Δημοτικά τραγούδια. Ήτοι ο Κακός Λύκος σε ρόλο "Ηδονικού Ελπήνορα"

" Τα αγάλματα είναι στο μουσείο.


- Οχι σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;

Θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,

με την αλλοτινή μορφή τους

που δεν γνώρισες κι όμως την ξέρεις

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

- Τα αγάλματα είναι στο μουσείο.

Καληνύχτα.

- Γιατί τα αγάλματα δεν είναι πια συντρίμμια. είμαστε εμείς.

Τα αγάλματα λυγίζουν αλαφριά ...καληνύχτα."

                                       (Απο τον "Ηδονικό Ελπήνορα" του Γιώργου Σεφέρη)

Όχι. Τα δημοτικά τραγούδια δεν είναι "τα άγια των αγίων", ούτε πρέπει να καθαρογράφονται προσεκτικά και να σημειώνεται η παραμικρή λεπτομέρεια, όπως λέει ο δάσκαλος στο αφήγημα του Γιώργου Ιωάννου.   Τέτοιου είδους καταγραφές μοιάζουν με αναφορές απωλειών πολέμου, κι επίσημες νεκρολογίες και ο νεκρός δεδικαίωται... και όξω από την πόρτα. Είναι ακόμα ζωντανά.
Κι ας  το  παραδεχτούμε αυτό. Ότι δημοτικά τραγούδια είναι για τα ...πανηγύρια. Κυριολεκτικά (Δεν είναι ποιήματα/ Τραγούδια είναι και, κάποια, χορεύονται. Χωρίς αυτά είναι λειψά.)και, κυρίως,  μεταφορικά! Ας πούμε, κάθε φορά που βλέπω τον Γιώργο Μάγκα στη τηλεόραση μες τις χρυσελεφάντινες, πολυποίκιλτες ρόμπες του, περιμένω να σκάσει μύτη μετά ο Τζόν Μπον Τζόβι και να τραγουδήσει την "Ιτιά". Πιο ποζεράς κι από τους ποζεράδες. Και τα κούφια ορχηστρικά άλμπουμ που βγάζει κατά καιρούς ο Αχαλινωτόπουλος  είναι ταλε κουάλε με τους άψυχους  -τι κι αν είναι δεξιοτεχνικοί- ήχους της κιθάρας του Σατριάνι.   Όταν ήμουν πιτσιρικάς έπληττα αφόρητα, καθώς με τρέχανε από δω και από κει στα πανηγύρια του καλοκαιριού  - κι είχε πολλά πανηγύρια το κάθε καλοκαίρι - και μου ξεκούφαιναν τα αυτιά φάλτσες τραγουδίστριες με χρυσά δόντια, παράφωνες ορχήστρες και  παρανοϊκοι μικροφωνισμοί σαν αυτούς που μιμείται ο Σταρόβας. Όπως είναι προφανές, η απέχθεια μου ήτο μεγάλη... Αλλά δεν είναι περίεργο. Δημοτικά είναι τα τραγούδια, αρά αντικατοπτρίζουν την εικόνα του λάου. Η δεκαετία του 80 στην οποία μεγάλωσα ήταν το βασίλειο του κιτς γενικότερα... Γιατί όχι και στην ελληνική επαρχία? (Έχω χρόνια να πάω σε πανηγύρι, δεν ξέρω τι γίνεται. Έχει ανακαλυφθεί το δημοτικό ραπ ή όχι ακόμα?). ¨Όμως εγώ γύρευα τότε κάτι άλλο  και στο ραδιόφωνο (μόνο ραδιόφωνα είχαμε τότε) ανεχόμουν εύκολα να ακούω το "Δελτίο αναγγελίας θυελλωδών ανέμων"  ή τις "Αναζητήσεις του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού", αλλά όταν έβαζε δημοτικά, προτιμούσα να πιάνω αραβικούς σταθμούς στα βραχέα...  (Ήτανε και η χούντα πρόσαφατη, που, στη προσπάθεια της να παραστήσει ότι είχε λαικό έρεισμα και προέλευση, σχεδόν είχε ταυτιστεί μαζί τους...)

