεις και συκοφαντίες). 

Βάνδαλοι: Τον 4ο  αιώνα μ.Χ, όποτε βαριόταν οι βαρβαρικές φυλές, καταλάμβαναν τη Ρώμη και τη λεηλατούσαν, αρχής γενομένης από τους Βανδάλους, ένα γερμανικό φύλο, το 408μ.Χ.. Οι Βάνδαλοι είχαν την προληψοπροκατάληψη ότι τα αγάλματα είναι ζωντανά κι έτσι  στις πόλεις που καταλάμβαναν έσπαζαν τα αυτιά και τις μύτες από τα αγάλματα για να παγιδεύσουν τη ψυχή τους. Μετά για την πλάκα τους κατέστρεφαν και άλλες μορφές τέχνης. Έτσι σήμερα όταν λέμε κάποιον "βάνδαλο"  εννοούμε ότι είναι αγροίκος και καταστρέφει έργα τέχνης, άρα  κατ'  επέκτασιν, είναι χούλιγκαν ή μπαχαλάκης, καταστρέφει αναίτια για τη χαρά της καταστροφής.  Ίδιες  σημασία έχουν  και το ρήμα "βανδαλίζω" όπως και το ουσιαστικό "βανδαλισμός".

 Η επέλαση των βαρβάρων: Οι Βάνδαλοι ,που λέγαμε, ήταν μέρος  μιας μεγάλης μετανάστευσης των λαών κατά τη διάρκεια του 4ου και 5ου αιώνα μ.Χ.  Οι μετακινήσεις αυτές προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος και τη διάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού και έμειναν  στην ιστορία  με τη φράση "η επέλαση των βαρβάρων".  Σήμερα χρησιμοποιούμε την φράση (αυτούσια ή με παραλλαγές) ειρωνικά ή πειρακτικά,  σε πλειάδα περιστάσεων,  όταν αναμένουμε την άφιξη ομάδας ανθρώπων που θα διαταράξει την  ηρεμία. Π.χ. η άφιξη των χούλιγκανς μιας ομάδας σε μια φιλήσυχη πόλη, η άφιξη των μαθητών μας στο σχολείο, η άφιξη του σογιού σε οικογενειακό τραπέζι κ.λ.π.. Και καμιά φόρα, όταν ενδίδουμε στη χυδαιότητα. Κατά τα λοιπά, μας έδωσε κι ένα μεγάλο - και με τις δύο σημασίες- ποίημα του Καβάφη, το "Περιμένοντας τους βαρβάρους",

και την καταπληκτική ταινία του Ντενίς Αρκάν "Η επέλαση των βαρβάρων".

Οι  Ούννοι και ο Αττίλας: Οι Ούννοι με αρχηγό τον Αττίλα ήταν ο λαός που με την προς δυσμάς επέκταση του προκάλεσε την μετανάστευση των λαών που λέγαμε και, παράλληλα, έκανε και  ταξιδάκια  λεηλασίας στην πάλαι ποτέ κραταιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με ορμητήριο την σημερινή Ουγγαρία. Τουλάχιστον μέχρι τον αντιηρωικό θάνατο του Αττίλα, οπότε το απέραντο κράτος τους διαλύθηκε και οι ίδιοι εξαφανίστηκαν. Πρόλαβαν ωστόσο να αφήσουν μνήμη εξαιρετικής σκληρότητας κι έτσι όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον σήμερα Ούννο ή Αττίλα, υπονοούμε ότι είναι φορέας βαρβαρότητα στον υπέρτατο βαθμό. Στα καθ' ημάς επιπλέον, η λέξη" Αττίλας" έχει και επιπλέον σημασιολογικό και συναισθηματικό βάρος λόγω του Κυπριακού." Αττίλας 1" και "Αττίλας 2" ήταν τα ονόματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Τουρκίας εναντίον της Κύπρου το 1974. Ως εκ τούτου, συνεκδοχικά, με τον όρο "Αττίλας" αναφερόμαστε στην στρατιωτική κατοχή της Κύπρου.  Με τούτα και με κείνα,  η λέξη  είναι τόσο  πολύ αρνητικά φορτισμένη  στα μέρη μας που αισθάνθηκα έντονη κατάπληξη όταν στην ηλικίας σας είδα έναν Ούγγρο ποδοσφαιριστή να λέγεται Αττίλα και συνειδητοποίησα  ότι το "Αττίλα" είναι το "Γιάννης" του Ούγγρου. Γιατί, βλέπετε,  οι Ούγγροι έχουν οικειοποιηθεί την ιστορία των Ούννων και για αυτούς είναι ο Αττίλας είναι Μεγαλέξανδρος .

