Υπερρεαλισμός ( και λίγα λόγια για τον "Φουτουρισμό" και τον "Ντανταϊσμό")

Δεν είναι ο Ρομπέν των Δασών. Είναι η "Μόνα Λίζα με μουστάκι " του Ντισάν

Κάπου στα 1915-16, κι ενώ  η φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει καρφώσει  στο λαιμό το κίνημα του Φουτουρισμού (λογοτεχνικό κίνημα με κύρια χαρακτηριστικά την απεριόριστη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του ανθρώπου και της επιστήμης και την αισιοδοξία για το μέλλον της ανθρωπότητας ) το οποίο ψυχορραγεί, ξεπηδά το κίνημα του "ντανταϊσμού", ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό μη- κίνημα (ή κίνημα αντί-τέχνης) που ξεκίνησε στην ουδέτερη Ζυρίχη και άλλα κέντρα του υπήρξαν το Παρίσι, το Βερολίνο, η προεπαναστατική Μόσχα και η Νέα Υόρκη. Επηρέασε  και την λογοτεχνία (Τζαρά). Είναι αποτέλεσμα της κατανόησης του παραλόγου του πολέμου (γενικά και ειδικά του Α΄ Παγκόσμιου) αλλά και της άρνησης της φορμαλιστικής μορφικής τελειότητας στην οποία είχε φθάσει τη λογοτεχνία η "καθαρή ποίηση" (= ακραίος συμβολισμός).
Ιδανικό του κινήματος ήταν η συνεχής αταξία και η ακατάπαυστη ανταρσία -και όχι επανάσταση- από την οποία θα βγαίνει μια καινούρια  κάθε φορά ζωή.
Οι ντανταϊστές ήταν εραστές του παραλόγου και αυτό φαίνεται και από το όνομα που έδωσαν στο κίνημα τους. "Ντάντα" σημαίνει άλογο στη γλώσσα των παιδιών.

Πίστευαν ότι η τέχνη πρέπει να δημιουργείται αυθόρμητα και αυτόματα και πως οτιδήποτε  μπορεί να είναι τέχνη, αρκεί να του δώσουμε εμείς τέτοια σημασία.(Κάπως έτσι,  ο ανεστραμμένος ουρητήρας που ο Ντισάν ονόμασε "Κρήνη"  και τον εξέθεσε ως έργο τέχνης, θεωρήθηκε πρόσφατα ως το πιο επιδραστικό έργο του 20ου αιώνα.)
Ο ντανταϊσμός είναι συγκρουσιακό κίνημα, ένα κίνημα αποδόμησης, μια διαρκής ανταρσία,  αλλά δεν λέει με τι θα αντικατασταθεί αυτό που θα αλλάξει. Δεν προτείνει.  Εκφράζει άρνηση μόνο και όχι θέση. Γι’ αυτό, θα εξαντληθεί γρήγορα (1920) και από μέσα του θα ξεπηδήσει ο υπερρεαλισμός που εκφράζει και θέση.
Οι κυριότεροι ντανταϊστές ήταν ο Τζαρά, ο Ντυσσάν και ο Αρπ. Την   Ελλάδα δεν την επηρέασε καθόλου.

                                                                                            Υπερρεαλισμός
Κίνημα  που επηρέασε πολλές τέχνες, ξεκίνησε από την Γαλλία και εξαπλώθηκε σ’ όλο τον κόσμο.
Στην λογοτεχνία εισηγητής του ήταν ο Μπρετόν, το 1924, επηρεασμένος από τη θεωρία του Φρόιντ για τα όνειρα και από το ζωγραφικό κίνημα του κυβισμού (Πικάσο, Νταλί). Πρώτος υπερρεαλιστής όμως θεωρείται  ο Απολλυναίρ (+1918). Στράφηκε κι αυτός  εναντίον του τέλματός στο οποίο είχε οδηγήσει τη λογοτεχνία η «καθαρή ποίηση» (= ακραίος συμβολισμός).

"Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου"- Νταλί

Οι υπερρεαλιστές χρησιμοποιούσαν την αυτόματη γραφή, χωρίς λογική και έλεγχο.
Τα ποιήματα τους δεν είχαν λογική, ειρμό ή έλεγχο και σε πολλές περιπτώσεις απουσίαζε το θέμα και η στίξη.
Συνήθως χαρακτηρίζονταν από  απεριόριστη μορφική ελευθερία.
Παρέθεταν παράτολμους συνδυασμούς λέξεων και εικόνων που βασιζόταν στην αυθαιρεσία και στην τύχη.
Κατέγραφαν τα όνειρα τους.
Επειδή και στην αυτόματη γραφή και παρόλη την μορφική ελευθερία, η λογική είναι αναπόφευκτή κατέφυγαν στο υποσυνείδητο και στην τύχη. Ο ποιητής γράφει και η τύχη  συλλαμβάνει από το υποσυνείδητο φευγαλέες εικόνες και/ή δημιουργεί εντυπωσιακά λεκτικά σύνολα.
Σκοποί του κινήματος είναι :
    να φανεί η παντοδυναμία του ονείρου, του ενστίκτου και της επανάστασης
    ο πόλεμος ενάντια σε κάθε είδους τάξη
    η υπέρβαση του πραγματικού κόσμου βάσει της περιγραφής μιας ονειρικής κατάστασης ζωής με απουσία της λογικής
Μέσα από αυτά θα δημιουργηθεί μια καινούρια πραγματικότητα, μια υπερπραγματικότητα (υπερρεαλισμός).  που θα βασίζεται στο γινόμενο του πολλαπλασιασμού ανάμεσα  στο όνειρο και την πραγματικότητα.
Ο εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα ήταν ο Ράντος και ο Ντόρρος. Ο Ράντος σταδιοδρόμησε ως αμερικανός ποιητής με το όνομα N. Calas. Συνεπείς υπερρεαλιστές ήταν ο Εμπειρίκος, ο Εγγονόπουλος και μεταπολεμικά ο Παπαδίτσας, ο Σαχτούρης, η Βακαλό, ο Κακναβάτος, ο Νάνος  Βαλαωρίτης.
Από τον υπερρεαλισμό επηρεάστηκαν όλοι  κι οι μεγάλοι ποιητές της γενιά τους '30, εκτός από τον Σεφέρη (Ρίτσος, Ελύτης, Βρεττάκος).