Νομίζω ότι ήταν ο Αϊνστάιν ήταν που είχε πει για την παιδεία  πως είναι αυτό που μένει, όταν ξεχνάς αυτά που έμαθες στο σχολείο... Κάπως έτσι έγινε και μένα... Χρειάστηκε να φύγω και να κοσκινιστούν οι μνήμες και οι εμπειρίες μου, για να πλατύνει η οπτική μου και  να καταλάβω.  Δημοτικά τραγούδια για μένα είναι τα μάτια του πατέρα μου που έλαμπαν, όταν τραγουδούσε τον Αμάραντο, η μάνα μου που σιγοτραγουδούσε "τη θάλασσα τη γαλανή θα την χαλικοστρώσω" καθαρίζοντας φρέσκα φασολάκια, μια γειτόνισσα που μοιρολογούσε τη γιαγιά μου, έξι μήνες πριν πεθάνει κι ίδια, οι γυναίκες στη περιφορά του Επιταφίου να τραγουδούν με ψιλή φωνή "Παναγία δέσποινα, ευλόγησον του δούλους σου" , άλλες γυναίκες να συνοδεύουν τη νύφη πάνω σε ένα γαϊδούρι, τραγουδώντας τη  (θλιμμένη )"Νερατζούλα"  (σόρρυ που είναι λειψή η εκδοχή, είναι το μόνο βίντεο στο διαδίκτυο που ταιρίαζει στην ατμόσφαιρα της μνήμης μου),  η Ποτούλα  (αν και την τελευταία φορά που την είδα απαίτησε σχεδόν να την φωνάζω Γιώτα), που ήταν κόρη παπά και , επειδή λέει το "Κάτω στο γιαλό"   σε κάποια στιγμή ότι  σε μια παπαδοπούλα σηκώθηκε το  φουστάνι εκεί που έπλενε και φάνηκε ο ποδοστράγγαλος της, κάθε φορά που το τραγουδούσαμε στις εκδρομές στο Δημοτικό κοκκίνιζε (κι ας φαίνονταν στην ίδια κάθε μέρα ο ποδοστραγγαλός της , έτσι όπως έπαιζε ξεκάλτσωτη μαζί μας). Και άλλα πολλά.  Αυτά όλα δεν είναι τα "άγια των αγίων",  Είναι δίαυλοι εκχυλίσματος ψυχής,  ώστε ο άνθρωπος από πίσω να εκφράσει τις  επιθυμίες, τις ανάγκες, τις ελπίδες και ότι άλλο ξεχειλίζει από τη ψυχή του . Κι αν για μένα είναι ζωντανά, είναι γιατί είναι μέσα μου ζωντανή και πάλλουσα ακόμα η μυρωδιά της εποχής, η μνήμη... Και έχουν ακόμα την δύναμη - αυτά και άλλα που περιμένουν υπομονετικά να ΄ρθει η στιγμή να ανασυρθούν από το υποσυνείδητό μου- να γίνουνε βενζίνη στη μηχανή μου.... Τα ίδια αυτά τραγούδια καταγεγραμμένα σε ογκώδεις τόμους, με καλλιγραφικά γράμματα και γραφιστικά διακοσμητικά στο περιθώριο της σελίδας, μου μυρίζουν φορμόλη και με απωθούν...
"Ωραία ρε φίλε", θα μου πει κάποιος, "εσύ είχες τις κατάλληλες προσλαμβάνουσες, μιας και είσαι χωριατόπαιδο. Τι γίνεται γενικά? " Δεν αναφέρθηκα στην προσωπική μου περίπτωση για να αυτοβιογραφηθώ, αλλά παραδειγματικά (και όχι κανονιστικά), καθώς είναι αυτή που γνωρίζω καλύτερα . Καθένας από μας , περισσότερο ή λιγότερο- έχει μια λίστα τέτοια σαν τη δική μου... Το σύνολο αυτής της λίστας είναι τα δημοτικά τραγούδια σήμερα...
Τα δημοτικά ως τραγούδια δημιουργήθηκαν και  χρησιμοποιήθηκαν για εκφράσουν τους ανθρώπους . Στόμα με στόμα, κυκλοφορούν και παραλλάσσονται για να ταιριάζουν στη στιγμή. Όσα από αυτά ( ή όσα από τα στοιχεία τους) ανταποκρίνονται στο αίτημα της εποχής, επιβιώνουν...
Μερικά επιβιώνουν αυτούσια και/η  με άλλο συμβολισμό, Όταν κάποιος, ας πούμε,  τραγουδάει το "Πότε θα κάνει ξαστεριά", δεν τραγουδάει ένα ριζίτικο κρητικό τραγούδι. Τη  θέληση του για αντίσταση και τη δίψα του για ελευθερία κραυγάζει...  (Για να μην μιλήσω για τον "Ερωτόκριτο", μια ιδιότυπη περίπτωση "δημοτικοποίησης", καθότι ο ποιητής του είναι γνωστός, ο Βιτσέντζος Κορνάρος)
Άλλες φορές επιβιώνουν στοιχεία που διυλίζονται μέσα στο σήμερα, εμπλουτίζονται από το σήμερα και αποτελούν το σάουντρακ της εποχής μας... Κάπως σαν τις κιθάρες και τις γκάιντες  στα τραγούδια του Θανάση  Παπακωνσταντίνου...


