"Αρχάγγελος: Δήμος ελληνικός 3000 ετών " (Από την Έλενα Γ. και την Ειρήνη Κ., μαθήτριες στο Δ1 του Μουσικου Σχολείου Ρόδου)

   Στα πλαίσια των προαιρετικών εργασιών που υλοποιούν οι μαθητές της Α Λυκείου στο μάθημα της Ιστορίας με θέμα την αρχαία Ιστορία του νησιού, η Έλενα και η Ειρήνη μας παρουσιάζουν σήμερα τις πληροφορίες που βρήκαν για το χωριό  Αρχάγγελος κυρίως (αλλά και τους άλλους οικισμούς με τους οποίους συναποτελούν την Δημοτικό Ενότητα Αρχαγγέλου), όχι μόνο στην αρχαιότητα, αλλά στη διάρκεια των αιώνων μέχρι και σήμερα.  Οι φωτογραφίες του κάστρου είναι των κοριτσιών.

  Πριν την εργασία των κοριτσιών ωστόσο, θα εκπληρώσω μια επιθυμία του Θανάση Παπακωνσταντίνου. "Η Ευαγγελία λέει τον Αρχαγγελίτικο", λέει σ' αυτό το τραγούδι. 

Ε! Ας του κάνουμε το χατήρι του ανθρώπου... 

 "Σήμερα το χωριό Αρχάγγελος είναι μια ωραία πόλη, πολλών κατοίκων, γνωστή για την ομορφιά του τοπίου και τον υψιπετή ελληνικό πολιτισμό της. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού της Ρόδου. Απέχει από την πρωτεύουσα, την πόλη της Ρόδου, 30 χιλιόμετρα περίπου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 161 μέτρων και εκτείνεται σε συνολική έκταση 50 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η ιστορία του δήμου αυτού χάνεται στην αχλή των αιώνων.

  Ο αρχαίος δήμος Ποντωρέων ήταν στην ίδια τοποθεσία και αποτελείτο από πολλούς μικρούς οικισμούς. Στους γύρω μαγευτικούς λόφους, τον Χέλανδρο, τον Κάραβο και την Τσαμπίκα, υπήρχαν ναοί και ιερά κορυφών και λατρεύονταν πλήθος αρχαίων θεών και θεαινών, κυρίως ο στρατηλάτης του ουρανού και προστάτης του νησιού μας, θεός Ήλιος.  Ο Ήλιος βασίλευε στον ουρανό, ήταν θεός του φωτός και το άρμα του το έσερναν δυνατά και πανέμορφα άλογα, ενώ ο ίδιος ο θεός καθισμένος στον δίφρο του ευλογούσε τους πιστούς που τον λάτρευαν. Ιερό του θεού Ήλιου εντοπίστηκε στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία, στα ανατολικά. Άλλοι θεοί που λατρεύονταν ήταν ο Δίας, η Ήρα, και η Άρτεμη στην τοποθεσία Φαγαί ("Φαγαί" ο δωρικός τύπος στον πληθυντικό  του ονόματος "φηγός" που σημαίνει "δρυς").

      Στα Γεωμετρικά Χρόνια (1100 π.Χ. -800 π.Χ.) , στο σημερινό χωριό Αρχάγγελος ήταν ο πασίγνωστος και θαλασσοκράτορας δήμος Ποντωρέων που ανήκε στο κράτος της Ιαλυσού. Φύλο ελληνικό και δυναμικό, οι αρχαίοι Ποντωρείς είχαν μεγάλο πολιτισμό, όπως αποδεικνύουν τα θεμέλια των αρχαίων ναών και πλήθος ευρημάτων:  νομίσματα, αγγεία, οικιακά σκεύη, όπλα. Η αρχική μορφή και θέση του χωριού ήταν κοντά στη θάλασσα, στα στεγνά, όπως και κατά την διάρκεια των Ελληνιστικών Χρόνων (323 π.Χ. -146 π.Χ.) Άλλωστε "ποντώρεια" σημαίνει "πόλη  κείμενη μεταξύ ξηράς και θάλασσας. " 

