Η παρούσα ανάρτηση έχει αστρονομικό θέμα και η ρίζα της βρίσκεται στην έρευνα που έκανα, όταν έγραφα τη σχετική ανάρτηση για τον Πλούτωνα και την αποπλανητοποίησή του.
Αναφέρεται σε όλα εκείνα τα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος, υπαρκτά και... ανύπαρκτα, τα οποία κάποια στιγμή στην ιστορία, θεωρήθηκαν πλανήτες. Έστω και για κάποια στιγμή... Εν πολλοίς, η ανάρτηση χρωστάει πολλά στο σχετικό άρθρο της Βίκι... Πάμε να τα δούμε, λοιπόν!
Ο Απόλλωνας είναι ο πρώτος πλανήτης που αποπλανητοποιήθηκε. Κι αυτό γιατί στην πραγματικότητα δεν... υπάρχει! Οι αρχαίοι Έλληνες πέρασαν για ξεχωριστό πλανήτη την εμφάνιση του Ερμή κατά τη διάρκεια της ημέρας και για να τιμήσουν τον θεό του φωτός, τον ονόμασαν Απόλλωνα. Γρήγορα όμως, από τον 4ο αιώνα π.Χ. ήδη, αντιλήφθηκαν ότι ο Ερμής και ο Απόλλωνας είναι ένας πλανήτης και ο υποτιθέμενος Απόλλωνας είναι φάση του Ερμή... Τουλάχιστον ο Απόλλωνας απέκτησε την πρωτοκαθεδρία στους αθλητικούς συλλόγους. Οι Απόλλωνες είναι πολλοί περισσότεροι από τους Ερμήδες και πιο επιτυχημένοι.
 |
| Ο Απόλλωνας Σμύρνης/Αθηνών/Σμύρνης (κατά σειρά) είναι ο πιο πετυχημένος Απόλλωνας της Ελλάδας |
Παρόμοια, αλλά με πολύ μεγαλύτερο πολιτιστικό αποτύπωμα, είναι η κατάσταση για τον Έσπερο και τον Εωσφόρο ή Φώσφορο, οι οποίοι είναι, ως γνωστόν, φάσεις του πλανήτη Αφροδίτη. Αυτό το ήξεραν ήδη από ό,τι φαίνεται οι Σουμέριοι αστρονόμοι. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ωστόσο, θεωρούνταν δυο διαφορετικά ουράνια σώματα, τα οποία ταυτόχρονα είχαν θεοποιηθεί, ο Έσπερος και ο Εωσφόρος ή Φώσφορος. Παρόμοια ήταν τα πράγματα και στη ρωμαϊκή μυθολογία, όπου η πρωινή εκδοχή του πλανήτη ονομάζονταν Λούσιφερ και η βραδινή Βέσπερ. Και ενώ τελικά ήδη από τον καιρό του Πυθαγόρα και του Παρμενίδη είχε γίνει σαφές ότι πρόκειται για το ίδιο ουράνιο σώμα και ο Έσπερος με τον Εωσφόρο αποπλανητοποιήθηκαν κατά μόνας και πλανητοποιήθηκαν ομού ως Αφροδίτη, η γνώση αυτή, για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, δεν πέρασε στο λαό, ο οποίος διαχώριζε τον Αποσπερίτη από τον Αυγερινό, όπως στο σύνολό της η λαϊκή παράδοση αποδεικνύει, παντρολογώντας μάλιστα τον Αυγερινό με την Πούλια. Δεν είναι κακό πάντως γιατί, μεταξύ άλλων αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Θανάση Παπακωνσταντίνου να γράψει ένα τραγούδι για κάθε μία εκδοχή του πλανήτη, εσπερινή
και εωθινή.
Κατά τα λοιπά, ο Έσπερος έκανε καριέρα ως όνομα εφημερίδας
ή ομάδας
 |
| Έσπερο έχουν η Πάτρα, η Κως και η Λαμία κι η συνοικία Βυζάντιο της Θεσσαλονίκης |
και ως ... Bond girl. Το καλύτερο μάλιστα!
Αντίθετα, η πρωινή εκδοχή του πλανήτη. ο Εωσφόρος/Λούσιφερ ταυτίστηκε με έναν εκπεσόντα άγγελο της εβραϊκής μυθολογίας και δαιμονοποιήθηκε. Στην κυριολεξία, ταυτίστηκε δηλαδή με τον Διάβολο.
