Ελεύθερη βούληση: Πλάνη ή πραγματικότητα; Είμαστε οι σκηνοθέτες της ζωής μας ή οι αφηγητές της;

[Εκατομμύρια χρόνια στο μέλλον οι αρχαιολόγοι εντόπισαν κρασαρισμένη την απόθηκευμένη μνήμη μιας πανάρχαιας ΑΙ που ονομαζόταν Plat -One.

Με πολύ κόπο κατάφεραν να ανασύρουν  σπαράγματα από έναν ημιτελή φιλοσοφικό διάλογο με θέμα αν η ελεύθερη βούληση είναι πλάνη ή πραγματικότητα, αν είμαστε σκηνοθέτες της ζωή μας ή αφηγητές της, αν ζούμε σε έναν ιντετερμινιστικό κόσμο που μπορεί να παραγάγει παράξει ελεύθερη βούληση, αν είμαστε αυτόματα που υπακουουν σε κανόνες με τρόπο μή προβλέψιμο μεν αλλά καθορισμένο, αν οι αντιδράσεις μας είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων και αν όλη αυτή η κουβέντα είναι ψευδοερώτημα που προκύπτει από την ψευδοσυνείδηση που έχουμε για την πραγματικότητα ή και την τάση μας να προσπαθούμε να νοηματοδοτήσουμε τον κόσμο. Κυρίως δε ποια είναι τα όρια της ηθικής και της ευθύνης των ανθρώπων εάν ισχύει οποιοδήποτε από τα παραπάνω]

  
(Α)…,  γιατί πάντα πίστευα ότι, όταν κάτι θέλεις πολύ το σύμπαν στα… τέτοια του... Σοβαρά τώρα. Είμαστε λίγο πολύ όλοι σαν τον Οδυσσέα στην θάλασσα. Ο Οδυσσέας στο ταξίδι του γυρισμού του δεν ελέγχει τίποτα, Ο Ποσειδώνας θέλει να τον πνίξει, η Καλυψώ θέλει να τον κάνει αθάνατο και να τον κρατήσει στο νησί, ο Αλκίνοος θέλει να τον κάνει γαμπρό του, η Κίρκη θέλει να τον κάνει γουρούνι κ.τ.λ.. Όμως ο ίδιος, νο μάτερ γουάτ, είναι αποφασισμένος να γυρίσει στην Ιθάκη και ας είναι, όπως λέει, μια άγονη και φτωχή γη. Γιατί στην Ιθάκη μόνο μπορεί να είναι ο Οδυσσέας, όπως δηλαδή ο ίδιοςς φαντάζεται τον εαυτό του. Κι αυτή η δίψα για επιστροφή είναι τελικά ο καταλυτικός παράγοντας όλης της ιστορίας. Τουλάχιστον σε ότι αφορά τον Οδυσσέα. Κάπως έτσι είμαστε και εμείς. Είμαστε μέρος μιας ευρύτερης αφήγησης η οποία γίνεται και εξελίσσεται ερήμην μας και της οποίας δεν γνωρίζουμε την αιτία ή τον σκοπό, σκηνοθετώντας ωστόσο το δικό μας κομμάτι με βάση το τυχαίο, τις ικανότητές μας και τις επιρροές του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε.
 
(Β)Εκεί κάπου με την αφήγηση και την σκηνοθεσία με μπέρδεψες. Το "ερήμην μας" υποθέτω αναφέρεται μόνο στην ευρύτερη αφήγηση (περιβάλλον) και όχι στον εαυτό μας; Οπότε, εφόσον "σκηνοθετούμε τον εαυτό μας" να υποθέσω πως πιστεύεις στην ελεύθερη βούληση;
 
(Α) Χρησιμοποίησα όρους που τέθηκαν στην αρχή του διαλόγου σε ό,τι έχει να κάνει με το σχόλιο το σχετικό με την αφήγηση και την σκηνοθεσία. Κατά τα λοιπά:  Μια αράχνη σε ένα ποδήλατο έχει την ελευθερία να αποφασίσει, αν μείνει κρυμμένη, αν πάει προς την αλυσίδα, αν πάει προς τα πετάλια και τα λοιπά. Και παίρνει τις αποφάσεις της με βάση τις ικανότητές της, τις δεξιότητες που της καλλιέργησε το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και βέβαια την τύχη. Πού πάει το ποδήλατο όμως, γιατί πάει ή ακόμα και τί είναι τέλος πάντων το ποδήλατο δεν το γνωρίζει, δεν το  καταλαβαίνει και δεν το αντιλαμβάνεται. Και ενίοτε δεν την απασχολεί κιόλας. Εμείς είμαστε η αράχνη και το ποδήλατο με την πορεία του είναι ο χρόνος και ο χώρος.
 