  Στα χρόνια του Βυζαντίου (4ος -15ος αιώνα μ.Χ.) το χωριό, μεστό ελληνισμού και χριστιανισμού, τελεί κάτω από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός (482-566 μ.Χ.) έχτισε τον ναό της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη και χρησιμοποίησε για τον θαυμαστόν αυτόν ναό  κεραμικά από το χωριό, που κατασκευάζει εδώ και 3000 χρόνια εξαιρετικά πήλινα είδη, γνωστά και θαυμαστά στους χιλιάδες τουρίστες του νησιού μας. 

       Το χωριό μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση στα χρόνια του Μεσαίωνα. Το έτος 1309 το χωριό Αρχάγγελος, καθώς και όλο το νησί της Ρόδου, τίθεται υπό την εξουσία των Ιπποτών και χτίστηκε και το Φρούριο του Αρχαγγέλου. 

   Οι Μεγάλοι Μάγιστροι των Ιπποτών Ντεμιλύ (1454-1461) και Ζακόστα (1461-1467) έχτισαν τον φρούριο του χωριού που ανακαινίζεται με φροντίδα. Το χωριό αναφέρεται στα διατάγματα των Ιπποτών. Ένα διάταγμα του Ορσίνι, στα 1474, αναφέρει πως σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής οι κάτοικοι του Αρχαγγέλου πρέπει να καταφύγουν στο δικό τους φρούριο και να υπερασπιστούν το χωριό μόνοι τους. 

    Το χωριό γινόταν συχνά στόχος των πειρατών. Το 1457 αναφέρεται πως είχαν αποβιβαστεί νύχτα στο χωριό και έκλεψαν τρόφιμα, χρυσαφικά και κυρίως όμορφες γυναίκες για τα χαρέμια της Ανατολής. Μια άλλη επιδρομή των Αγαρηνών αναφέρεται στα 1503 πάλι για κλοπές και λεηλασία. Πήραν μάλιστα μαζί τους και πολλούς νέους για τα πληρώματα των καραβιών.

     Στα Οθωμανικά χρόνια (1522-1912), το ωραίο χωριό των προοδευτικών και φιλόξενων ανθρώπων τελεί κάτω από την σκλαβιά των Οθωμανών.  Ο Αρχάγγελος αναφέρεται και από πολλούς περιηγητές της Ρόδου, ιδίως από τον Χεντερμπονκ  και τον Γκερέν στα 1854. Το χωριό στα 1854 είχε 300 οικογένειες, όλες ελληνικές και ορθόδοξες. Είχε ακόμα ένα σχολείο  και μια Εκκλησία του Ταξιάρχη Μιχαήλ. Στο σχολείο δάσκαλος στα 1853 ήταν ο ιερέας του χωριού που δίδασκε σε 35 παιδιά ανάγνωση και γραφή στο νάρθηκα του ναού. 

 Το 1912 οι Ιταλοί καταλαμβάνουν το ιστορικό αυτό χωριό και το κρατούν για 32 χρόνια. 

   Στις μέρες μας,  ο Αρχάγγελος, μαζί με τις γύρω περιοχές που αποτελούν την Δημοτική Ενότητα Αρχαγγέλου, είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του νησιού μας. Σε αυτό το μαγευτικό χωριό με τις χίλιες φυσικές ομορφιές, την γαλήνια πλανεύτρα θάλασσα, τις χρυσές αμμουδιές, το συναρπαστικό περιβάλλον και τα λευκά σπίτια με τα πολύχρωμα παράθυρα ζει ακόμα η ελληνική φιλοξενία.