Κάθε περίπτωση αποπλανητοποίησης που αναφέρεται στον παρόν κείμενο συνιστά κατά κάποιον τρόπο υποβιβασμό, με την έννοια της κατάταξης σε μια κατώτερη στη σειρά κατηγορία. Αυτό δεν ισχύει μόνο στην περίτπωση του Ήλιου, ο οποίος με την επικράτηση κατά τον 16ο αιώνα του ηλιοκεντρικού μοντέλου, που πρώτη φορά διατύπωσε ο Αρίσταρχος και θεμελίωσε επιστημονικά ο Κοπέρνικος, έγινε κύρης κι άρχοντας και κέντρο του κόσμου. Και από πλανήτης έγινε άστρο... Βέβαια, κατά την διάρκεια των επόμενων αιώνων και καθώς αυξάνονταν οι αστρονομικές γνώσεις, και η δική του θέση πριονιζόταν λίγο λίγο, καθώς από κέντρο του κόσμου έγινε ένα από τα πολλά άστρα που περιφέρονται γύρω από το κέντρο του Γαλαξία, που περιφέρεται γύρω από το κέντρο του Σύμπαντος που δεν ξέρουμε ακόμα γύρω από πού περιφέρεται... Πλανήτης πάντως δεν είναι, ο ... αρχηγός!
Η αναβάθμιση του Ήλιου υπήρξε η καταβαράθρωσή της Σελήνης. Καθώς από κει που λόγω του φαινομενικού της μεγέθους ήταν η βασίλισσα της νύχτας και το πιο λαμπρό σώμα στον νυχτερινό ουρανό, εξέπεσε με την επικράτηση του ηλιοκεντρικού μοντέλου σε ένα απλό, ταπεινό δορυφόρο της Γης και μάλιστα με δανεικό φως. Η πλήρης πάντως αποπλανητοποίηση της έγινε μερικά χρόνια αργότερα και σχετίζεται με την κατηγορία ουρανίων σωμάτων που ακολουθεί. Ωστόσο, προς το τέλος του εικοστού αιώνα λίγο έλλειψε να ξαναπλανητοποιηθεί ως μέρος του διπλού συστήματος που προτάθηκε ότι σχηματίζει με την Γη, πριν απορριφθεί από τους επιστήμονες η ιδέα ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν στο ηλιακό σύστημα τέτοιου είδους συστήματα στο ιστορικό και εμβληματικό συνέδριο της Δ.Α.Ε. το 2006 που επανακαθόρισε τον ορισμό της έννοιας του πλανήτη. Πλανήτης μπορεί να μην είναι αλλά στην προσωπική μου μυθολογία η σημασία της είναι τεράστια. Η πρώτη μου ανάμνηση είναι ένα καλοκαίρι με πανσέληνο. Καθόμαστε στην ταράτσα στο χωριό τη νύχτα, η μάνα μου μού δείχνει το φεγγάρι. "Να ο φέγγαρος", μού λέει. Κι προσπαθώ να το πω και λέω: "Γκόγκο. Γκόγκο".
Σαν να μην ήταν ήδη αμέτρητα τα άστρα, με την γενική σημασία, στον ουρανό, πήγε αυτός ο τσόγλανος ο Γαλιλαίος και τα έκανε περισσότερα με την καινούργια του εφεύρεση. Το τηλεσκόπιο... Το έστρεψε στον Δία το το 1610 και ανακάλυψε τους τέσσερις πρώτους δορυφόρους σε πλανήτη του ηλιακού συστήματος, πλήν της Σελήνης προφανώς, τα λεγόμενα Φεγγάρια του Γαλιλαίου: Τον Γανυμήδη, την Ιώ, την Ευρώπη και την Καλλιστώ. 
