Αρχαϊκή εποχή: Αθήνα, από τη Βασιλεία στην Αριστοκρατία (Δ4) και Αθήνα, πορεία προς την δημοκρατία (Δ5)

Μια και τελειώσαμε με την Σπάρτη,  ας δούμε και το αντίπαλο της δέος της, την Αθήνα. 

Οι εμπλουτισμένες σημειώσεις των ενοτήτων  δάνειες από την γνωστή αγνώστης προελεύσεως πηγή. 

ΑΘΗΝΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ (Δ4) 

Αττική: Δημιουργία οικισμών όπου το επιτρέπουν οι συνθήκες .

Ορεινά: κτηνοτροφία, πεδινά: γεωργία, παράλια: εμπόριο και ναυτιλία.

Συνοικισμός (αποδίδεται στον Θησέα)>>> Αθήνα.

Παναθήναια: Η πιο λαμπρή γιορτή της Αθήνας

Αθηναίοι: Ίωνες, αυτόχθονες, αγαπούσαν τον  τόπο τους και πάλεψαν για αυτόν.>>  μεγάλη ακμή

ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

1. ΒΑΣΙΛΕΙΑ

ü  Το πρώτο πολίτευμα της Αθήνας ήταν η βασιλεία.

ü  Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές της εποχής αυτής, ώστε να γνωρίζουμε με ακρίβεια πώς λειτουργούσε στην Αθήνα το πολίτευμα αυτό.

ü  Η παράδοση λέει ότι τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας ήταν ο Κόδρος, που δέχτηκε να πεθάνει αυτός μόνο, για να σωθεί η πόλη από την επίθεση των Δωριέων.

ü  Πιστεύεται ότι η μετάβαση από τη βασιλεία στην αριστοκρατία έγινε ειρηνικά.

2. ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

1. Οι 9 άρχοντες 

Το σώμα αυτό ασκούσε την εξουσία χωρισμένο κατά τομείς:

¨      Ο επώνυμος άρχοντας

ü      Έχει την πρωτοκαθεδρία.

ü      Εδρεύει στο διοικητικό κτίριο.

ü      Συγκαλεί την Εκκλησία του Δήμου και τον Άρειο Πάγο και είναι πρόεδρος στις συνεδριάσεις τους.

ü      Το αξίωμά του είναι ετήσιο.

ü      Επειδή ασκεί την πολιτική εξουσία, οι Αθηναίοι χρονολογούν τα γεγονότα με βάση τη θητεία των επώνυμων αρχόντων.

¨      Ο πολέμαρχος

ü      Είναι αρχηγός του στρατού.

ü      Δικάζει στρατιωτικά παραπτώματα και οργανώνει τους αγώνες προς τιμή των πεσόντων.

¨      Ο άρχοντας βασιλιάς

ü      Έχει μόνο θρησκευτικά καθήκοντα.

ü      Γίνεται πρόεδρος του Αρείου Πάγου, όταν εκδικάζονται υποθέσεις για θρησκευτική ασέβεια, για φόνο και για θέματα λειτουργίας των ναών.

¨      Οι 6 θεσμοθέτες

ü      Αρχικά είχαν αρμοδιότητα να καταγράφουν τους νόμους.

ü      Αργότερα εκδίκαζαν και διάφορες υποθέσεις.

2. Ο Άρειος Πάγος

ü      Ήταν ένα σώμα αριστοκρατών (κατάλοιπο του συμβουλίου των ευγενών από την εποχή της βασιλείας.)

ü      Σε αυτό συμμετέχουν και οι 9 άρχοντες.

ü      Δικάζει σημαντικές υποθέσεις.

ü      Συζητά διάφορα διοικητικά θέματα.

3. Η Εκκλησία του Δήμου

ü      Είναι λαϊκή συνέλευση.

ü      Τον 7^ο αιώνα δικαίωμα συμμετοχής έχουν μόνο οι αριστοκράτες.

ü      Τα δικαιώματά της είναι περιορισμένα, αφού τη συγκαλεί ο επώνυμος άρχοντας, για να κατοχυρώσειι μία απόφαση που έχουν ήδη πάρει οι 9 άρχοντες.

Συμπέρασμα: Κατά τον 7^ο αιώνα π.Χ. σε όλα τα όργανα της αθηναϊκής πολιτείας μετέχουν μόνο αριστοκράτες (ευγενείς).

