Ο ποιητής της "Ρωμιοσύνης", του "Επιταφίου", των "Λιανοτράγουδων", του "Πρωινού Άστρου" και πολλών ακόμα ποιητικών συνθέσεων.
Το ποιητικό του έργο αποτελεί ουσιαστικά την επιτομή της αγωνιστικής διάθεσης του ελληνικού λαού καθ' όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Μολονότι προτάθηκε εννιά φορές για το βραβείο Νόμπελ
δεν το κέρδισε ποτέ, κυρίως εξαιτίας της στράτευσης της ποίησης του στην Αριστερά.
δεν το κέρδισε ποτέ, κυρίως εξαιτίας της στράτευσης της ποίησης του στην Αριστερά.
Γεννήθηκε στην Μονεμβάσια και μεγάλωσε στην Αθήνα. Η πτώχευση της οικογένειας του και η πλειάδα θανάτων και εγκλεισμών σε ψυχιατρείο που τη χτύπησαν στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 επηρέασαν την ιδιοσυγκρασία του. Το ίδιο και ο τετραετής εγκλεισμός στου σε σανατόριο εξαιτίας της φυματίωσης που τον ταλαιπωρούσε, αθεράπευτης ασθένειας τότε. Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε για τις ιδέες του από το μετεμφυλιακό κράτος. Το ίδιο συνέβη και επί Δικτατορίας.
Το ποιητικό του έργο χαρακτηρίζεται από πολυφωνία και πολυμορφία. Ο όγκος του είναι μεγάλος και η πολυμέρεια του συνοδεύεται από ένα πληθωρικό λυρισμό.
Στα ποιήματα ή στις ευρύτερες συνθέσεις του συνδυάζει το προβληματισμό για την κοινωνία με το προβληματισμό για την εσωτερική κατάσταση του ατόμου και την μεταφυσική.
Η ποίηση του είναι στρατευμένη, γεμάτη ηρωική αισιοδοξίας και αγωνιστική διάθεση. Ο Ρίτσος αντιμετωπίζει την ποίηση ως όπλο κοινωνικό, ως βασικό συστατικό της ύπαρξης και ως δρόμο φωτός μέσα στο σκοτάδι.
Αντλεί τα θέματα του από την παιδική του ηλικία, από την παράδοση και από τις μεταφυσικές του αγωνίες. Βασικά και επαναλαμβανόμενα στην ποίηση του είναι τα θέματα της αγάπης και της Ρωμιοσύνης. Άλλο χαρακτηριστικό του είναι η επικοινωνία με τα πράγματα και ο συγκερασμός του απλού μοτίβου με το απόμερο.
Το έργο του διακρίνεται 5 φάσεις:
1. 1926-1935:Επίδραση παραδοσιακής ποίησης (Άγρας, Πορφύρας, Καρυωτάκης). Μετρική ποικιλία και μουσικότητα. Θέματά του η αγάπη, η θλίψη, αμυδρά προσωπικά βιώματα και η κοινωνική κριτική.
2. 1936-1943: Τα χρόνια και τα ποιήματα για τα οποία ο Παλαμάς έδωσε την ποιητική σκυτάλη στο Ρίτσο με την μνημειώδη έκτοτε φράση: "Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις". Χωρίζεται σε δύο υποφάσεις
ü 1936-1941: Κρυπτική ποίηση λόγω της δικτατορίας. Χρησιμοποίηση ελεύθερου στίχου. Τάση φυγής και εσωτερική αναζήτηση.
ü 1941-1943: Διάθεση αντίστασης, το περιεχόμενο γίνεται εθνικό και κοινωνικό. Μορφικά η ποίηση του προσεγγίζει τη λυρική πρόζα κι ο ρυθμός των ποιημάτων του πλησιάζει την ομιλία.
3. 1944-1955:Αντανακλάται η βιωματικότητα των φυλακών και των εξοριών. Δανείζεται στοιχεία της δημοτικής ποίησης και τα συνθέτει με υπερρεαλιστικά μοτίβα. Χρησιμοποιεί κοινές και αντιποιητικές λέξεις και η ποίηση του στερείται μουσικότητας, ώστε να καθρεφτίσει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της δύσκολης εποχής.
4. 1956-1966: Καταπιάνεται με περισσότερο σύνθετες και πολυφωνικές μορφές γραφής που συνοδεύονται από διάλογους. Πολύ συχνή είναι η χρήση σκηνικών, η προσθήκη σκηνοθετικών οδηγιών. Απόρροια των παραπάνω συνακόλουθη η έντονη θεατρική διάσταση. Γράφει για πράγματα μικρά στα οποία αξία δίνει ο άνθρωπος. Το ποίημα του "Σονάτα του Σεληνόφωτος" για το οποίο βραβεύτηκε με το "Κρατικό βραβείο ποίησης" το 1985 γυρίστηκε ταινία το 1985 με τίτλο "Μπαλάντα στο χαμένο σεληνόφως ".Στα χρόνια αυτά αρχίζει να χρησιμοποιεί τα θέματα αρχαίων μύθων προσαρμοσμένα στις σύγχρονες συνθήκες
5. 1967-1974: Ωρίμανση σε περιεχόμενο. Σε μορφή και στίχο επαναλαμβάνει και εμβαθύνει σ’ όλες τις προηγούμενες μορφές με τις οποίες ασχολήθηκε. "Τα Λιανοτράγουδα", γραμμένα κατά την περίοδο που ήταν εξόριστος από τη Χούντα, προέρχονται απευθείας από τα δημοτικά τραγούδια.
Τα επόμενα χρόνια ως το θάνατό του 1990 ήταν εξαιρετικά γόνιμα παρά το γήρας. Ακολούθησε την ίδια πορεία και συνέχισε την ίδια προβληματική του προηγούμενου έργου του, εμπλουτίζοντας την με ως τότε μύχιες, προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα.
Η προβληματική του Ρίτσου ως προς τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι διττή. Από την μία είναι οι ιδέες και η κοινωνική διάσταση και δράση του ανθρώπου, από την άλλη ο εσωτερικός του κόσμος. Κοινό σημείο και στα δυο θέματα είναι αναζήτηση της ομορφιάς. Σκοπός της θέσης και της λύσης των προβλημάτων που θίγει η ποίηση του είναι η κοινωνική σκοπιμότητα και η αισθητική αξιολόγηση.
Οι προβληματισμοί του Ρίτσου:
Ø Είναι πολυεδρικοί και συνθετικοί. Σε σχέση με τα πράγματα στο χώρο και το χρόνο.
Ø Είναι διαλεκτικοί και όχι μηχανιστικοί. Παρουσιάζονται και τα καλά και τα κακά στοιχεία και γίνεται σύνθεση.
Ø Είναι ενεργοί και μαχητικοί και όχι ουδέτεροι. Γνωρίζει και βιώνει τα αιτήματα της εποχής και προσπαθεί είτε να λυθούν είτε αφού απορριφθούν να τεθούν καινούρια.
Ø Το ίδιο με το παραπάνω και σε σχέση με την μορφή.
Ø Είναι και ποιητικοί αλλά και φιλοσοφικοί – κοινωνιολογικοί. Δεν τοποθετεί τα προβλήματα μόνο πάνω σε μια γενική βάση αλλά ξεκινάει από το πρόβλημα και το αναλύει σ’ όλο του βάθος.
Ποιητικές Συλλογές (Ενδεικτικά): Τρακτέρ, Το Εμβατήριο Του Ωκεανού, Το Τραγούδι Της Αδερφής Μου, Τέταρτη Διάσταση, Τα 18 Λιανοτράγουδα Της Πικρής Πατρίδας, Τερατώδες Αριστούργημα.
Από την πληθώρα των μεταφραστικών του προσπαθειών ξεχωρίζουν οι μεταφράσεις του στον Μαγιακόφσκι και στον Χικμέτ.
Υ.Γ. Και να θυμάστε:
"[...]Τὸ ξέρω πὼς καθένας μοναχὸς πορεύεται στὸν ἔρωτα,
Τὸ ξέρω. Τὸ δοκίμασα. Δὲν ὠφελεῖ.
Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου.[...]"