Βησιγότθοι: Η αλήθεια είναι ότι οι ως Δυτικοί Γότθοι, οι Βησιγότθοι δεν πολυπέρασαν από τα μέρη μας, στην Ισπανία ίδρυσαν το βασίλειό τους. Ωστόσο,  θα εκμεταλλευτώ ότι  η αγάπη που την λέγαν Αντιγόνη στην γη των Βησιγότθων αρμενίζει γιατί θέλω να βάλω το τραγούδι.

Σχίσμα: Όλοι ξέρουν εκείνο του 1054 που σήμανε την οριστική διάσπαση των Χριστιανών σε Ορθόδοξους και Καθολικούς και αρκετοί ξέρουν το πρελούδιο του, το σχίσμα του 867. Λίγοι όμως γνωρίζουν πως  το πρώτο σχίσμα ήταν εκείνο του 484, στα χρόνια του αυτοκράτορα Ζήνωνα, που ήρθη μετά την άνοδο στην εξουσία του Ιουστίνου (που ήταν μπάρμπας του Ιουστινιανού, του οποίου τα άπλυτα έχω βγάλει στη φόρα εδώ) το 519. Σήμερα, με τον όρο σχίσμα αναφερόμαστε στην διάσπαση μια συγκροτημένης ομάδας εξαιτίας διαφωνιών μεταξύ των μελών της σε θεμελιώδη ζητήματα.

Ρωμιός και ρωμιοσύνη: Το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος δεν το ήξερε ότι είναι Βυζαντινή Αυτοκρατορία.  Θεωρούσαν εαυτούς Ρωμαίους ή τουλάχιστον συνεχιστές των Ρωμαίων.  Μετά τον σταδιακό εξελληνισμό της αυτοκρατορίας, αρχής γενομένης από τα χρόνια του Ηρακλείου, αλλά και  και τον περιορισμό της σε εδάφη όπου κατά κύριο λόγο κατοικούσαν ελληνόφωνοι,  το "Ρωμαίος" άρχισε να ταυτίζεται με  αυτούς που ήταν Έλληνες, το "Έλληνας " άλλωστε ήταν συνώνυμο του "ειδωλολάτρης"  και επανήλθε στη χρήση που το ξέρουμε σήμερα στα χρόνια της εθνικής αφύπνισης των Ελλήνων, τον 18ο-19ο αιώνα. Ως εκ τούτου, οι Τούρκοι ονόμαζαν Ρωμιούς τους ελληνόφωνους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Σήμερα, οι λέξεις "Ρωμιός" και "Ρωμιοσύνη" είναι συνώνυμες των λέξεων "Έλληνας" και "Ελληνισμός" αλλά χρησιμοποιούνται  με ειδικό συναισθηματικό τόνο, πιο βιωματικό και οικείο.

Υ.Γ. : Και μην ξεχνάτε: Carpe diem (= To ΥOLO των μεγάλων) που λέγε κι ο Οράτιος κι επαναλάμβανε o Τζον Κιτινγκ, καλή τους ώρα...

(Για τις μπάντες, ψάχτε το μόνοι σας...)