Κοινωνικές εντάσεις

• Έμποροι και βιοτέχνες>> οικονομική δύναμη (εμπόριο)>> αμφισβήτηση της δύναμης των ευγενών
• Αγρότες>> χρεωμένο>> ζητούν κατάργηση των χρεών, αρκετοί γίνονται δούλοι.

Κύλωνας: Αποτυχημένη απόπειρα το 632 π.Χ. να γίνει τύραννος. Διαφεύγει στα Μέγαρα, όμως οι οπαδοί του κλείνονται στην Ακρόπολη.

«Κυλώνειο άγος»: Η θανάτωση των οπαδών του Κύλωνα από τους Αθηναίους, όταν παραδόθηκαν, παρά τους όρκους  ό,τι αν παραδοθούν θα τους χαρίσουν τη ζωή.

Αποτέλεσμα

• Ένταση της αναστάτωσης
• Κατάληψη Σαλαμίνας από τους Μεγαρείς
• Συνεχή αιτήματα για διαγραφή χρεών
• Απαίτηση σύνταξης γραπτών νόμων ώστε να αποδίδεται δικαιοσύνη.

624 π.Χ. :Ανάθεση στον Δράκοντα να  καταγράψει τους νόμους>> ιδιαίτερα αυστηροί («δρακόντειοι νόμοι»).

Δράκων

ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (Δ5) 

Οι αυστηρότατοι νόμοι του Δράκοντα δεν έλυσαν τα προβλήματα της αθηναϊκής κοινωνίας, καθώς διασφάλιζαν τα συμφέροντα και τα δικαιώματα μόνο των ισχυρών. Η διόγκωση των οικονομικών προβλημάτων των κατώτερων στρωμάτων και η αυθαιρεσία των ισχυρών που κυβερνούσαν προκαλούσαν συνεχείς αναταραχές. Ο κίνδυνος να ξεσπάσει ένα νέο κίνημα ήταν ορατός.

1. Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΝΑ

Οι ευγενείς φοβούμενοι το ξέσπασμα του λαού και το ενδεχόμενο να χάσουν την εξουσία, ανέθεσαν στον Σόλωνα το 594 π.Χ. να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Μέτρα του Σόλωνα 

1. Κοινωνία 

¨      Σεισάχθεια

ü      Με νόμο απελευθερώνονται όσοι είχαν γίνει δούλοι εξαιτίας των χρεών τους και καταργούνται τα χρέη τους.

ü      Με νόμο απαγορεύεται ο δανεισμός με ενέχυρο την προσωπική ελευθερία του δανειζόμενου.

ü      Ο νόμος ονομάστηκε σεισάχθεια < σείω = κλονίζω, καταργώ + άχθος = βάρος.

¨      Κατάργηση της προίκας

ü      Ώστε ο γάμος να μην αντιμετωπίζεται ως μία οικονομική συναλλαγή, να μη χάνει τον αρχικό του σκοπό (γέννηση παιδιών) και να μη μειώνονται οι γάμοι ανάμεσα στους πιο φτωχούς.

¨      Διαίρεση των πολιτών σε 4 τάξεις

ü      Κριτήριο της διαίρεσης των πολιτών σε τάξεις δεν είναι πλέον η καταγωγή (ευγενείς, μη ευγενείς) αλλά το εισόδημα.

ü      Δημιουργούνται τέσσερις τάξεις:

                                                                                i.      Πεντακοσιομέδιμνοι

Όσοι παράγουν προϊόντα συνολικού βάρους 500 μεδίμνων.

                                                                              ii.      Τριακοσιομέδιμνοι ή ιππείς

Όσοι παράγουν προϊόντα συνολικού βάρους 300 μεδίμνων ή μπορούν να συντηρήσουν ένα άλογο.

                                                                            iii.      Διακοσιομέδιμνοι ή ζευγίτες

Όσοι παράγουν προϊόντα συνολικού βάρους 200 μεδίμνων.

                                                                            iv.      Θήτες

Όλοι οι υπόλοιποι πολίτες, δηλαδή αυτοί που η παραγωγή τους είναι συνολικού βάρους μικρότερου από 200 μεδίμνους.

2. Πολίτευμα

¨      Πολιτικά δικαιώματα

ü      Δεν είναι πλέον προνόμιο μιας τάξης ή μιας ομάδας.

ü      Πολιτικά δικαιώματα έχουν όλοι εκτός από αυτούς που:

α) έχουν καταδικαστεί για φόνο ή σφαγές ή για απόπειρα εγκαθίδρυσης τυραννίας.