Άλλες φορές είναι στοιχείο έμπνευσής και μίμησης, αλλά χωρίς αντιγραφή. Ο Βεροιώτης Νίκος Ζιώγαλας, παίρνει μερικούς παραδοσιακού στίχους, τους επενδύει με μουσικές του μνήμες και συγκινεί ένα Μανιάτη, όπως εγώ, που χει τελείως  άλλες...
Κι όπως σε κάθε εποχή , υπάρχουν οι καλοί και οι "φάυλοι". Φτάνει, όμως, μια και μόνη δοξαριά του Ψαραντώνη, για να παραμερίσει τους διάφορους Βαζαιογιαννούληδες και Λεγακοκονιτόπουλους που πάντα θα υπάρχουν...
Και η ψυχή του δημοτικού τραγουδιού κρύβεται στα πιο απίθανα μέρη. Ο "Παπατράγος" ας πούμε αφήνει (;) για λίγο κατά μέρος τους Nine inch nails και τους Einstürzende Neubauten και, πιστός στις αντιλήψεις του για την μη εμπορευματοποίηση της μουσικής, ανεβάζει στο Διαδίκτυο (το οποίο με την αλληλεπιδραστικότητα και την διαδραστικότητα που το διακρίνει αναμένω να προκαλέσει ένα κύμα δημιουργικότητας που θα προκαλέσει με τη σειρά του ένα νέο είδος "δημοτικού" πολιτισμού ) μια εκδοχή της "Κοντούλας λεμονιάς" με τέρμα τα γκάζια...


Και για να το δούμε, λίγο πιο πλατιά.... Πέθαναν τα δημοτικά τραγούδια? Αν το εξετάσουμε με τον φιλολογικό ορισμό (ανώνυμα δημιουργήματα του λαού, σε πολλές παραλλαγές κτλ ), σαφώς. Τα σκότωσε η ηχογράφηση. Γιατί πια στα καινούργια τραγούδια οι δημιουργοί βάζουνε φαρδιά πλατιά την υπογραφή τους και πάνε ετησίως στην ΑΕΠΙ να πληρωθούνε τα πνευματικά τους δικαιώματα, και, όταν αποσύρονται ή πεθαίνουν, τους κάνουν αφιερώματα στο Ολυμπιακό στάδιο της Αθήνας ή στο  οικογενειακό κέντρο ο "Έλατος", ανάλογα με τη διασημότητα τους...
  Δύο ενστάσεις. Αρχικά, θα ξανα κοουτάρω το τσιτάτο του Πάυλου Σιδηρόπουλου...  "ένα έργο όταν φεύγει από τα χέρια του δημιουργού του αποκτά δική του υπόσταση κτλ...". Το οποίο σημαίνει πως ότι καθένας από μας "ξαναγράφει" ένα τραγούδι, κάθε φορά που το ακούει ή το τραγουδάει... Έπειτα, μισό λεπτό να ρωτήσω. Σταμάτησαν οι άνθρωποι να ερωτεύονται, να πονάνε, να δουλεύουν, να πεθαίνουν, να πενθούν, να οτιδήποτε? Σταμάτησαν να τα συνοδεύουν όλα αυτά τραγουδώντας? Όχι, ε? Κάποια τραγούδια αυτονομούνται από τον δημιουργό τους τελείως και αποκτούν δική τους υπόσταση, εκφράζουν το συλλογικό υποσυνείδητο. Κι έτσι το τραγούδι αυτό  δεν είναι του Τσιτσάνη, είναι δικό μας. Το τραγούδι αυτό δεν είναι του Παπάζογλου, είναι δικό μας. (Για να αναφερθώ σε δυο  μόνο χαρακτηριστικές περιπτώσεις)


Και θα κλείσω με έναν καλαματιανό (Ηράκλειο -Καλαμάτα), που έγραψε ένας Καλαματιανός (ο Μίλτος Πασχαλίδης) και το ανεβάζει εδώ ένας (κοντο)Καλαματιανός (εγώ) που βρέθηκε και αυτός σε ένα άλλο του νότου  "λημέρι, που χει κορίτσια όμορφα και πάντα καλοκαίρι"

>
Υ.Γ. Τη φοβερή Δόμνα Σαμίου ή τα   τρομερά "Μπουρμπούλια" δεν τους ξέχασα. Απλά, άμα τα συμπεριλάμβανα, θα αδυνάτιζε η επιχειρηματολογία μου περί της μη "ιερότητας" και "αγιότητας" ...