Θερσίτης, ο πρώτος πολίτης. Η πορεία προς την πόλη- κράτος και τη δημοκρατία

Ο Όμηρος αγαπάει τους ήρωες του. Δεν τον νοιάζει, αν είναι Έλληνες ή Τρώες. Μπορεί ως Έλληνας να χαίρεται για τις επιτυχίες των Ελλήνων, αλλά σέβεται και τους Τρώες και τους συμμάχους τους. Δεν είναι ψεύτικη η συγκίνηση του για τον θάνατο του Σαρπηδόνα, είναι γνήσιος ο θαυμασμός του για την ευθύτητα και τη παλικαριά του Γλαύκου και ειλικρινής και απεριόριστος ο σεβασμός του για τον Έκτορα. Και για όλους, Έλληνες και Τρώες, έχει κάτι καλό να πει. Ακόμα και για τον Πάρη, τον πρόξενο αυτή της καταστροφής.

Ο μοναδικός ολωσδιόλου αρνητικός ήρωας της Ιλιάδας είναι ο Θερσίτης (με όνομα που μάλλον προκύπτει από την λέξη "θέρσος",την αιολική μορφή της λέξης "Θάρρος/θάρσος", που σημαίνει- καιδεν είναι τυχαίο- και αναίδεια και γενναιότητα). Στη ραψωδία Β΄, ο Αγαμέμνονας αποφασίζει να δοκιμάσει το στρατό και, αφού τον συγκεντρώνει αναγγέλλει την επιστροφή στην Ελλάδα. Απρόσμενα για τους Αχαιούς βασιλιάδες, ο στρατός αναγαλλιάζει από χαρά και κατευθύνεται με πανηγυρισμούς στα καράβια. Ο Οδυσσέας τους πείθει να επιστρέψουν στη συνέλευση και προσπαθεί να τους πείσει να παραμείνουν. Τότε ο Θερσίτης, απλός στρατιώτης, παρακινεί το στράτευμα να στασιάσει και το στρέφει εναντίον του Αγαμέμνονα. Παρεμβαίνει ο Οδυσσέας, τον ξυλοφορτώνει και επαναφέρει το στράτευμα στην τάξη, πειθαναγκάζοντας το. Ο Θερσίτης (και στον Όμηρο και "Κύκλια Έπη") παρουσιάζεται με τα μελανότερα χρώματα. Είναι δειλός, ζητιάνος,αυθάδης και κακομούτσουνος. Λέγεται ότι όταν πήρε μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου, με τον που είδε το θηρίο το έβαλε στα πόδια. Και στην Αιτωλία, από όπου καταγόταν, είχε ήδη πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανατροπή του Οινέα, του βασιλιά της. Και ότι σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα, γιατί, όταν αυτός σκότωσε την Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Αμαζόνων, και την ερωτεύτηκε την ώρα που πέθαινε, ο Θερσίτης της κάρφωσε στο μάτι το δόρυ του, για να τον ειρωνευτεί. Και μόνο ο Διομήδης τον υπερασπίστηκε μετά θάνατο, κι αυτό γιατί του το υπαγόρευε ο κώδικας τιμής λόγω της συγγένεια που είχε μαζί του (Πάντως και τα έργα και οι ημέρες του Διομήδη αποτελούν μια παρέκκλιση από το τυπικό του ομηρικού ήρωα. Ουσιαστικά είναι ο μόνος, μαζί με τον Έκτορα, εξ ολοκλήρου θετικος χαρακτήρας.).

