Ολόκληρο το ποίημα 20 : "Πικρία" (Νίκος Καββαδίας και Θάνος Μικρούτσικος/Μάικλ Μοντανάρο/Μιχάλης Τερζής)

 Η "Πικρία" είναι το τελευταίο ποίημα που έγραψε ο Καββαδίας. Το ολοκλήρωσε σαν σήμερα πριν πενήντα χρόνια,  στις 7/2/1975, τρείς ημέρες πριν πεθάνει ξαφνικά. Ως εκ τούτου, περιλαμβάνεται στο "Τραβέρσο", την τρίτη συλλογή του ποιητή που κυκλοφόρησε το 1975, μετά τον θάνατό του. 

Ο ωραίος Πολύγυρος με το... λιμάνι του

  Έμπνευση αποτέλεσε για ο έρωτας του   ποιητή για την 25χρονή φιλόλογο Θεανώ Σουνά, από τον "Πολύγυρο που γίνηκε λιμάνι", την οποία έδιωξε στην αρχή λόγω της διαφοράς ηλικίας και μετά που  άλλαξε γνώμη, εκείνη δεν τον δεχόταν πίσω. 

  Στο αφηγηματικό αυτό ποίημα το ποιητικό υποκείμενο απαριθμεί όσα άφησε πίσω του για να βρεθεί με την αγαπημένη γυναίκα και  μιλάει τη γεύση της πίκρας που αυτή η ιστορία ήταν καταδικασμένη να του αφήσει όποια έκβαση κι αν είχε. Στις πρώτες δυο στροφές αναφέρεται στις εμπειρίες από τα πορνεία σε διάφορα εξωτικά μέρη, στα οποία ένας ορκισμένος ναυτικός σαν εκείνον γνώριζε την γυναικεία συντροφιά και την συντροφικότητα. Στις επόμενες τρεις στροφές αναφέρει τα στοιχεία από τη ναυτική ζωή, τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετώπιζε ως ναυτικός για να είναι στη στεριά μαζί με την αγαπημένη γυναίκα, η οποία παρά το γεγονός ότι τα αρνήθηκε για χάρη της, τον αρνήθηκε και εκείνη. Στη επόμενη στροφή φαίνεται ότι πια βρίσκεται διχασμένος. Ανάμεσα σε εκείνη που δεν μπορεί να

"Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο" - Τιτσιάνο 

κρατήσει και την ναυτική του ζωή, που ταυτίζεται με όσα χωράει ο ναυτικός του σάκος,  και τη θάλασσα η οποία παλιά ήταν αρκετή αλλά τώρα όχι μόνο δεν τον γεμίζει, αλλά την βλέπει και σαν ζηλιάρα αντερωμένη που θα τον τιμωρήσει για την προδοσία του. Έτσι στην επόμενη στροφή χαρακτηρίζει λιμάνι τον ευρισκόμενο στη μέση της Χαλκιδικής και μακριά από την θάλασσα Πολύγυρο, τόπο της αγαπημένης γυναίκας. Κατασκότεινο λιμάνι όμως, εξαιτίας του διχασμού που βιώνει. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε με ένα βασικό μοτίβο της ποίησης του Καββαδία, εκείνο στο οποίο ο ναυτικός βιώνει την τραγικότητα του να συλλογίζεται μια λιγότερο (εδώ) ή περισσότερο (σε πολλά άλλα ποιήματα) αόριστη γυναικεία παρουσία η έλξη για την οποία είναι ικανή να τον ταλαιπωρεί, καθώς τη σκέφτεται, αλλά δεν είναι αρκετή να τον κρατήσει στη στεριά. Έτσι στην τελευταία στροφή,  απευθυνόμενος στον εαυτό του  με την προσφώνηση "γέρο", οραματίζεται έναν θάνατο στο καράβι και μια κηδεία στη θάλασσα (τραγική ειρωνεία βέβαια, καθώς ο ποιητής πέθανε στη στεριά τρεις μέρες μετά), με τον ίδιο τρόπο που  σε άλλα ποιήματα υπόσχεται ότι θα έρθει από το πέλαγο με την φυρονεριά (ποτέ δηλαδή), διαπιστώνει ότι η λαμαρίνα όλα τα σβήνει,  διώχνει την οπτασία της αγαπημένης γυναίκας επειδή έχει ήδη πνιγεί χίλια μίλια πέρα απ΄ τις Εβρίδες, αντιλαμβάνεται ότι η βαριά άρρωστη γυναίκα  που πάει σε ένα σανατόρια στην Ελβετία είναι η μόνη που θα μπορούσε να αγαπήσει πέρα από την υγρή έκταση, που καταλαβαίνει ότι τα χέρια της που χάιδεψαν τα λιγοστά μαλλιά του για μια στιγμή μπορεί να τονε λύγισαν  αλλά τώρα πια δεν τον ορίζουν...  Και σε αυτήν την περίπτωση ,λοιπόν, "ούτε φουστάνι στη στεριά κι ούτε μαντίλι"

