"Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως" (Γιώργος Βιζυηνός) και... μεταξύ Πειραιώς και Μασσαλίας ("A bord de l "Aspasia" Νίκος Καββαδίας )

  Η παρούσα ανάρτηση θα ασχοληθεί ακροθιγώς με δυο  λογοτεχνικά κείμενα τα οποία περιγράφουν ένα μακρύ ταξίδι... μέσα εις τη τη τη Μεσόγειο.  Οέ οέ. Οέ. Όέ! 

    Το ένα είναι  το  ποίημα "Α bord de l' "Aspasia"" του Νίκου Καββαδία που το έκανε περισσότερο  γνωστό η... διπλή μελοποίηση του Θάνου Μικρούτσικου. στον δίσκο "Οι γραμμές των οριζόντων". Με τη gia des  σχολιάζουμε συχνά χαριτολογώντας ότι ο Θάνος μας δεν ήξερε ποια από τις μελοποιήσεις να κρατήσει και τις...  έβαλε και τις δυο, καθώς το τραγούδι αποτελείται από δυο μελωδικά σχήματα. Το πρώτο είναι πιο χαμηλόφωνο και  μπαλαντοειδές. Και με το που τελειώνει, ακολουθεί το άλλο μελωδικό σχήμα, πιο  ρυθμικό, γρήγορο και ροκ. Βλακειούλες λέω, βέβαια. Η  μελοποίηση είναι ενιαία και αδιάψευστος μάρτυρας τα παλαμάκια των μαθητών μας  κάθε φορά που τους το βάζουμε να το ακούσουνε,  ως παράλληλο κείμενο στις "Γάτες των Φορτηγών" ή στο "Kuro Siwo". 

  Πάντως έκαναν και οι "Ξέμπαρκοι" μια φιλότιμη προσπάθεια μελοποίησης και μάλιστα  προγενέστερη δισκογραφικά. 

   Το ποίημα περιλαμβάνεται στο "Μαραμπού", την πρώτη ποιητική συλλογή του Καββαδία που εκδόθηκε το 1933. Και έχει έντονο το αφηγηματικό στοιχείο, όπως τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής, με τη μόνη διαφορά ότι δεν αναφέρεται σε κάποιον άλλο ναυτικό ή σε κάποιο πρόσωπο  που

βρίσκεται σε κάποιο εξωτικό, μακρινό μέρος. Δεν το έχω ψάξει, αλλά πρέπει να είναι το μοναδικό ποίημα του Καββαδία  που αναφέρεται σε μια επιβάτρια. Το ποιητικό υποκείμενο είναι ναυτικός στο ατμόπλοιο "Aspasia", το οποίο κάνει το δρομολόγιο Πειραιάς-Μασσαλία. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού γοητεύεται από μια επιβάτρια η οποία, όπως διάφορες αναφορές του ποιήματος αποκαλύπτουν, ασθενεί με φυματίωση, μια αρρώστια που θέριζε κατά την διάρκεια του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, καθώς ήταν ανίατη, μέχρι την ανακάλυψη της πενικιλίνης και έφθειρε σιγά σιγά τους ασθενείς. Η στενότητα της σχέσης της γυναίκας με τον αφηγητή δεν ξεκαθαρίζεται. Δεν γίνεται γνωστό δηλαδή αν απλά εκείνος την παρατηρούσε και έμαθε για αυτή, επειδή του είχε τραβήξει το ενδιαφέρον, ή αν όλα αυτά τα οποία γνωρίζει για εκείνη τα πληροφορήθηκε από κάποια προσωπική σχέση που είχε αναπτύξει μαζί της.  Η  μεγαλοαστικής (είναι φανερό) καταγωγής πάντως γυναίκα ταξιδεύει με απώτερο περιορισμό  κάποιο σανατόριο στην Ελβετία  και φαίνεται πώς γνωρίζει την σοβαρότητα της κατάστασης και ότι είναι στα τελευταία στάδια της νόσου και εκούσα άκουσα την έχει αποδεχθεί με τη γενναιότητα της απελπισίας, όπως φανερώνει η αδιαφορία της για τις μάταιες περιποιήσεις των δικών της και ο παραλληλισμός που κάνει ανάμεσα στην αρρώστια που τρώει το κορμί της με το ηφαίστειο του Στρόμπολι.  Έτσι,  δεμένη με την μοίρα της και αδιαφορώντας για όλα,  κατεβαίνει στην Μασσαλία πηγαίνοντας προς "το διδώ". Το στοιχείο αυτό γοητεύει τον αφηγητή ακόμα περισσότερο που δηλώνει

