Μικροί κριτικοί στον κοροναϊό 4: "[Δεντρα μου, δέντρα ξέφυλλα...]" (Κώστας Καρυωτάκης) - Από την Αγγελική, μαθήτρια στο Ε1 του Μουσικού Σχολείου Ρόδου"

   Εντάξει, δεν ξέρω τι θα κάνω με αυτά τα παιδιά. Ούτε καν τις εισαγωγές δεν με αφήνουν να γράφω πια! Να εδώ η Αγγελική από το Ε1 του Μουσικού Σχολείου Ρόδου που σχολιάζει στα πλαίσια του μαθήματος της Λογοτεχνίας το ποίημα του Καρυωτάκη "[Δέντρα μου, δέντρα ξέφυλλα...]", μέχρι και εργοβιογραφία του ποιητή έχει προτάξει. Το επόμενο στάδιο είναι να τους δώσω τα κλειδιά και να γράφουνε μόνα τους, ενώ εγώ θα παίζω βιντεοπαιχνίδια... 

  Ο Κώστας Καρυωτάκης γεννήθηκε στην Τρίπολη στις 30 Οκτωβρίου 1986. Έζησε κατά καιρούς σε διάφορα μέρη, όπως στη Λευκάδα, την Αθήνα, την Πάτρα, τα Χανιά, την Κεφαλλονιά και την Καλαμάτα, λόγω του επαγγέλματος του πατέρα του ο οποίος ήταν  πολιτικός μηχανικός του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Το 1913 γράφεται στη Νομική Σχολή απ’ όπου και πήρε το πτυχίο του το 1917. Γράφτηκε επίσης και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου, δεν κατάφερε όμως να την τελειώσει. Διορίστηκε ως υπάλληλος στη νομαρχία της Θεσσαλονίκης το 1920 και μετατέθηκε σε άλλες τρεις νομαρχίες, με τελική της Αθήνα. Τον μετέθεσαν ακόμα δύο φορές από το Υπουργείο Πρόνοιας, αρχικά στην Πάτρα και ύστερα στην Πρέβεζα. Ο ποιητής έπασχε από κατάθλιψη. Σε ηλικία 32 ετών, στις 21 Ιουλίου του 1928, αφήνει την τελευταία του πνοή ύστερα από αυτοκτονία με όπλο. Στη τσέπη του βρέθηκε ένα σημείωμα. ‘Ότι ο  ποιητής έπασχε από κατάθλιψη φαίνεται  και σε αρκετά ποιήματά του.

Απόσπασμα από το σημείωμα αυτοκτονίας:

«[…0][Υ.Γ.] Καὶ γιὰ ν' ἀλλάξουμε τόνο. Συμβουλεύω ὅσους ξέρουν κολύμπι νὰ μὴν ἐπιχειρήσουνε ποτὲ νὰ αὐτοκτονήσουν διὰ θαλάσσης. Ὅλη νύχτα ἀπόψε ἐπὶ δέκα ὧρες, ἐδερνόμουν μὲ τὰ κύματα. Ἤπια ἄφθονο νερό, ἀλλὰ κάθε τόσο, χωρὶς νὰ καταλάβω πῶς, τὸ στόμα μου ἀνέβαινε στὴν ἐπιφάνεια. Ὡρισμένως, κάποτε, ὅταν μοῦ δοθεῖ ἡ εὐκαιρία, θὰ γράψω τὶς ἐντυπώσεις ἑνὸς πνιγμένου». Κ.Γ.Κ. (Κώστας Γ. Καρυωτάκης).

Ποιητικές συλλογές: Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων (1919)  Νηπενθή (1921)  Ελεγεία και Σάτιρες (1927)

Άλλα ποιήματα: Ανέκδοτα ποιήματα, Τελευταία ποιήματα (1928) (Αισιοδοξία, Όταν κατέβουμε τη σκάλα..., Πρέβεζα), Νεανικά Ποιήματα (1919-1924)

Πεζά: Το καύκαλο, Η τελευταία, Ο κήπος της αχαριστίας, Ονειροπόλος, Τρεις μεγάλες χάρες, Φυγή, Το εγκώμιο της θαλάσσης, Κάθαρσις, Η ζωή του

[Δέντρα μου, δέντρα ξέφυλλα...]

Δέντρα μου, δέντρα ξέφυλλα στη νύχτα του Δεκέμβρη,

στη σκοτεινή, βαθιά δεντροστοιχία,

μαζί πηγαίνουμε, μαζί και η μέρα θα μας έβρει,

ω ερημικά, θλιμμένα μου στοιχεία.

Αύριο, μεθαύριο, σύντροφο θα μ’ έχετε και φίλο

τα μυστικά σας θέλω να μου πείτε,

μα όταν, αργότερα, φανεί το πρώτο νέο σας φύλλο,

θα πάω μακριά, το φως για να χαρείτε.