β) στους κοινωνικούς αγώνες δεν προσχωρούν σε κάποια από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις. («αδρανείς»)

¨      Όργανα της αθηναϊκής πολιτείας

ü      Οι 9 άρχοντες

Υποψηφιότητα μπορούν να θέσουν όσοι ανήκουν στις δύο πρώτες τάξεις (πεντακοσιομέδιμνοι και ιππείς).

ü      Ο Άρειος Πάγος

Συμμετέχουν άτομα από τις δύο πρώτες τάξεις και όχι μόνο ευγενείς.

ü      Η Ηλιαία

Λαϊκό δικαστήριο στο οποίο μετέχουν οι δύο κατώτερες τάξεις (διακοσιομέδιμνοι και θήτες).

Εκδικάζει υποθέσεις όσων δε θέλουν να δικαστούν από τον Άρειο Πάγο.

ü      Η Βουλή των τετρακοσίων

4 φυλές Χ 100 άτομα = 400 βουλευτές που επιλέγονταν με κλήρο.

Συμμετέχουν άτομα από τις τρεις πρώτες τάξεις (πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίτες).

Προετοιμάζει τα θέματα που θα συζητηθούν στην Εκκλησία του Δήμου.

ü      Η Εκκλησία του Δήμου

Συμμετέχουν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες άνω των είκοσι ετών και από τις τέσσερις τάξεις.

Εκλέγει τους άρχοντες και αποφασίζει για όλα τα θέματα.

Συμπέρασμα : Το πολίτευμα χαρακτηρίζεται ως τιμοκρατικό, δηλαδή κριτήριο είναι ο πλούτος, αλλά η εξουσία  των αρχόντων ελέγχεται και δεν εξουσιάζουν αυθαίρετα μόνο λίγοι.

2. Η ΤΥΡΑΝΝΙΔΑ ΤΟΥ ΠΕΙΣΙΣΤΡΑΤΟΥ

Η νομοθεσία του Σόλωνα ανακούφισε τις εντάσεις αλλά δυσαρέστησε τους ευγενείς, γιατί ακύρωσε τα συμβόλαια των δανείων και δεν ικανοποίησε πλήρως τους φτωχούς, γιατί δεν προχώρησε σε αναδασμό, δηλαδή το ξαναμοίρασμα της γης.

Οι κοινωνικοί αγώνες συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη σφοδρότητα.

Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Πεισίστρατος, άνθρωπος αριστοκρατικής καταγωγής, φιλόδοξος και πολύ ικανός στρατηγός και πολιτικός, που κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία το 546 π.Χ.

ü      Εξόρισε τους πιο επικίνδυνους από τους πολιτικούς αντιπάλους του.

ü      Πήρε ως ομήρους τα παιδιά όσων πολιτικών αντιπάλων του δεν εξόρισε.

ü      Δεν κατήργησε το πολίτευμα, αλλά τοποθέτησε στα ανώτερα αξιώματα άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του.

ü      Δεν προχώρησε σε αναδιανομή της γης, όπως είχε υποσχεθεί στους φτωχούς ακτήμονες.

ü      Κατασκεύασε σημαντικά εξωραϊστικά έργα στα οποία εργάζονταν οι ακτήμονες. Έτσι τους έδωσε δουλειά και οι αντιδράσεις έπαψαν να είναι έντονες.

ü      Φρόντισε για την ανάπτυξη της αθηναϊκής οικονομίας.

ü      Φρόντισε για τα γράμματα και την καταγραφή των ομηρικών επών.

Γυναίκες παίρνουν νερό από την Καλλιρόη. Ως τυπικός τύραννος ο Πεισίστρατος έκανε έργα 
για να καλύψει την  αυταρχικότητα και την αυθαιρεσία του. 

Συμπέρασμα: την εποχή του Πεισιστράτου οι Αθηναίοι έχασαν ορισμένες ελευθερίες που είχαν κατακτήσει. Δεν αντιδρούσαν όμως εξαιτίας της εσωτερικής πολιτικής του Πεισιστράτου και της ικανότητάς του να παρουσιάζει ως φιλολαϊκά τα μέτρα που έπαιρνε.

