Περί "Του Γιοφυριού της Άρτας" : Με τόσα προβλήματα... γεφύρι της Άρτας έγινε

    Η καθαυτό φιλολογική ανάρτηση για το "Γιοφύρι της Άρτας" παραμένει αυτή. Στην συγκεκριμένη ανάρτηση θα πούμε μόνο  δυο τρία πραγματάκια για την δομή και το περιεχόμενο και θα δούμε πώς η δέση της πλοκής του μύθου προοικονομεί κάθε φορά την συνέχεια, οδηγώντας στη τελική λύση.

  Το "Γιοφύρι" είναι δομημένο πάνω στο μοτίβο "πρόβλημα - επίλυση". Οι ήρωες αντιμετωπίζουν κάθε φορά κάποιο πρόβλημα το οποίο προσπαθούν να επιλύσουν. Η επίλυση δημιουργεί ένα καινούργιο πρόβλημα και ούτω  καθεξής. Και μέσα σε κάθε κρίκο αυτής της αλυσίδας υπάρχουν μνείες και ενδείξεις  που προϊδεάζουν το αναγνώστη για το πώς θα εξελιχθεί η ιστορία, προετοιμάζοντάς το  παράλληλα. 

   Το πρώτο πρόβλημα που εμφανίζεται είναι το συνεχές γκρέμισμα του γιοφυριού πάρα τις προσπάθειες των μαστόρων και των μαθητάδων. Δύο είναι τα στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται ο ο μύθος. Το ένα  είναι πως για το πρόβλημα δεν παρουσιάζεται καμιά αιτία,  γεγονός που του το καθιστά υπερ-φυσικό και μαγικό.  Το άλλο είναι πως το χτίσιμο τους γεφυριού είναι ένα ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο  όπως  προκύπτει από μια σειρά στοιχείων:  την υπερβολή στον αριθμό των μαστόρων και των μαθητάδων που έχουν αναλάβει το χτίσιμο του γιοφυριού, την απελπισία που νοιώθουν βλέποντας το έργο τους να γκρεμίζεται κάθε βράδυ (και τονίζεται με τη χρήση συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων, δραματικού ενεστώτα και διαλόγου) και, τέλος, η επιμονή τους παρ' όλα αυτά να συνεχίσουν  την προσπάθεια τους  να ολοκληρώσουν το έργο (εξ ου και ο παρατατικός).

Από δω

   Η  λύση τελικά δίνεται με μαγικό τρόπο.  Την δίνει ένα πουλί που μιλάει ανθρώπινα και για την εμφάνισή ενός τέτοιου μαγικού στοιχείου, όπως  είπαμε, έχει προετοιμαστεί ο αναγνώστης  από τον μαγικό τρόπο με τον οποίο γκρεμίζεται το γεφύρι. Το πουλί ως εκπρόσωπος της μοίρας αποκαλύπτει την ανάγκη να θυσιαστεί άνθρωπος για να στεριώσει το γιοφύρι και μάλιστα η όμορφη, όπως τονίζεται για να φανεί πως το μέγεθος της θυσίας είναι αντάξια ενός σπουδαίου έργου, γυναίκα του πρωτομάστορα. Άρα, στο σημείο αυτό επιβεβαιώνεται η σημασία της κατασκευής του έργου, καθώς για την επιτυχία του παραβιάζονται οι φυσικοί νόμοι και ταυτόχρονα απαιτείται η θυσία ενός ανθρώπου και μάλιστα σημαντικού.  Άρα ότι ο πρωτομάστορας, παρά την όποια θλίψη του (που υπογραμμίζεται με δραματικό ενεστώτα και την υπερβολή ότι πέφτει του θανάτου- οποία τραγική ειρωνεία), θα αποδεχθεί την θυσία της γυναίκας του είναι κάτι που έχει προοικονομηθεί από τη σημασία του έργου και την επιμονή των μαστόρων να το ολοκληρώσουν επιτελώντας το καθήκον τους. Ας  δούμε όμως πώς γίνεται αυτό και τι συνέπειες έχει... 

 Μολονότι το γεγονός πώς η λυγερή περιγράφεται από το πουλί να "έρχεται αργά τ' αποταχύ και πάρωρα το γιόμα",  προοικονομεί  στην συνέχεια και την άφιξή της αλλά και την επιθυμία της πιο μετά να κατέβει στην καμάρα να βρει το υποτιθέμενα χαμένο δαχτυλίδι, το πρόβλημα που δημιουργείται είναι πως πρέπει να την φέρουν "τώρα" στο γιοφύρι. Πάλι τη λύση τη δίνει το πουλί. Ο πρωτομάστορας, σε δραματικό ενεστώτα, παραγγέλνει στη λυγερή να ετοιμαστεί και να έρθει "αργά",  σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να καθυστερήσει το μοιραίο (ή, ενδεχομένως, να την πληροφορήσει  μυστικά πως κάτι κακό συμβαίνει, άρα να μην κάνει ό,τι κάνει συνήθως, να  πάει στο γιοφύρι δηλαδή).  Το πουλί ωστόσο παρακούει και της λέει να πάει γοργά. Το παράκουσμα του πουλιού επιταχύνει τη δράση δηλώνοντας  παράλληλα το αναπόφευκτο της μοίρας, γεγονός που προοικονομεί την δυσάρεστη τελικά κατάληξη της ιστορίας για την λυγερή. Παράλληλα, μας προϊδεάζει για  την οργή της λυγερής, εφόσον η παραγγελία να πάει γρήγορα της δημιουργεί ελπίδες πως κάτι καλό συνέβη, οι οποίες θα διαψευστούν βάναυσα και δραματικά.

Υπάρχουν και πιο spooky εκδοχές πάντως...

   Η άφιξη της λυγερής από την άσπρη στράτα στην μαύρη μοίρα  που την περιμένει σηματοδοτεί την επίλυση του προηγούμενου προβλήματος, δημιουργεί ωστόσο το επόμενο. Να πειστεί να κατέβει στα θεμέλια για να θυσιαστεί. Στην επίλυση του προβλήματος αυτού βοηθάει εν αγνοία της η ίδια η λυγερή. Αποφασίζουν να την εξαπατήσουν και το επιτυγχάνουν πατώντας πάνω στην συζυγική  της αγάπη,  μνεία της οποίας είχε γίνει νωρίτερα, όπως προείπα. Για να συμβεί αυτό αξιοποιείται από κάποιο απροσδιόριστο πρόσωπο -το πουλί ή ίσως κάποιος από τους μαστόρους /μαθητάδες- η δυσθυμία του πρωτομάστορα για την απώλεια της γυναίκας τους  η οποία παρουσιάζεται ως δυσθυμία για την απώλεια της βέρας του. Ανύποπτη για την τραγική ειρωνεία, η τρυφερή σύζυγος τολμάει αυτό που δεν τολμάει κανένας και φανταζόμαστε την φρίκη της όταν αντί για βοήθεια, όταν δειλιάζει στα μισά της καθόδου, ενταφιάζεται ζωντανή στο γεφύρι, με ταχύτητα που υπογραμμίζουν  η υπερπληθώρα ρημάτων και ο δραματικός ενεστώτας  στους στίχους 33-34 και  τελικά η μοίρα της σφραγίζεται -  και στην κυριολεξία!- από τον "μέγα λίθο" που ο ίδιος ο πρωτομάστορας τοποθετεί.

Λύση του προβλήματος, τουλάχιστον  όσον αφορά το χτίσιμο του γιοφυριού.

    Γιατί η η λυγερή δεν έχει πει την τελική της λέξη και κάνει την ανατροπή.  Εξοργισμένη από την διάψευση των ελπίδων της και την εξαπάτησή της, τρομοκρατημένη από την παραπλήσια εκείνης των μεγαλύτερων αδελφών της μοίρα της  και διψώντας -εντελώς δικαιολογημένα αν θέλετε τη γνώμη μου- για εκδίκηση, καταριέται το γεφύρι να πέφτουν όσοι διαβαίνουν από πάνω του. Το οποίο,  όπως είναι προφανές,  είναι  μεγάλο πρόβλημα καθώς ουσιαστικά ματαιώνει τις προσπάθειες των μαστόρων και ακυρώνει το έργο τους, εφόσον δεν είναι ιδιαίτερα λειτουργικό ένα γιοφύρι του οποίου οι διαβάτες είναι καταραμένοι να κατακρημνιστούν.

  Το τελευταίο αυτό πρόβλημα επιλύει μέσω ενός συναισθηματικού εκβιασμού μια (άλλη;) απροσδιόριστης ταυτότητας φωνή, που της υπενθυμίζει την πιθανότητα να διαβεί το γεφύρι ο αδερφός της,  πατώντας ακριβώς πάνω στην αγάπη της λυγερής για την οικογένειά της.  Γιατί μετά τον θάνατο της ίδιας και τον αδερφών ο αδερφός θα απομείνει το μοναδικό μέλος της οικογένειάς της το οποίο έχει επιβιώσει (γεγονός που έμμεσα προοιωνίζει το σχήμα των τριών πιο πάνω, όταν η λυγερή αναφέρεται στη μοίρα  εκείνης και των αδερφών της). Μάλιστα, το γεγονός ότι είναι άντρας τον καθιστά πιο πολύτιμο, καθώς από αυτόν εξαρτάται η συνέχεια της οικογένειας. (Είναι προφανές και λογικό ότι μετά την εξαπάτηση της η λυγερή  ψυχολογικά είχε χωρίσει τον άντρα της και έχει "επιστρέψει" στην φυσική, την προ γάμου, οικογένειά της). Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό για τη λυγερή να διασφαλίσει την σωτηρία του, από την στιγμή μάλιστα που  τον βαραίνει, να σημειωθεί, μια άλλη απεχθής μοίρα, αντρική αυτή τη φορά, εκείνη της ξενιτιάς. Έτσι η καημένη η κοπέλα στερείται εκτός από τη ζωή της και την χαρά να εκδικηθεί τουλάχιστον το θάνατό τής∙ μετατρέπει την κατάρα κάνοντας την αδύνατό να εφαρμοστεί μέσω του σχήματος του αδυνάτου και κάπως έτσι όσοι από σας περάσετε στο Μουσικό Τμήμα του ΤΕΙ της Άρτας θα  μπορείτε  άφοβα να βγάζετε σέλφι πάνω στο γιοφύρι. Θα πρέπει να ανατραπεί η φυσική πορεία των πραγμάτων για να σας πετάξει στο ποτάμι... 

   Ας της βάλουμε ένα τραγουδάκι, λοιπόν, να την παρηγορήσουμε... 

(Τώρα που το σκέφτομαι, μπορεί και να μην της αρέσει. Είναι αμφίσημο. Και απειλητικό..)

      Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται και επιλύουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρωταγωνιστές αυτής της μικρής φανταστικής ιστορίας καθρεφτίζονται   οι στάσεις ζωής της λαϊκής  κοινωνίας από την οποία προέρχεται και διαγράφονται ξεκάθαρα οι διαφορετικοί ρόλοι που αποδίδονται σε κάθε φύλο.  Ο πρωτομάστορας, οι μάστορες και οι μαθητάδες ως άντρες χαρακτηρίζονται από  την επιμονή τους να υπερνικήσουν τις αντίξοες συνθήκες  που αντιμετωπίζουν και την αφοσίωση στο καθήκον τους, Είναι, επίσης, υποχρεωμένοι να υπερνικήσουν τα συναισθήματά τους, εάν μπαίνουν εμπόδιο στην υλοποίηση του στόχου τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του πρωτομάστορα,  ο οποίος είναι τραγικό πρόσωπο, εφόσον έχει να αντιμετωπίσει ένα τραγικό δίλημμα: Να διαλέξει να θυσιαστεί η νέα και όμορφη γυναίκα του και να εκπληρώσει το καθήκον του ή να μην επιτρέψει τη θυσία της και να μην κατορθωθεί η ανέγερση του γιοφυριού; Ό,τι κι αν διαλέξει, θα χάσει. Τελικά όμως, έχοντας συναίσθηση του χρέους του,  προκρίνει το κοινό καλό του ατομικού του συμφέροντος,  υποτάσσεται στις προσταγές της Μοίρας και περιορίζεται να δείξει την αγάπη του προς την γυναίκα του βάζοντας εν είδει χαριστικής το βολής τον μέγα λίθο (πράξη, βέβαια, η οποία κατά τα λοιπά ευνοεί και την επίτευξη του κοινού καλού) για να τελειώνει γρηγορότερα το μαρτύριό της. Αντίθετα, για τη λυγερή, που είναι γυναίκα,  προβάλλονται  διαφορετικές στάσεις ζωής και καθήκοντα:  έχει καθήκον ως  σύζυγος  να είναι καλή και να βοηθάει τον άντρα της με κάθε τρόπο και ως αδερφή να αγαπάει την οικογένεια της φροντίζοντας για την συνέχισή της. Επιπλέον, παρουσιάζεται να ορίζεται από τα συναισθήματα της τα οποία καθορίζουν και  τις πράξεις της:  η αγάπη της για το σύζυγό της είναι εκείνη που την φέρνει στο γεφύρι και την κατεβάζει στα θεμέλιά του, η οργή για την εξαπάτησή της είναι εκείνη που την κάνει να καταραστεί το γιοφύρι και η αγάπη για τον αδερφό της  εκείνη που της υπαγορεύει την αναίρεση της κατάρας.... 

Υ.Γ1.: Εργασίες παλιών μαθητών μας πάνω στο "Γιοφύρι της Άρτας" μπορείτε να διαβάσετε εδώ, εδώ, κι εδώ.
Υ.Γ.2: Οπτικό και ηχητικό υλικό σχετικό με το κείμενο και το γιοφύρι, μπορείτε να δείτε στις υπόλοιπες αναρτήσεις στις οποίες παραπέμπω, στην αρχή και ακριβώς από πάνω. Δεν μου αρέσει να επαναλαμβάνομαι.