     Πάμε στα δύσκολα τώρα... Έχω παρατηρήσει ότι σε αρκετούς καταπληκτικούς δίσκους με φοβερά τραγούδια, συχνά υπάρχει κι ένα λίγο χειρότερο. Στο "Σταυρό του Νότου" του Θάνου Μικρούτσικου είναι η μελοποίηση της "Πικρίας"... Δεν είναι ότι είναι κακή, απλά δεν είναι άψογη όπως οι υπόλοιπες. Ο Μικρούτσικος στη μελοποίηση του παραλείπει την 1η, την 2η και την τελευταία στροφή. Και είναι μία από τις μελοποιήσεις εξαιτίας των οποίων έχει δεχθεί κριτική από κάποιους, επειδή δεν περιλαμβάνεται σε αυτές ολόκληρο το ποίημα. Άδική κριτική, κατά την γνώμη μου, γιατί η απουσία των συγκεκριμένων στροφών δεν αλλοιώνει το μήνυμα του ποιήματος και, κυρίως, γιατί είμαστε στο 1979 και στην Ελλάδα υπάρχει λογοκρισία. Σιγά να μην επέτρεπαν οι λογοκριτές να εκδοθεί τραγούδι που αναφέρεται τόσο ξεκάθαρα στον αγοραίο έρωτα. Εδώ έχω τον πρώτο δίσκο των "Μουσικών Ταξιαρχιών" του Τζίμη Πανούση  στην πρώτη του έκδοση του του 1982 και, όπως λέω χαριτολογώντας συχνά, αποτελείται από μπιπ και μουσική... 

Να σημειωθεί βέβαια ότι υπάρχουν ακόμα δυο μελοποιήσεις του ποιήματος, οι οποίες βέβαια δεν είναι καθόλου γνωστές. Η μία είναι του Μάικλ Μοντανάρο με την φωνή της Νένας Βενετσάνου και περιλαμβάνεται στον δίσκο του 1996 "Νέα Γη". Η μελοποίηση περιλαμβάνει το σύνολο του ποιήματος εκτός, παραδόξως, από την φράση "του Ρίο την μαλαφράντζα" από την 4η στροφή στην οποία στους δυο πρώτους στίχους αλλάζει η μελωδία. 

Η άλλη είναι του Μιχάλη Τερζή από τον αδίκως παραγνωρισμένο δίσκο "Τα τραγούδια της θάλασσας" (1983), με την φωνή του Κώστα Καράλη και τίτλο "Ό,τι αγαπούσα". Και εδώ παραλείπονται οι δυο πρώτες στροφές, κι ακόμα λείπει η 4η στροφή, ο  δεύτερος και ο τρίτος στίχος από την 6η αλλάζουν για κάποιον λόγο που δεν καταλαβαίνω σειρά. Ο τέταρτος στίχος επαναλαμβάνεται και το τραγούδι τελειώνει χωρίς τις δυο τελευταίες στροφές! 

(Πάντως, έχω να πω, ότι τώρα που τις άκουσα εκτίμησα πολύ περισσότερο την μελοποίηση του Μικρούτσικου!!!!)

Ακολουθεί ολόκληρο το ποίημα. 

Πικρία

Ξέχασα κείνο το μικρό κορίτσι από το Αμόι 

και τη μουλάτρα που έζεχνε κρασί στην Tενερίφα,

τον έρωτα, που αποτιμάει σε ξύλινο χαμώι,

και τη γριά που εμέτραγε με πόντους την ταρίφα.

Tο βυσσινί του Tισιανού και του περμαγγανάτου,

και τα κρεβάτια ξέχασα τα σαραβαλιασμένα

με τα λερά σεντόνια τους τα πολυκαιρισμένα,

για το κορμί σου, που έδιωχνε το φόβο του θανάτου.

Ό,τι αγαπούσα αρνήθηκα για το πικρό σου αχείλι:

τον τρόμο που δοκίμαζα πηδώντας το κατάρτι,

το μπούσουλα, τη βάρδια μου και την πορεία στο χάρτη,

για ένα δυσεύρετο μικρό θαλασσινό κοχύλι.

Tον πυρετό στους Tροπικούς, του Rio τη μαλαφράντζα,

την πυρκαγιά που ανάψαμε μια νύχτα στο Mανάο.

Tη μαχαιριά που μού ‘δωσε ο Mαγιάρος στην Kωστάντζα

και «Σε πονάει με τη νοτιά;» ―Όχι, απ’ αλλού πονάω.

Tου τρατολόγου τον καημό, του ναύτη την ορφάνια,

του καραβιού που κάθισε την πλώρη τη σπασμένη.

Tις ξεβαμμένες στάμπες μου, που ‘χα για περηφάνια,

για σένα, που σαλπάρισες, γολέτα αρματωμένη.

Tί να σου τάξω, ατίθασσο παιδί, να σε κρατήσω;

Παρηγοριά μου ο σάκος μου, σ’ Aμερική και Aσία.

Σύρμα που εκόπηκε στα δυο και πώς να το ματίσω;

Kατακαημένε, η θάλασσα μισάει την προδοσία.

Kατέβηκε ο Πολύγυρος και γίνηκε λιμάνι.

Λιμάνι κατασκότεινο, στενό, χωρίς φανάρια,

απόψε που αγκαλιάστηκαν Eβραίοι και Mουσουλμάνοι

και ταξιδέψαν τα νησιά στον πόντο, τα Kανάρια.

Γέρο, σου πρέπει μοναχά το σίδερο στα πόδια,

δύο μέτρα καραβόπανο, και αριστερό τιμόνι.

Mια μέδουσα σε αντίκρισε γαλάζια και σιμώνει

κι ένας βυθός που βόσκουνε σαλάχια και χταπόδια.