Δείτε λίγο την εικόνα κάτω:
Αν καρφώσετε το βλέμμα σας στο σταυρό, αρκετά σύντομα θα υπάρχει μόνο μία πράσινη κηλίδα που τρέχει γύρω, όλα τα άλλα σημεία θα εξαφανιστούν. [Φαίνεσθαι].
Κάπως έτσι την πατάνε και οι ήρωες του Ευριπίδη... Εστιάζουν σε ένα σημείο των δεδομένων και η εικόνα που αποκομίζουν για την κατάσταση είναι ψευδής. Ο Μενέλαος, στον Πρόλογο, προσηλωμένος στην δική του πραγματικότητα, έχοντας εστιάσει σ΄αυτά που ξέρει, μπορεί να αποδεχτεί μονάχα την "Ελένη" που έχει στην σπηλιά (εκείνη που επανέκτησε με πολύ κόπο και διατηρεί με ακόμα περισσότερο στο δύσκολο ταξίδι της επιστροφής) [Φαίνεσθαι]. Κι όταν η γερόντισσα του ξεφουρνίζει ορθά -κοφτά,
αβίαστα και ξεκάθαρα ότι η Ελένη από τη Σπάρτη, η κόρη του Τυνδάρεω, είναι στην Αίγυπτο [Είναι], καταφεύγει σε υπεραπλουστεύσεις και ακυρώνει το πρόβλημα, αντί να προσπαθήσει να το επιλύσει... Κι η γερόντισσα από την πλευρά της, στέκεται στην εικόνα του ανθρώπου που έχει μπροστά της, ο οποίος είναι βασιλιάς στη πραγματικότητα και μάλιστα ο Μενέλαος [Είναι] . Στα μάτια της όμως είναι ένας κουρελιασμένος ζητιάνος, ναυαγός από την Ελλάδα [Φαίνεσθαι], τον οποίο (όποια κι αν είναι τα κίνητρα της, όπως θα δούμε παρακάτω) προσπαθεί να διώξει από τον παλάτι κάνοντας τη δουλειά της ή μην κάνοντας την, μια και, όπως δικαιολογημένα θα εικάζαμε, το καθήκον της θα ήταν να ειδοποιήσει τους φρουρούς να τον συλλάβουν και να τον σκοτώσουν, όπως ρητά έχει ορίσει ο Θεοκλύμενος.
Για τον Μενέλαο τα πράγματα είναι πιο μπερδεμένα σχετικά με το είναι και με το φαίνεσθαι... Ποιος είναι τελικά ο πραγματικός; Ο Μενέλαος (τραγικό πρόσωπο) η ο "Μένιος" (κωμικό πρόσωπο).
Γιατί από την μια μεριά, μπορούμε να δούμε ένα άνθρωπο που πέρασε πολλές δυστυχίες και χτυπημένος από τις συμφορές του παρόντος βρίσκεται σε σύγχυση ταυτότητας και αναζητά την ψυχική του ισορροπία του επικαλούμενος το παρελθόν. Έναν γενναίο πολεμιστή (γιατί, ακόμα κι αν καυχιέται - όπως και ο Τεύκρος νωρίτερα- ότι μόνος του κατέκτησε την Τροία, κανείς δεν μπορεί να του στερήσει την ιδιότητα αυτή). Έναν βασιλιά από ευγενική γενιά που έφτασε να χάσει τα πάντα και ντυμένος με κουρέλια κατάντησε να ζητιανεύει, αποδεικνύοντας πως είναι και φιλέταιρος, κι ας καταφεύγει σε ατιμωτικές λύσεις, να ικετεύσει ένα άλλο βασιλιά ή να το βάλει στα πόδια, αν κινδυνεύσει, γιατί, όπως λέει, στην ανάγκη πρέπει να υποτάσσονται όλοι. Ένα άνθρωπο που υπομένει τις προσβολές από μια δούλα, σεβόμενος την έννοια της οικογενειακής εστίας, ενώ με την σωματική του δύναμη και την στρατιωτική του ικανότητα θα μπορούσε να την σπρώξει βίαια και να μπει στο παλάτι. Έναν άνθρωπο που μαθαίνει μια εξωφρενική αλήθεια, η οποία αναιρεί τις προσπάθειες του των τελευταίων είκοσι χρόνων και του αλλάζει όλα όσα ξέρει για τον εαυτό του. Εν γένει, έναν άνθρωπο τραγικό ("Μενέλαος"), που τα χαρακτηριστικά του ενδυναμώνουν την άποψη ότι η "Ελένη" είναι τελικά τραγωδία...