Κι αφού ταιριάζει, ω δέντρα μου, να μένω απ’ όλα πίσω

τα θαλερά και τα εύθυμα στην πλάση,

εγώ λιγότερο γι’ αυτό δε θα σας αγαπήσω,

όταν θα μ’ έχετε κι εσείς ακόμη προσπεράσει.

"ο ποιητής ένα κενό"

Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή  Ελεγεία και Σάτιρες η οποία εκδόθηκε το 1927. Το ποιητικό υποκείμενο είναι πολύ πιθανό να ταυτίζεται με τον ίδιο τον Καρυωτάκη, διότι το περιεχόμενό του είναι μελαγχολικό το έγραψε ένα χρόνο πριν αυτοκτονήσει, πράγμα που σημαίνει πως η ψυχολογική και ψυχική του κατάσταση είχε γίνει χειρότερη λόγω της ανυπόφορης κατάθλιψης που τον κατελάμβανε. Το θέμα του ποιήματος σε γενικές γραμμές είναι πώς/πως το ποιητικό ταυτίζεται με βιώματα και καταστάσεις άλλων. Η ομοιοκαταληξία στο ποίημα είναι πλεχτή, δηλαδή ο πρώτος στίχος ομοικαταληκτεί με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο. Οι στίχοι, επίσης, δεν είναι ισοσύλλαβοι παρά μόνο σε ζεύγη, δηλαδή οι στίχοι που ομοιοκαταληκτούν έχουν και τον ίδιο αριθμό συλλαβών, όμως αν συγκρίνουμε τον πρώτο με τον δεύτερο στίχο κάθε στροφής, ή τον τρίτο με τον τέταρτο, θα διαπιστώσουμε πως οι ζυγοί στίχοι έχουν μικρότερο αριθμό συλλαβών. Το μέτρο είναι ιαμβικό.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Τίτλος: [Δέντρα μου, δέντρα ξέφυλλα...]

Ο ποιητής δεν έβαλε κάποιον τίτλο στο ποίημα, οπότε ο τίτλος είναι άτυπος και  προέρχεται από τον πρώτο στίχο.

Στροφή Πρώτη

Δέντρα μου, δέντρα ξέφυλλα στη νύχτα του Δεκέμβρη,

στη σκοτεινή, βαθιά δεντροστοιχία,

μαζί πηγαίνουμε, μαζί και η μέρα θα μας έβρει,

ω ερημικά, θλιμμένα μου στοιχεία.

   Η πρώτη στροφή εμφανίζει την ταύτιση -ή τη θέληση για ταύτιση- του ποιητικού υποκειμένου με τα δέντρα, τα οποία είναι ξέφυλλα. Ο Δεκέμβρης, τελευταίος μήνας του χρόνου, ανήκει στην εποχή του Χειμώνα, μία εποχή που δίνει την αίσθηση της μελαγχολίας, γεμάτη κρύο, βροχές, χιόνι. Η νύχτα κάνει τον Δεκέμβρη ακόμα πιο βαρύ σε συναισθηματικό επίπεδο στο ποίημα, και έχει κυριολεκτική σημασία. Τα ξέφυλλα δέντρα συμβολίζουν τα άτομα που έχουν χάσει τη θέληση για ζωή, που δεν έχουν κάποιο στήριγμα παρά ο ένας τον άλλο, αφού είναι μαζί στη σκοτεινή, βαθιά δεντροστοιχία. Σκοτεινή και βαθιά, διότι δεν μπορεί να διακριθεί έτσι εύκολα εάν έχει τέλος. Το σκοτάδι χρησιμοποιείται ευρέως για την περιγραφή καταθλιπτικών, δύσκολων και βαριών καταστάσεων, ενώ το βάθος έχει -μερική- κυριολεκτική έννοια, διότι εμφανίζει ποσότητα και μέγεθος. Ο τρίτος στίχος μας δείχνει πως το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε αυτά τα δέντρα και ανήκει πλέον με αυτά, αφού  νοιώθει ότι μαζί βαδίζουν, μαζί και η μέρα θα τους έβρει.

Στροφή Δεύτερη

Αύριο, μεθαύριο, σύντροφο θα μ’ έχετε και φίλο

τα μυστικά σας θέλω να μου πείτε,

μα όταν, αργότερα, φανεί το πρώτο νέο σας φύλλο,

θα πάω μακριά, το φως για να χαρείτε.