ότι αν δεν αγαπούσε την θάλασσα και τα μακρινά ταξίδια, τη ζωή του ναυτικού δηλαδή, θα μπορούσε να ερωτευτεί την συγκεκριμένη γυναίκα.  Έχουμε εδώ δηλαδή ένα κλειδί της ποίησης  του Καββαδία εν γένει. Σε πολλά ποιήματά του  το ποιητικό υποκείμενο στοιχειώνεται από μια ακαθόριστη γυναικεία παρουσία η μνήμη της οποίας τον βασανίζει στα ταξίδια του, αλλά δεν είναι ικανή να τον κρατήσει στη στεριά και στο τέλος  της τάζει   ότι θα έρθει "με τη φυρονεριά" ή την διώχνει γιατί  διαπιστώνει ότι "έχει από τα μεσάνυχτα πνιγεί"  και απομένει να  κοιτάει "πώς παίζει ο μπούσουλας καρτίνι με καρτίνι.". Το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να γοητεύεται από την γυναίκα γιατί η αποφασιστικότητα με την οποία ακολουθεί την μοίρα της του θυμίζει  και επικυρώνει την δική του αποφασιστικότητα να δέσει τη ζωή του με την μοίρα του ναυτικού. Και γιατί γνωρίζει ότι εξαιτίας της ασθένειάς της γυναίκας και του αναπόφευκτου του τέλους της, μπορεί να λειτουργήσει ως πειρασμός αλλά δεν υπάρχει ο κίνδυνος να τον εγκλωβίσει και να αφήσει την θάλασσα και τα ναυτικά  ταξίδια.   Και δεν είναι τυχαία η χρήση της δυνητικής οριστικής "θα μπορούσα" που φανερώνει την  πραγματική του επιθυμία και λειτουργεί σαν ασφαλιστική δικλείδα και μειωτής της έλξης του ώστε να την βιώσει μεν αλλά να μην κινδυνέψει.  Ακόμα και αν δηλαδή, θα μπορούσε να την αγαπήσει, όχι ότι θα το κάνει. 

 Δείτε εδώ μια λυρική αφηγηματοποίηση του  ποιήματος.  Κι ας το ξανακούσουμε από τον Χρήστο Θηβαίο.

    Ξαδερφάκι του ποιήματος του Καββαδία είναι είναι το διήγημα του Γιώργου Βιζυηνού "Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως", καθώς αμφότερα, διαδραματίζονται εν πλω, σε ένα ταξίδι στα νερά της Μεσογείου και  έχουν να κάνουν με μια ασαφή και ανεκπλήρωτη ερωτική έλξη που δημιουργείται ανάμεσα στον αφηγητή και μια γυναικά που γνωρίζει στο καράβι. Το "Μεταξύ Πειραιά και Νεαπόλεως" είναι το δεύτερο διήγημα που δημοσίευσε ο συγγραφέας, το 1883,  και μαζί με το  "Συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας"  είναι το λιγότερο γνωστό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια χαμηλότερης ποιότητας Τα  πρόσωπα του κειμένου ειναι τρία. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, η Μάσιγγα, ένα δεκατετράχρονο κορίτσι, και ο πατέρα της, ο κύριος Π., ένας πολύ πλούσιος τύπος με δουλειές στην Ινδία, στην Καλκούτα. Τα πρόσωπα αυτά συναντιούνται πάνω στο "Rio Grante", ένα ατμόπλοιο σε ένα ταξίδι που αναφέρεται στον τίτλο. 