Από την άλλη όμως, τα ίδια αυτά μπορούν να αποκαλύψουν έναν κωμικό ήρωα... Διηγείται περασμένα μεγαλεία και τρέφεται με το παρελθόν, ενώ στο τώρα του είναι ίδιος με ένα ζητιάνο. Δηλώνει με στόμφο πως κατέκτησε την Τροία και μια γριούλα τον πετάει έξω από την πόρτα και τον ειρωνεύεται ("αλλού ήσουν σπουδαίος, όχι εδώ"). Παριστάνει τον σπουδαίο και τον σημαντικό, αλλά δεν έχει πρόβλημα να ζητιανέψει και το εκλογικεύει κιόλας για να το δικαιολογήσει. Κομπάζει για την γενναιότητα του, αλλά είναι συμφιλιωμένος με την ιδέα να το βάλει στα πόδια σα δειλός, αν νιώσει πως κινδυνεύει. Και παρά τις ικανότητες που διατείνεται πως έχει, όταν ακούει κάτι που τον αφορά και τον μπερδεύει, εντελώς αβασάνιστα ακυρώνει το πρόβλημα με υπεραπλουστεύσεις που προδίδουν άνθρωπο χαμηλών νοητικών δυνατοτήτων... Με λίγα λόγια: Που πας, ρε Καραμήτρο, εχμ, "Μένιο"!!! Έτσι ο Μενέλαος χαρακτηρίζεται κωμικό πρόσωπο και η "Ελένη" κωμωδία, όπως θεωρούν πολλοί.
Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη ανάγνωση της "Ελένης", σύμφωνα με την οποία άλλα χαρακτηριστικά του Μενέλαου είναι κωμικά, άλλα τραγικά, άλλα και τα δύο. Συνεπώς η "Ελένη" είναι ένα δραματικό έργο που συμπλέκει κωμικά και τραγικά στοιχεία, μια τραγικοκωμωδία...
Και τελικά, εναπόκειται σε μας, τους θεατές, να αποφασίσουμε τι είναι ο Μενέλαος. Ποια ήταν η πρόθεση του Ευριπίδη, νομίζω, δεν έχει σημασία ουσιαστικά, ειδικά σήμερα που οι αναγνωστικές θεωρίες έχουν επικρατήσει στη λογοτεχνική κριτική... Αλλά κάποια πραγματάκια είναι δεδομένα. Ένα είναι ότι ήρωες του Ευριπίδη στερούνται την υπερφυσική μεγαλοπρέπεια αυτών του Αισχύλου και την ηθική τελειότητα αυτών του Σοφοκλή. Είναι προσαρμοσμένοι στον μέσο άνθρωπο, ο οποίος δεν έχει καμιά υπερφυσική δύναμη, κινείται διακριτικά μέσα στο πλήθος χωρίς να τον παρατηρεί κανείς, αλλά κάποια στιγμή έρχεται αντιμέτωπος με μια συγκυρία που τον φέρνει σε μια δύσκολη θέση και προσπαθεί να την διαχειριστεί - κωμικά ή τραγικά δεν έχει σημασία- ανθρώπινα . Οι χαρακτήρες του Ευριπίδη είναι δηλαδή "αντιήρωες", πρόσωπα με ελαττώματα και αδυναμίες... Κι ένα άλλο δεδομένο είναι η ιδιαιτέρως συχνή στον Ευριπίδη χρήση της "ρακοφορίας", της ένδυσης των ηρώων του δηλαδή με κουρέλια, προκειμένου να προκαλέσει τον έλεο και τον οίκτο των θεατών, πράγμα για το οποίο ο συνήθης Αριστοφάνης τον σατιρίζει... ανελέητα και χωρίς οίκτο στους "Αχαρνείς", στους οποίους βάζει τον κεντρικό ήρωα, τον Δικαιόπολι, να πηγαίνει στον Ευριπίδη να ζητιανέψει κουρέλιά από παλιά του δράματα, ώστε στην απολογία του να τον λυπηθεί ο Χορός των καρβουνιάρηδων που τον απειλεί με θάνατο, επειδή μόνος του υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τους Σπαρτιάτες.
Παρουσίαση του επεισοδίου σε μορφή κόμικς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου