Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

 Το παρόν ιστολόγιο αποτελεί προέκταση της τάξης, πράγμα που σημαίνει ότι ένα θέμα θίγεται όταν ασχοληθούμε μ' αυτό,  οι συντάκτες του ιστολογίου, στην τάξη μας. Γι' αυτό το λόγο και δεν έχει γίνει καμιά αναφορά στον αγαπημένο Γιώργο Σεφέρη, καθότι διδάσκουμε κυρίως σε Γυμνάσιο και -οκ, ας το παραδεχθούμε - είναι λίγο ριγμένος ο ποιητής από τους ανθολόγους των λογοτεχνικών εγχειριδίων του Γυμνασίου. Να, λοιπόν, που στα πλαίσια της ενασχόλησης μας με την θεματική ενότητα "Παράδοση και μοντερνισμός στην ελληνική ποίηση" ήρθε η ώρα να αρθεί αυτή η αδικία...  Ας ξεκινήσουμε μ' αυτήν την ανάρτηση και λίγα στοιχεία για τον ποιητή...

    Ο Γιώργος Σεφέρης ήταν από τα βασικά μέλη της λογοτεχνικής "Γενιάς του '30" και  είναι ο πρώτος Έλληνας ποιητής που βραβεύθηκε  με Νόμπελ, το 1963. Πρωτοεμφανίστηκε με την ποιητική  συλλογή "Στροφή" (1931), η έκδοση της οποίας χαρακτηρίστηκε από τους κριτικούς στροφή για την ελληνική λογοτεχνία, εφόσον θεωρείται ότι εγκαινίασε την είσοδο του μοντερνισμού στην ελληνική ποίησης και την απάλλαξε από τον "καρυωτακισμό", τη στείρα μίμηση του ποιητικού κλίματος του Καρυωτάκη δηλαδή.

      Οι βασικές επιρροές του ήταν ο Βαλερύ, ο Έλλιοτ και η ελληνική παράδοση.

   Την ιδιοσυγκρασία του επηρέασαν ιδιαίτερα η Μικρασιατική Καταστροφή (ο ίδιος έζησε και μεγάλωσε στη Σμύρνη)  και ο Β' Παγκόσμιος  Πόλεμος (εκ της θέσης του στο διπλωματικό σώμα ήταν σε θέση να γνωρίζει από πρώτο χέρι το σκοτεινό παρασκήνιο του πολέμου). 

   Τα γεγονότα αυτά εμπότισαν την ήδη απαισιόδοξη στάση του για την ζωή με ένα είδος μεταφυσικής αγωνίας για το μέλλον του Ελληνισμού και του ανθρώπου γενικότερα. 

    Στις δύο πρώτες συλλογές του εμφανίζεται επηρεασμένος από την "καθαρή ποίηση" του Βαλερύ. Ακολουθεί την παραδοσιακή στιχουργία, γράφει με  μέτρο και ομοιοκαταληξία. Τα ποιήματα του αποπνέουν  έντονο αισθησιασμό και λυρισμό. Ωστόσο, έκδηλη είναι η  η απομάκρυνση του από την παράδοση  εξαιτίας της λανθάνουσας ειρωνείας των στίχων του, της χρήσης λέξεων του καθημερινού  λεξιλογίου και της αντικατάσταση του λυρικού "εγώ" της παραδοσιακής ποίησης από ένα  λυρικό "εμείς".

  Στης επόμενες συλλογές διατηρεί κάποια συμβολιστικά στοιχεία, χρησιμοποιεί ελεύθερο στίχο κυρίως και  επηρεάζεται από τον Έλλιοτ και τον "μοντερνισμό". Αντιλαμβάνεται την ποίηση σαν μυστικιστική εμπειρία και χρησιμοποιεί πολύ συχνά την "μυθική μέθοδο".

Τα σύμβολα του τα αντλεί από την ελληνική παράδοση, αρχαία και νεότερη.
  Στην ποίηση του Σεφέρη είναι διάχυτο το  αίσθημα ευθύνης για το παρελθόν και η αγωνία για  την πορεία του Ελληνισμού στο παρελθόν αλλά και το μέλλον. Ο Σεφέρης θεωρεί ότι οι σύγχρονοι του Έλληνες είναι η τελευταία πράξη σ’ ένα πανάρχαιο δράμα και μέσω της ποίησης του προσπαθεί να εκφράσει  την διαλεκτική συγγένεια του Ελληνισμού σ’ όλες του τις φάσεις.

Μια έντονη μελαγχολία διαπερνά το έργο του και εκφράζεται σαν λεπτός στοχασμός. Είναι κι αυτός ποιητής του ήλιου και του Αιγαίου. Αλλά το Αιγαίο του Σεφέρη είναι γυμνό, άνυδρο και βραχώδες, και ο ήλιος το ξεγυμνώνει, το διαλύει και επιταχύνει τη φθορά. Το ελληνικό τοπίο γίνεται σύμβολο της αγωνίας του για το μέλλον του ελληνισμού. Γι’ αυτό το υμνεί. Τα αρχαία μνημεία συμβολίζουν το χαμένο χρόνο και τη φθορά .

  Την ποίηση του διακρίνει λιτότητα  εκφραστικών μέσων, χαμηλός  τόνος και ιδιαίτερα συχνή χρήση προσωπείων.

  Ως  δοκιμιογράφος διακρίνεται για τον θεωρητικό του εξοπλισμό και την πνευματική του οξυδέρκεια. Η ποιητική και η γλωσσική του κατάρτιση κάνουν το ύφος του  υπόδειγμα σαφήνειας. Όπως και άλλοι ποιητές αυτής τη γενιάς, συνέβαλε στην αναγνώριση του Κάλβου. Αξιομνημόνευτο είναι το έργο του για τον Βιτσέτζο Κορνάρο και τον Μακρυγιάννη, ενώ η διάλεξή του "Θωμάς Έλλιοτ- Κωνσταντίνος Καβάφης, Βίοι παράλληλοι" αποτέλεσε σταθμό στη μελέτη του καβαφικού έργου.

   Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του κρατούσε ημερολόγιο το οποίο εκδόθηκε μετά το θάνατο του με τίτλο "Μέρες". 

    Σε όλη του τη ζωή έφερε βαρέως τη συνεργασία του με το μεταξικό καθεστώς για προσωπικούς λόγους. (Ο αντεραστής του, πρώτος σύζυγος της μέλλουσας γυναίκας του ,είχε φροντίσει να μετατεθεί δυσμενώς στην Κορυτσά κι ο Σεφέρης δέχτηκε μια θέση στο Υπουργείο Τύπου του μεταξικού καθεστώτος ώστε να γυρίσει στην Αθήνα και στην αγαπημένη του. Οι ερωτικές επιστολές που αντάλλαξαν διακρίνονται για τον πηγαίο ερωτισμό τους και δεν θα θίξω άλλο το θέμα εδώ, καθώς είμαστε εκπαιδευτικό λεξιλόγιο και υποτίθεται ότι δεν έχει θέση εδώ η "άσεμνη" γλώσσα τους, κακώς,  γιατί αυτό που είπε ο Σολωμός -" θα πρέπει το Έθνος να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό"- μάλλον θα πρέπει να ισχύει και για ό,τι είναι εκπαιδευτικό...  Κυκλοφορεί ευρέως στο Διαδίκτυο πάντως... ) Μετά την επιβολή της δικτατορίας σταμάτησε, όπως και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι, να εκδίδει στην Ελλάδα ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Η "Δήλωση εναντίον της Δικτατορίας" στο BBC, το

 1969, αποτέλεσε σε επίπεδο εντυπώσεων βαρύτατο πλήγμα στη Χούντα, καθώς με το κύρος του νομπελίστα απoγύμνωσε τους δικτάτορες από κάθε ηθικό έρεισμα. Το 1971 συμμετείχε με το ποίημά "Οι γάτες του Άι Νικόλα" στην αντιστασιακή έκδοση "18 ποιήματα". Πέθανε το 1971. Η κηδεία του εξελίχθηκε σε αντιστασιακή εκδήλωση, όπως επί Κατοχής η κηδεία του Παλαμά. Την επαύριο του θανάτου του δημοσιεύτηκε το τελευταίο ποίημα του με τίτλο "Επί Ασπαλάθων", ένα είδος  προφητείας για την μοίρα των τυράννων. Διαχρονικά,  όχι μόνο των συγκεκριμένων... 

Εργογραφία:  

Ποιητικές συλλογές: "Στροφή", "Κίχλη", "Μυθιστόρημα", "Τετράδιο Γυμνασμάτων Ι", "Τετράδιο Γυμνασμάτων ΙΙ", "Γυμνοπαιδιές"," Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν…",  " Ημερολόγιο Καταστρώματος", "Τρία   Κρυφά Ποιήματα." .

Πεζά. "Έξι Νύχτες Στην Ακρόπολη".

Δοκίμια: Δοκιμές. (Συγκεντρωτική έκδοση)

Μεταφράσεις: "Έρημη Χώρα" (Τόμας Έλλιοτ), "Άσμα Ασμάτων" (Αποδιδόμενο στον Σολομώντα).

Το 2001 ο σκηνοθέτης Στέλιος Χαραλαμπόπουλος γύρισε την ταινία τεκμηρίωσης  "Ημερολόγιο Καταστρώματος" η οποία αναφέρεται στον ποιητή.   

Υ.Γ.:

  " [...]

Δεν θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά,
να μου δοθεί ετούτη η χάρη.
Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές
που σιγά – σιγά βουλιάζει
Και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ
που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπο της
Κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια
γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά.

  [...]"