Μετά τον θάνατό του>>> τύραννος ο γιος του, ο Ιππίας>> ανατροπή το 510 π.Χ.>> δημοκρατία   

3. ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ>> ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

1. Διοικητική οργάνωση της Αττικής

Χώρισε την Αττική σε τρεις περιοχές:

                                i.      Το Άστυ, που περιλάμβανε την Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστιά τους.

                              ii.      Την Παραλία, που περιλάμβανε τα παράλια της Αττικής.

                            iii.      Τη Μεσογαία, που περιλάμβανε την ενδοχώρα τη Αττικής.

Χώρισε την κάθε περιοχή σε 10 τριττύες (3 περιοχές Χ 10 τριττύες = 30 τριττύες). Κάθε τριττύς αποτελείται από δήμους.

Συγκρότησε 1 φυλή από τρεις τριττύες επιλεγμένες τυχαία με κλήρο μία από κάθε περιοχή. Έτσι συγκροτήθηκαν 10 φυλές.

Συμπέρασμα: κάθε φυλή περιλάμβανε Αθηναίους από όλες τις περιοχές της Αττικής και επομένως ανθρώπους διαφορετικής κοινωνικής τάξης, διαφορετικού επαγγέλματος, διαφορετικής οικονομικής κατάστασης. Έτσι εξουδετερώνονταν τόσο η επιρροή που ασκούσαν οι ευγενείς στους τόπους που είχαν τα κτήματά τους, όσο και τα τοπικά συμφέροντα και ο τοπικισμός.

2.  Δομή του πολιτεύματος

¨      Βουλή των 500 (10 φυλές Χ 50 μέλη = 500 βουλευτές)

¨      Πρυτάνεις

ü  Ανά 35 μέρες οι 50 βουλευτές μιας φυλής ασκούν την εξουσία.

ü  Συγκεντρώνονται στο Πρυτανείο και γι’ αυτό ονομάζονται πρυτάνεις και η φυλή πρυτανεύουσα.

ü  Κάθε απόγευμα εκλέγουν με κλήρο ανάμεσά τους τον προϊστάμενο των πρυτάνεων, που είναι ο αρχηγός του κράτους, με θητεία μιας ημέρας.

¨       10 στρατηγοί (10 φυλές Χ 1 στρατηγό = 10 στρατηγοί)

ü  Επικεφαλής των στρατηγών ήταν εκ περιτροπής ένας από αυτούς που ονομαζόταν πολέμαρχος

¨      Εκκλησία του Δήμου

Με τον Κλεισθένη απέκτησε ουσιαστική δύναμη.

ü  Συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες.

ü  Συνεδρίαζε σχεδόν κάθε 9 ημέρες (4 φορές σε διάστημα 35 ημερών).

ü  Ενέκρινε ή απέρριπτε τις εισηγήσεις των πρυτάνεων.

ü  Ψήφιζε τους νόμους.

ü  Έλεγχε τους κυβερνώντες.

ü  Αποφάσιζε για θέματα εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής.

ü  Αποφάσιζε για την αναγνώριση ή για την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων.

ü  Οι αποφάσεις παίρνονταν με ανάταση του χεριού.

3. Προστασία του πολιτεύματος

ü  Αφαίρεσε την εξουσία από τον επώνυμο άρχοντα και την ανέθεσε στον προϊστάμενο των πρυτάνεων, που η θητεία του διαρκούσε μία ημέρα!

ü  Αφαίρεσε τη δύναμη από τον πολέμαρχο μοιράζοντας την εξουσία του εκ περιτροπής στους 10 στρατηγούς.

ü  Αφαίρεσε τον έλεγχο των κυβερνώντων από τον Άρειο Πάγο και τον έδωσε στην Εκκλησία του Δήμου.

ü  Νόμος του οστρακισμού

Όποιος πολίτης θεωρούσε ή υποψιαζόταν ότι κάποιος συμπολίτης του θα μπορούσε να ανατρέψει το πολίτευμα, έγραφε το όνομά του σε ένα όστρακο (κομμάτι από πηλό). Στην καταμέτρηση των οστράκων όποιου το όνομα ήταν γραμμένο περισσότερες φορές εξοριζόταν από την Αθήνα προληπτικά για 10 χρόνια.

Καθένας μπορούσε να ανελιχθεί σε οποιοδήποτε αξίωμα

Συμπέρασμα: Δίκαια ο Κλεισθένης θεωρείται θεμελιωτής του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς με τις μεταρρυθμίσεις του η εξουσία πέρασε στο λαό και στους εκπροσώπους του.