     Στο διήγημα μπορούμε να δούμε τα βασικά στοιχεία της διηγηματικής τέχνης του Βιζυηνού. Με πλέον χαρακτηριστικό ότι τα τρία βασικά πρόσωπα χαρακτηρίζονται από απατηλή συνείδηση της πραγματικότητας.  Ο αφηγητής

στην αρχή βλέπει την νεαρή κοπέλα ως ένα "ανδροειδές κοράσιο", γοητεύεται όμως από αυτή όταν ακούει το γέλιο της και τη χαρακτηρίζει "Σειρήνα" και "μάγισσα", καθώς αρχίζει να μαγεύεται από το κορίτσι. Η νεαρή κοπέλα φαίνεται να ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον του μεγαλύτερου σε ηλικία καινούργιου της φίλου  και τον προσκαλεί να τους επισκεφτεί στην Ινδία ώστε να γνωριστούν καλύτερα. Το σενάριο αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνει στο μαγεμένο αφηγητή και η πρόσκληση  του πατέρα της  να τους επισκεφτεί και νομίζει ότι τον έχει επιλέξει ως άντρα για την κόρη του. Αυτό όμως είναι μια πλαστή πραγματικότητα.  Όπως αποκαλύπτει  ο κύριος Π., η νεαρή Μάσιγγα  δεν γνωρίζει ότι δεν θα γυρίσει μαζί τους στην Ινδία. Το ταξίδι αυτό γίνεται για να την εγκαταστήσει εσωτερική σ' ένα σχολείο στη Δυτική Ευρώπη, ώστε να είναι έτοιμη για έναν προκαθορισμένο γάμο με έναν κόμη. Κι από την άλλη, όπως αποκαλύπτει η νεαρή κοπέλα στον αφηγητή, η πρόσκληση πυ έλαβε  να πάει στην Ινδία σχετίζεται με την εσφαλμένη αντίληψη του πατέρα της ότι είναι μεγάλος ποιητής. Τον θέλει για ακροατή των μεγάλων και κακών ποιημάτων που συνεχώς γράφει. Ο δε πατέρας δεν μαθαίνει ποτέ ότι ο αφηγητής τον προσεγγίζει ως μέλλοντα  πεθερό και προστάτη του. Νομίζει αντίθετα ότι  τον προσέλκυσε η ποίησή του, η οποία θεωρεί ότι είναι εξαιρετική. Αποτέλεσμα αυτών των παρεξηγήσεων είναι δημιουργία του συναισθήματος της διάψευσης, η οποία συμβαίνει και περιγράφεται εντός του διηγήματος για τον αφηγητή, και αναμένεται ότι θα συμβεί  στη συνέχεια της ζωής τους για την Μάσιγγα και τον πατέρα της. 

    Να πούμε, τέλος, ότι η παρουσία του πλουσίου κυρίου Π. αντιστοιχεί στη στιβαρή, πατρική φιγούρα
που συχνά ψάχνουν και οι ήρωες του Βιζυηνού αλλά και ο ίδιος. Μεγαλώνοντας  σε μια φτωχή οικογένεια και ορφανός  πολύ νωρίς από πατέρα, έψαχνε σε όλη του τη ζωή για ένα ισχυρό, στιβαρό πρόσωπο και παράλληλα για κάποιον που θα τον  βοηθήσει να αποκατασταθεί οικονομικά  Η δε νεαρή Μάσιγγα  αποτελεί μια αντανάκλαση του εφηβικού έρωτα του συγγραφέα για την Ελένη Φυσεντζίδη , και είναι δείγμα της αγνής παιδικής σχεδόν αγάπης που, εξαιτίας αυτού του  ματαιωμένου έρωτα, έψαχνε  στη συνέχεια της ζωής του ο συγγραφέας, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα και τον έρωτα για την 12χρονη Μπετίνα  Φραβασίλη που επιτάχυνε την πορεία του προς την τρέλα. 

Δείτε παρακάτω βιντεοσκοπημένη την θεατρική διασκευή του διηγήματος από την θεατρική ομάδα "Ξανθίας".