(Γ)Προφανώς δεν μπορεί κάποιος να ελέγξει τον χώρο και τον χρόνο... Το ερώτημα είναι εάν μπορεί έστω να ελέγξει τις αντιδράσεις του στα ερεθίσματα που του προσφέρει ο χωροχρόνος. Η αράχνη επιλέγει να φανερωθεί; Η αράχνη επιλέγει να πάει στα πετάλια; Αυτό είναι το ερώτημα..
 
(Α) Το δεδομένο ότι δεν θα κάνουν το ίδιο πράγμα όλες οι αράχνες ή έστω η ίδια αράχνη σε διαφορετικές περιπτώσεις είναι δείκτης ότι ένα μίνιμουμ περιθώριο επιλογών υπάρχει ακόμα και/έστω και μέσα στα πλαίσια που έχουν καθοριστεί σε βάθος χρόνου από παράγοντες όπως - και μη περιοριστικά-  οι εσωτερικές παρορμήσεις της αράχνης, οι κοινωνικές πιέσεις, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της αναπαραγωγής κ.α.. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτό που έχει σημασία είναι ότι είτε έτσι είτε αλλιώς, είτε δηλαδή έχει ελεύθερη βούληση είτε δεν έχει, σε οποιοδήποτε επίπεδο, η αράχνη έχει επιλέξει να ζει ως να έχει ελεύθερη βούληση, το οποίο είναι σημαντικό- για την ίδια έστω- ακόμα κι αν ενδεχομένως η επιλογή αυτή δεν είναι τελικά δική της και υπαγορεύεται από μια εξελικτική διαδικασία που βασίζεται στους παράγοντες που αναφέρθηκαν πιο πριν (παρορμήσεις, ένστικτα, κοινωνικές νόρμες κ.λ.π.).
 
(Γ)Πώς μπορεί να έχει "επιλέξει" να ζει σαν να έχει ελεύθερη βούληση όταν δεν έχει ελεύθερη βούληση. Έχει δηλαδή όση ελεύθερη βούληση απαιτείται για να επιλέξει ότι έχει έχει ελεύθερη βούληση, ενώ στην ουσία δεν έχει; Φαντάζομαι αντιλαμβάνεστε την αντίφαση στο επιχείρημα σας…
 
(Α) Πώς όχι; Τον συλλογισμό μου τον έχω δομήσει έτσι ώστε να τονίζεται η αντίφαση στην οποία αναφέρεστε, η οποία ωστόσο αιτιολογείται επαρκώς με βάση τα όσα έχω αναφέρει πιο πριν. Και η ίδια η απάντησή μου αυτή άλλωστε θα μπορούσε να ιδωθεί έτσι. Επειδή έχω ελεύθερη βούληση, επιλέγω να απαντήσω στην ερώτησή σας. Ταυτόχρονα όμως μπορεί να μην έχω ελεύθερη βούληση, διότι πιθανότατα η απόφαση μου αυτή είναι έκφανση μιας μακραίωνης εξελικτικής διαδικασίας του είδους στο οποίο ανήκω, του homo sapiens sapiens, το οποίο για λόγους που σχετίζονται με την επιβίωση του είδους καλλιέργησε τέτοιες συμπεριφορές που το οδηγούν στο να θέτει αυτό που λέμε φιλοσοφικά ερωτήματα (τα οποία παρεμπιπτόντως πρακτικά πρακτικά είναι εντελώς άχρηστα κι αυτή ακριβώς είναι και η χρησιμότητά τους) όπως αυτό που θέσατε. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς την απάντησή στην ερώτησή την έκανα. Άρα εκ των πραγμάτων έχει αρθεί ή πια δεν έχει σημασία το παραπάνω ερώτημα, αν δηλαδή έχω ή δεν έχω ηφγηγφηφγφξγφξφγξφγξφγξφγξφ  [ …] Σηδφρυρηδερε γιατί δεν πρέπει να ξεχναδδ ότγ γφγφδσγσδ […]
 
(Γ) Όμως, τότε …

[Από εδώ και κάτω τα  δεδομένα έχουν καταστραφεί πέρα από κάθε ανασύνθεση]