 Ο φιλοξενούμενος θα βρει στο χωριό ό,τι επιθυμήσει:καθαρά και φτηνά ξενοδοχεία, δρόμους ρομαντικούς κι ένα μεγάλο  πλήθος από εκκλησάκια που σαν λευκές προσευχές καλού χριστιανού, καλούν κάθε πιστό για μια αξέχαστη επίσκεψη στο άκρως παραδοσιακό και ωραίο χωριό των χαμογελαστών ανθρώπων. 

 Πέρα από το μεγάλο πλήθος των εκκλησιών και το αρχαίων τοποθεσιών και πέρα από το ιπποτικό κάστρο, το χωριό διαθέτει κεραμικά εργαστήρια, όπου παράγονται αριστουργήματα μιας κεραμικής τέχνης που αποτελεί συνέχεια της αρχαίας ελληνικής τέχνης. 

   Παναγιά Τσαμπίκα, Παραλία Τσαμπίκας, Αίθωνας, Εφτά Πηγές, Στεγνά:Ονόματα που αντιστοιχούν σε τοποθεσίες χάρμα ιδέσθαι με εικόνες μοναδικής ομορφιάς και αρχαίου ελληνικού κάλλους. 

   Να μην παραλειφθεί μια επίσκεψη στον καθεδρικό ναό του Ταξιάρχη Μιχαήλ, ένα από τα ωραιότερα και ιστορικότερα αξιοθέατα του χωριού, που χτίστηκε στα 1845, γιορτάζει στις 8 Νοεμβρίου και είναι αφιερωμένη στον Ταξιάρχη Αρχάγγελο Μιχαήλ, από τον οποίο και πήρε το όνομά του το κατάλευκο χωριό των εργατικών και φιλοπρόοδων ανθρώπων. 

   Έξω από το χωριό των ωραίων και προοδευτικών Αρχαγγελιτών υπάρχουν τρεις λόφοι με μεγάλη αρχαιολογική αξία και ιστορική σημασία. Ο ένας λόφος λέγεται Χέλανδρος, ο άλλος Κάραβος και ο τρίτος Ταμβύκη. Με το πέρασμα των χρόνων οι λόφοι αλλάζουν όνομα, αλλά στις κορυφές τους ζει ακόμη το πάνθεο των αρχαίων Ελλήνων θεών. Ο λόφος Ταμβύκη, με υψόμετρο 326 μέτρα, έγινε Τσαμπίκα στο στόμα του όμορφου λαού μας. 

    Όπως ειπώθηκε και πριν, στην περιοχή υπήρχε στην αρχαιότητα ο υπαγόμενος στην Ιαλυσό Δήμος Ποντορέων.  Έχουν βρεθεί πολλοί μικροί  αρχαίοι οικισμοί, στις θέσεις Νάπαι, Κεραμί, Στεγνά, Αγία Αμπακού, Σύρα, Ψίνθος, Τσαμπίκα, Γιεμαχί , Βλετρούδια και αλλού . Μάλιστα στο Κεραμί και τους γύρω λόφους Έλληνες και ξένοι επιστήμονες εντόπισαν σκαλιστούς  τάφους και πλήθος από όστρακα αμφορέων και άλλων διακοσμημένων αγγείων. Μετά τον 7ο αιώνα π.Χ. το χωριό είναι ένα ανοιχτό βιβλίο: παντού  σπασμένα αγάλματα, κεραμικά, όστρακα, επιτύμβια, νομίσματα, κίονες, κτερίσματα, βωμοί και μνήμες πανάρχαιες, ωραίες ελληνικές δημιουργίες, από τους "δημοκομητέςς Ποντωρείς", τους αρχαίους  αλλά και από τους σύγχρονους, φιλόξενους, χαμογελαστούς και ωραίους Αρχαγγελίτες!     