  Απευθυνόμενος πάλι στα ξέφυλλα δέντρα, το ποιητικό υποκείμενο τα διαβεβαιώνει στους δύο πρώτους στίχους  πως είναι έμπιστος, πως μπορεί να λειτουργήσει ως στήριγμα για όσο καιρό τον χρειαστούν, που σημαίνει πως αφού βρίσκεται και ο ίδιος στην ίδια κατάσταση, γνωρίζει πως πρέπει να κάνει κάτι για αυτό και δείχνει την απόλυτη κατανόηση. Στους επόμενους δύο στίχους όμως, τους λέει πως όταν αργότερα, φανεί το πρώτο νέο σας φύλλο, θα πάω μακριά, το φως για να χαρείτε. Αυτό που γίνεται κατανοητό μέσω του δίστιχου αυτού είναι πως η κατάσταση των δέντρων αυτών θα βελτιωθεί. Το πρώτο νέο φύλλο είναι κάτι που θα αποκατασταθεί, κάτι που έχασαν και θα γυρίσει, ή κάποιο νέο θετικό στοιχείο που θα έρθει στις ζωές τους και προφανώς θα τις αλλάξει. Αλλά το ποιητικό υποκείμενο τότε θα πάει μακριά, διότι δεν θα καταφέρει ο ίδιος να βγάλει νέα φύλλα, άρα αισθάνεται ότι το ίδιο είναι τελειωμένο, και πλέον δεν θα ανήκει με αυτά, κι έτσι θα τα αφήσει να χαρούν την αλλαγή τους και τη βελτίωσή τους, χωρίς να τους επηρεάζει με τη δική του στάσιμη κατάσταση. Αυτό επιβεβαιώνεται και στην επόμενη στροφή.

Στροφή Τρίτη

Κι αφού ταιριάζει, ω δέντρα μου, να μένω απ’ όλα πίσω

τα θαλερά και τα εύθυμα στην πλάση,

εγώ λιγότερο γι’ αυτό δε θα σας αγαπήσω,

όταν θα μ’ έχετε κι εσείς ακόμη προσπεράσει.

  Ο πρώτος στίχος, λόγω της προσφώνησης, φαίνεται να χαρακτηρίζεται από απογοήτευση, διότι το ποιητικό αίτιο γνωρίζει πως για εκείνον δεν θα υπάρξει βελτίωση. Η επιλογή της λέξης ταιριάζει  και η σύνδεση της με τον δεύτερο στίχο λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο σαν σχόλιο του ποιητή και υποδηλώνει ότι αυτή η κατάσταση είναι φυσική λόγω της εξέλιξης των πραγμάτων. Γνωρίζει πως, έχοντας περάσει από πολλά εμπόδια και δυσκολίες (σε ερωτικό, επαγγελματικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο), δε θα υπάρξουν ευχάριστες αλλαγές στη ζωή του ή κάτι που θα της δώσει νόημα. Έχει περάσει τόσα πολλά που φαίνεται να το έχει συνηθίσει, και μέσα από το δίστιχο αυτό - προσωπικά πιστεύω- σατιρίζει το γεγονός πως όλα καταρρέουν σταδιακά, όλα αυτά τα χρόνια που ζει. Βέβαια, το τελευταίο δίστιχο εμφανίζει μία αγνότητα στον χαρακτήρα του ποιητικού υποκειμένου. Ξεκινώντας φιλίες με τα δέντρα που του έμοιαζαν, και παρόλο που τα είδε να βγάζουν νέα φύλλα, να βρίσκουν το φως στη ζωή τους, δεν τα ζήλεψε. Αντιθέτως, χάρηκε για εκείνα. Χάρηκε διότι έχει ζήσει ό,τι έζησαν, δείχνοντας τους απόλυτη κατανόηση. Οι άνθρωποι, αφού υποστούν μία σημαντική θετική αλλαγή στις ζωές τους, συνηθίζουν να απομακρύνουν αναμνήσεις ή ακόμα και άτομα τα οποία σχετίζονται με την ίδια κατάσταση πριν την αλλαγή αυτή. Έτσι λειτουργεί ο τελευταίος στίχος.

   Από μια άλλη  οπτική γωνία, τα δέντρα ίσως να συμβολίζουν ανθρώπους, και είναι ίσως αποτέλεσμα της ανάγκης που  ένιωσε ο ποιητής, γράφοντας το ποίημα, να γίνει στήριγμα κάπου επειδή, δεν είχε στήριγμα ο ίδιος. Η κατάθλιψη εξασθένησε τον Καρυωτάκη, ο οποίος κατέληξε να αυτοκτονεί σε ηλικία 32 ετών, ένα χρόνο μετά την έκδοση της ποιητικής συλλογής Ελεγεία και Σάτιρες.

ΠΗΓΕΣ

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ:

 http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=6&text_id=1027

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%8E%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%81%CF%85%CF%89%CF%84%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82#%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1

-------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Για το κλείσιμο, αυτό το τραγουδάκι από μένα,το οποίο νομίζω ότι ταιριάζει με το κλίμα του ποιήματος του Καρυωτάκη, σε ένα εμπνευσμένο βίντεο που έφτιαξε η gia_des σε ανύποπτο χρόνο.