Την ίδια σκέψη έκαναν αλλά με τον Κρόνο ο Χόιχινς πού το 1652 ανακάλυψε τον Τιτάνα και ο Κασσίνι που ανακάλυψε τον Ιαπετό, το 1671, την Ρέα το 1672, την Τηθύ και την Διώνη, αμφότερες το 1684. Όταν δε ανακαλύφθηκε το 1781 από τον Χέρσελ και το καινούργιο του τηλεσκόπιο ένας καινούργιος πλανήτης, ο Ουρανός, ανακαλύφθηκαν πακέτο και οι δυο πιο μεγάλοι δορυφόροι του, η Τιτάνια και η Μιράντα. Λίγο αργότερα δε, το 1789, ο Χέρσελ έφτιαξε ένα ισχυρότερο τηλεσκόπιο και ανακάλυψε δυο ακόμα δορυφόρους του Κρόνου, τον Μίμα και τον Εγκέλαδο. Όλα αυτά τα καινούργιοανακαλυφθέντα ουράνια σώματα στην αρχή θεωρούταν και αυτά πλανήτες, αλλά για να γίνεται σαφές ότι περιστρέφονται γύρω από άλλους πλανήτες ονομάζονταν δορυφόροι πλανήτες. Σιγά σιγά όμως, με αφορμή και την ανακάλυψη των αστεροειδών για τους οποίους θα μιλήσουμε αμέσως πιο μετά, αποπλανητοποιήθηκαν και έγιναν σκέτοι δορυφόροι, κάπου προς το τέλος του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου.
Πάμε τώρα να μιλήσουμε για τους αστεροειδείς... Τη Πρωτοχρονιά του 1801, που λέτε, ο Τζιουζέπε Πιάτζι νόμισε ότι ανακάλυψε ένα καινούργιο άστρο. Στην πορεία όμως αποκαλύφθηκε και αποδείχτηκε από τον Καρλ Φρίντριχ Γκάους ότι επρόκειτο για ένα πλανητοειδές σώμα που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στον Δία και τον Άρη και ονομάστηκε Δήμητρα. Σύντομα ανακαλύφθηκαν άλλα τρία παρόμοια ουράνια σώματα, η Παλλάς, η Ήρα και η Εστία. Και σαράντα χρόνια μετά άλλα δύο, η Αστραία και η Ήβη. Και τα επόμενα χρόνια ολοένα και περισσότεροι -σήμερα έχουμε φτάσει μόνο στην Κύρια Ζώνη σε εκατοντάδες χιλιάδες- κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι αστρονόμοι το 1867 εξαιτίας του ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού τους και του ολοένα και μικρότερου μεγέθους τους, να τούς αποπλανητοποίησουν και τους ονόμασαν αστεροειδείς. Βέβαια, δεν έχουν καμία σχέση με άστρα με αστρονομικούς όρους. Η λέξη, που είχε πρωτοχρησιμοποιηθεί από τον Χέρσελ το 1802 απηχεί τον τρόπο με τον οποίο τους έβλεπαν οι αστρονόμοι με τα τηλεσκόπια της εποχής, τα οποία ήταν ασθενέστερα από τα δικά μας προφανώς. Σήμερα, με βάση τον ορισμό της έννοιας του πλανήτη που συμφωνήθηκε στο συνέδριο της ΔΑΕ το 2006 η Δήμητρα, που είναι ο μεγαλύτερος και ο μόνος αστεροειδής που έχει σφαιρικό σχήμα, είναι πλανήτης νάνος, ενώ όλοι οι υπόλοιποι κατατάσσονται στα "Μικρά αντικείμενα του ηλιακού συστήματος (Small solar system obect)", στην οποία περιλαμβάνονται όσα ουράνια σώματα δεν είναι πλανήτες, πλανήτες νάνοι ή κομήτες και περιστρέφονται απευθείας γύρω από τον Ήλιο
Και περάσανε 110 χρόνια για να αποπλανητοποιηθεί ένα ουράνιο σώμα. Που, μεταξύ μας, επίσημα δεν πλανητοποιήθηκε και ποτέ! Απλά οι εφημερίδες της εποχής αντιμετώπισαν ως ανακάλυψη καινούργιου πλανήτη την ανακοίνωση της ανακάλυψης του Χείρωνα. Πρόκειται για το πρώτο ουράνιο σώμα μεγέθους αστεροειδή που ανακαλύφθηκε μετά το Δία, πιο συγκεκριμένα ανάμεσα στις τροχιές του Κρόνου και του Ουρανού. Και, όπως και το όνομά του δείχνει, ο Χείρωνας ήταν εκείνος που εγκαινίασε μια νέα κατηγορία ουρανίων σωμάτων τα οποία έχουν ασταθή τροχιά, ανάμεσα στη τροχιά του Δία και του Ποσειδώνα και συνδυάζουν ταυτόχρονα χαρακτηριστικά και των αστεροειδών αλλά και των κομητών, ως εκ τούτου ονομάστηκαν κένταυροι.