   Αλλά δεν είναι παράξενη αυτή η σκιαγράφηση του Θερσίτη από τον Όμηρο. Ως γνωστόν, τα ομηρικά έπη, ακόμα κι αν τοποθετούνται ως προς την υπόθεση στα μυκηναϊκά χρόνια, αντικατοπτρίζουν την εποχή και τη κοινωνία του συγγραφέα τους. Και, στο τέλος της γεωμετρικής εποχής- αρχές αρχαϊκής, ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης άνακτας δεν υφίσταται. Υπάρχει ο βασιλιάς που χρωστάει το αξιώμα του στις ικανότητες του στη μάχη και πρέπει συνεχώς να τις επαληθεύει. Και δίπλα του υπάρχει μια σειρά μικρότερων ηγεμόνων που εποφθαλμιούν αυτόν και αλλήλους. Και αγωνίζονται συνεχώς να βελτιώσουν τη θέση τους στην ιεραρχία. Και σιγά σιγά περιορίζουν το βασιλιά και μοιράζονται μεταξύ τους την εξουσία και το πολίτευμα γίνεται αριστοκρατικό. Ο Όμηρος και οι ραψωδοί τα κατορθώματα αυτών εξυμνούν και στα παλάτια αυτών διαβιούν. Και άνθρωποι σαν τον Θερσίτη πλήττουν τα συμφέροντα τους, μιλώντας για τα συμφέροντα του λαού και παρακινώντας τον σε ανταρσία. Θα ήταν αφύσικο λοιπόν να τον υμνούν. Και ο λαός, που μας λέει ο Όμηρος ότι κάγχασε για το πάθημα του Θερσίτη και το ξυλοφόρτωμα του από τον Οδυσσέα, είναι αυτός ο κόσμος των ευγενών και τον ηρώων. Και σε αυτό το κόσμο ο απλός λαός είναι θεατής.
"Ζητιάνος", λοιπόν, ο Θερσίτης, γιατί η κατοχή γης θεωρούνταν τότε η απόδειξη πλούτου κι αυτός δεν είχε... Και "αυθάδης", γιατί δεν παραδέχονταν καμιά "αυθεντία" και αρνιόταν να σιωπήσει και να αφεθεί να τον εμπαίξουν. Και "δειλός", γιατί εκτιμούσε τη ζωή του και δεν ήταν διατεθειμένος να τη χάσει για την "υστεροφημία" ενός ευγενή.. Ακόμα και η ανοσιότητα του απέναντι στη νεκρή Πενθεσίλεια, ήταν ένας μεγάλος σαρκασμός απέναντι στην επιτηδευμένη θλίψη και τα κροκοδείλια δάκρυα του Αχιλλέα. Γιατί Ο Αχιλλέας ήταν αυτός που τη σκότωσε και η αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής, ακόμα και στη μάχη, είναι χειρότερη από την σκύλευση ενός πτώματος. Και μας είναι ακόμα περισσότερος συμπαθής έτσι που περιγράφεται άσχημος, και φαλακρός, και στραβοκάνης. Σαν πραγματικός άνθρωπος δηλαδή. Καμιά σχέση με τους θεοειδείς και ευειδείς ήρωες με τα ολόξανθα μαλλιά, τους τετράγωνους ώμους, τους γραμμωμένους μύες και την ελάχιστη σχέση με τη πραγματικότητα. Για αυτό και από αρκετούς ο Θερσίτης θεωρείται σύμβολο του απλού λαϊκού πολεμιστή, ο εκπρόσωπος και εκφραστής του στρατού. Έχει ελαττώματα και αδυναμίες σαν κάθε φυσιολογικός άνθρωπος, και, παρόλα αυτά, τολμά να αμφισβητήσει το κύρος και τη δύναμη των αριστοκρατών. Εξευτελίζεται, γελοιοποιείται και ξυλοφορτώνεται. Αλλά δεν υποχωρεί και συνεχίζει να αντιμιλά και να ξεσκεπάζει τα κίνητρα των ευγενών ηρώων που, τάχα, κατάγονται από θεούς.
Όπου επικράτησαν άνθρωποι σαν τον Θερσίτη το πολίτευμα της πόλης έγινε δημοκρατικό γιατί οι πολίτες της διεκδίκησαν μερίδιο στην εξουσία για τη συμμετοχή τους στην "οπλιτική φάλαγγα", ώστε η θυσία τους να είναι/ήταν για την πατρίδα τους και όχι για την δόξα των ηγετών τους. Όπου η φωνή των"Θερσιτών" δεν εισακούστηκε, αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν την ανάπτυξη του εμπορίου που προκάλεσε η εφεύρεση του νομίσματος και συσσώρευσαν πλούτο, παραμέρισαν τους ευγενείς (Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι ο Παλαμήδης, το άλλο θύμα των αριστοκρατών στη ομηρικά μυθολογία, θεωρείται ο μυθολογικός ευρετής του αλφάβητου, των ζαριών, του νομίσματος και των μέτρων και σταθμών. Και ίσως μια τέτοια συσχέτιση υπαινισσόταν η ζωγραφιά του Πολύγνωτου, που απεικόνιζε τον Παλαμήδη και τον Θερσίτη να παίζουν ζάρια) και το πολίτευμα έγινε ολιγαρχικό. Όπου πάλι ο λαός παρέμεινε πλήθος, έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από "φιλολαϊκούς", φιλόδοξους ανθρώπους που βάσισαν την απόλυτη εξουσία τους και τη εξυπηρέτηση των ιδίων συμφερόντων στο προσεταιρισμό του λαού, επικράτησε τυραννία.

Όπως και να 'χει οι παραινέσεις αυτές του Θερσίτης είναι το σπερματικό γεγονός πίσω από τη γέννηση του πρώτου "εγώ" της λογοτεχνίας (Η ανακάλυψη της ατομικότητας είναι αναγκαία για την δημοκρατία.), του Αρχίλοχου, που πανηγυρίζοντας για την διάσωση του στη μάχη βάζοντας το στα πόδια, αποσάθρωσε τα ιδανικά της ομηρικής εποχής.
Και πίσω από τους ναύτες- οπλίτες του Θεμιστοκλή, λαϊκής καταγωγής όλοι, που απαίτησαν και κέρδισαν την επέκταση των δικαιωμάτων του πολίτη και την δυνατότητα να μετέχουν σε όλα τα αξιώματα της νεόκοπης αθηναϊκής δημοκρατίας.
Και τις απόψεις του Ιππία του Ήλειου, του Αντιφώντα και των άλλων σοφιστών για τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου ή εθνικότητας.
Και στην υπό το Σπάρτακο εξέγερση των δούλων.
Και την εξέγερση των "δήμων" στη Κωνσταντινούπολη και των "ζηλωτών" στη Θεσσαλονίκη.
Και στην "ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη " της γαλλικής επανάστασης. Και το "Θούριο" του Ρήγα.
Και η "αυθάδεια" του Θερσίτη προκάλεσε των αγώνα των Θεσσαλών αγροτών κατά τον τσιφλικάδων, την ανταρσία των ναυτών του "Ποτέμκιν",
το "Νο πασαράν" των Ισπανών δημοκρατικών,

την "Φαντασία στην εξουσία" των Γάλλων φοιτητών, το "Ψωμί, παιδεία, ελευθερία" των Ελλήνων.
την...
(Συνεχίζεται...)