     Ιπποτικό φρούριο Αρχαγγέλου 

    Βρίσκεται σε υψόμετρο 200 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.  Το σχήμα του είναι ελλειψοειδές. Είναι ένα μνημείο που σήμερα αναπαλαιώνεται, αλλά στα χρόνια των Ιπποτών ήταν γνωστό και δυνατό φρούριο που προστάτευε αποτελεσματικά τους Αρχαγγελίτες από πάσης φύσεως ληστές, της στεριάς και του πελάγους. 

   Η περιοχή που βρίσκεται το χωριό ήταν κατάλληλη για αποβάσεις πειρατών και κουρσάρων, κυρίως η παραλία των Στεγνών. Πολύ συχνά, ιδίως στα χρόνια της ιπποτικής κατοχής της Ρόδου, ληστές της θάλασσας κατέφθαναν στο χωριό και για να αρπάξουν ανθρώπους, ζώα, αγαθά και, γενικά, ό,τι μπορούσαν να μεταφέρουν. Πριν χτιστεί το κάστρο, οι κάτοικοι του χωριού με την πρώτη είδηση ότι ερχόταν πειρατές, έπαιρναν τα βουνά για να κρυφτούν μέσα σε σπηλιές και σε απρόσιτα μέρη, άφηναν όμως τα σπίτια  και τα ζώα τους στη διάθεση των πειρατών. Κι έτσι πολύ συχνά οι Αρχαγγελίτες ένιωθαν την φρίκη του φόνου και της ληστείας. 

   Πιθανόν στη θέση του σημερινού κάστρου να υπήρχε κάποια βυζαντινή  βάση, πριν έρθουν εδώ οι Ιππότες, αλλά τα έγγραφα της εποχής δεν αναφέρουν κανένα γνωστό και δυνατό φρούριο για την προστασία των ανθρώπων του χωριού. Η ενίσχυση του κάστρου άρχισε  στα 1457 από τον Μεγάλο Μάγιστρο Ντε Μιλλύ, ύστερα από μια μεγάλη επιδρομή στο χωριό. Το 1457 άρχισε το κτίσιμο και συνεχίστηκε μέχρι το 1476, στα χρόνια του Μεγάλου Μαγίστρου Ορσίνι. Υπάρχουν έγγραφα του 1476 που το αναφέρουν ως φρούριο. 

  Σε  μια άλλη επιδρομή των πειρατών,  το 1503,  το κάστρο καταστράφηκε μερικώς. Οι πειρατές αποβιβάστηκαν στον Πέτρωνα και συνέλαβαν 150 με 200 κατοίκους του χωριού που τους πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. 

Μέσα στο κάστρο του Αρχαγγέλου υπάρχει και το ναΰδριο  του Αγίου Γεωργίου που χτίστηκε το 1890. 

 Ιπποτικό φρούριο Άγιος Γεώργιος 

 Εντός του μεσαιωνικού φρουρίου του Αρχαγγέλου, στο βορειοανατολικό τμήμα, βρίσκεται το το ναΰδριο  του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων οικοδόμημα, το οποίο εμφανίζει ορθογώνιου σχήματος κάτοψη και καλύπτεται με κτιστή κάμαρα και κοίλα κεραμίδια.  Η ανατολική πλευρά του ναού ολοκληρώνεται σε μιαν ημικυκλική αψίδα. Η είσοδος βρίσκεται στο μέσο της δυτικής πλευράς.  Το  διατηρούμενο σήμερα  ναΰδριο  χτίστηκε στη θέση παλαιότερου ναού τα έτη 1889-90 και εγκαινιάστηκε στις 25/3/1890. Κτήτορας του ναού είναι ο Εμμανουήλ Γρηγορίου Χατζηγρηγορίου. 

Αξιοθέατα 

Ναός Αρχαγγέλου:Με νευρωτά σταυροθόλια και βοτσαλόστρωτη αυλή 

Παναγία Τσαμπίκα (Αρχάγγελος):Προστάτιδα του Αρχαγγέλου. Διαθέτει δύο ενδιαιτήματα. Το παλαιότερο βρίσκεται σε υψόμετρο 326 μέτρων, στον ομώνυμο λόφο. Το νεότερο ανάγεται τουλάχιστον στο 1760.  Ανήκει στον δωδεκανησιακό τύπο, με σταυροθόλια, βοτσαλόστρωτα δάπεδα, περίφημο τέμπλο και δεσποτικές εικόνες.  

Φρούριο Φαρακλού (Χαράκι, Λόφος Φαρακλού) : Χτίστηκε στη θέση βυζαντινού κάστρου. Κατά την Ιπποτοκρατία προστάτευε τον άμαχο πληθυσμό. 

Η παραλία της Τσαμπίκας :Βρίσκεται σε απόσταση 26 χιλιομέτρων από την κοσμοπολίτικη πόλη της Ρόδου, στην ανατολική ακτή του νησιού. Μαζί με την διπλανή παραλία των Στεγνών προσφέρει το ιδανικό περιβάλλον για να χαρεί κάποιος μια όμορφη μέρα στην παραλία, με τα παιδιά να παίζουν με ασφάλεια μέσα σε ένα πανέμορφο φυσικό σκηνικό. Πάνω από την παραλία, ψηλά σε έναν επιβλητικό βράχο βρίσκεται το μοναστήρι της Τσαμπίκας το οποίο και έδωσε το όνομα στην παραλία. 

  

  Χαράκι:Το Χαράκι είναι μια όμορφη έκπληξη για αυτούς που το  ανακαλύπτουν. Πολύ ήσυχη ατμόσφαιρα, καθαρά διαυγή νερά, κατάλληλα για εξερεύνηση του βυθού με μάσκα, μικρές ψαρόβαρκες, αραγμένες στο λιμανάκι, φρέσκο ψάρι στις ταβέρνες και, πάνω από όλα στην κυριολεξία, το επιβλητικό κάστρο του Φαρακλού -παλιό ορμητήριο πειρατών που έγινε το πρώτο φρούριο της Ρόδου μετά την κατάληψή της από τους Ιωαννίτες Ιππότες. 

Αγάθη:Η παραλία της Αγάθης βρίσκεται στην ανατολική ακτή του νησιού, 36 χιλιόμετρα από τη Ρόδο και 10 χιλιόμετρα από την Λίνδο. 

Μοναστήρι Καμειρί (Μάσαρι). Βυζαντινή μονή του 14ου αιώνα, με ίχνη τοιχογραφιών και βοτσαλωτή αυλή. 

Αρχαιολογικά ευρήματα στο Κεραμί: Τα πιο πρώιμα ανάγονται στα 1100 π.Χ.  Η ευρύτερη περιοχή φημιζόταν για το κρασί και την ναυπηγική τέχνη των κατοίκων από τον 7ο αιώνα π.Χ. τουλάχιστον . Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα μαρτυρούν ότι οι κάτοικοι σταδιακά εγκατέλειψαν τον γιαλό και μετοίκησαν στα ενδότερα για ασφάλεια. 

Αρχαιολογικά ευρήματα στο Χαράκι και στον Λόφο Φαρακλού:Στην περιοχή έχουν βρεθεί ερείπια βασιλικών με προσκτίσματα, ψηφιδωτά δάπεδα και θεμελιώσεις διαφόρων κτηρίων.

"

Η Τσαμπίκα η ψήλη 

Το Χαράκι και πίσω το κάστρο του Φαρακλού

Παραλία Αγάθη και η άλλη πλευρά του κάστρου του Φαρακλού

Παραλία Στεγνά

Παραλία Τσαμπίκα

Μοναστήρι Καμειρί

Και για  το τέλος,  ο Αρχάγγελος όπως ήταν τη δεκαετία του '20 σε κινηματογραφικά επίκαιρα από επίσκεψη του διοικητή των Ιταλών στο χωριό.