Για τον ίδιο λόγο, από τον τύπο της εποχής δηλαδή, θεωρήθηκαν ως δέκατος και εντέκατος πλανήτης του ηλιακού συστήματος η Αλβιόνα και ο ανώνυμος ακόμα (181708) 1993 FW. Υπήρξαν τα πρώτα ουράνια σώματα μετά τον Πλούτωνα και τον Χάροντα που ανακαλύφθηκαν πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα. Σήμερα θεωρούνται ως πιθανοί πλανήτες νάνοι, η δε Αλβιόνα υπήρξε το πρότυπο για την κατηγορία των ουρανίων σωμάτων τα οποία ονομάστηκαν "κλασικά αντικείμενα της Ζώνης του Κάιπερ", για τους φίλους cubewano's.
Η Έριδα ήταν το τελευταίο ουράνιο σώμα το οποίο ανακαλύφθηκε, πλανητοποιήθηκε και μετά ξεπλανητοποιήθηκε. Ανακαλύφθηκε το 2005 από τον αστρονόμο Μάικ Μπράουν και την ομάδα του. Και αρχικά θεωρήθηκε ως ο δέκατος πλανήτης του ηλιακού συστήματος. Η εμφάνισή της όμως προκάλεσε πάρα πολλές εντάσεις στον χώρο τον αστρονόμων, για αυτό και πήρε το όνομα Έριδα άλλωστε. Η ανακάλυψη της, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αρχικά θεωρήθηκε πολύ μεγαλύτερη από τον μικρούλη Πλούτωνα και την εύλογη πεποίθηση, που έγινε πραγματικότητα στην συνέχεια, ότι αναλόγου μεγέθους ουράνια σώματα θα ανακαλυφθούν πολλά στο μέλλον πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα (μια κατάσταση παρόμοια με εκείνη που είχαν αντιμετωπίσει με τους αστεροειδείς οι αστρονόμοι τον 19ο αιώνα), οδήγησε στην ανάγκη να επανοριστεί η έννοια του πλανήτη στο αστρονομικό συνέδριο του 2006. Εκεί αποφασίστηκε ότι για να θεωρηθεί κάποιο ουράνιο σώμα πλανήτης απαιτούνται τρεις προϋποθέσεις : 1) Να περιστρέφεται απευθείας γύρω από τον Ηλιο, 2) να έχει σφαιρικό σχήμα και 3) να έχει καθαρίσει την τροχιά της, να είναι δηλαδή το κυρίαρχο σώμα σε αυτή. Όσα ουράνια σώματα καλύπτουν μόνο τις δύο πρώτες προϋποθέσεις ορίζονται ως πλανήτες νάνοι. Σε αυτήν την κατηγορία ταξινομήθηκε τελικά η Έριδα.
Η Έριδα πήρε στο λαιμό της και τον Πλούτωνα που μετά από 76 χρόνια ως πλανήτης, από το 1930 που ανακαλύφθηκε μέχρι και το 2006, υποβιβάστηκε ξαφνικά κι εκείνος. Και από εκεί που ήταν ο ένατος πλανήτης του ηλιακού συστήματος κατέληξε να γίνει πλανήτης νάνος. Αλλά για τον Πλουτωνάκο της καρδιάς μας έχουμε κάνει ολόκληρη μονογραφία εδώ.
Αυτό που πρέπει να σημειωθεί ωστόσο, είναι ότι κατά τη διάρκεια του συνεδρίου και για ελάχιστο χρονικό διάστημα πλανητοποιήθηκε και ο Χάροντας, ο μεγάλος δορυφόρος του Πλούτωνα. Εξαιτίας του μεγάλου αναλογικά με το μέγεθος του Πλούτωνα μεγέθους του και του γεγονότος ότι το κέντρο βάρος του συστήματος Πλούτωνα -Χάροντα δεν βρίσκεται πάνω στον Πλούτωνα αλλά ανάμεσα στα δυο ουράνια σώματα, οι αστρονόμοι πρότειναν να θεωρηθεί το ζεύγος ως διπλός πλανήτης ή διπλός πλανήτης νάνος. Τελικά όμως, όπως είπαμε και πιο πριν για το ζευγαράκι της Γης και της Σελήνη, η Διεθνής Αστρονομική Επιτροπή αποφάσισε ότι τέτοιου είδους διπλά συστήματα δεν υφίστανται στο ηλιακό σύστημα. Κι ο Χάροντας έμεινε δορυφόρος πλανήτη νάνου. (Και για τον Χάροντα τα έχουμε πει).
Αυτά!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου