Η "Ελένη" του Ευριπίδη, η πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου και μια εσάνς από το "Matrix"

   Για την  δικαιολόγηση του χαρακτηρισμού του Ευριπίδη ως "απο σκηνής φιλοσόφου" αρκεί μια μικρή συνανάγνωση της "Ελένης" με την αλληγορία του σπηλαίου που περιέχεται στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα.  Μια τέτοια θα επιχειρήσει  η σημερινή σύντομη- όπως πιθανότατα θα συμβαίνει από δω και πέρα λόγω, αναμενόμενης ακόμα, πατρότητας- ανάρτηση.

   Ουσιαστικά, η σκέψη του Ευριπίδη λειτουργεί  ως προάγγελος της πλατωνικής σκέψης δεδομένου ότι η "Ελένη" γράφτηκε καμιά σαρανταριά χρόνια πριν την "Πολιτεία". Μ' αυτό δεν θέλω να μειώσω σε καμιά περίπτωση το πλατωνικό έργο, παρά να τονίσω την εκλεκτική συγγένεια μεταξύ των δύο, την άντληση  μάλλον  από μια κοινή δεξαμενή προβληματισμού. 

    Βασική προβληματική της τραγωδίας του Ευριπίδη αποτελεί η σύγκρουση ανάμεσα στην αληθινή φύση των πραγμάτων και την φαινομενική. Ουσιαστικά, με την "Ελένη" ο Ευριπίδης βάζει τις βάσεις για την "εναλλακτική ιστορία" καλώντας τους θεατές να αναλογιστούν  κατά πόσο τα πράγματα είναι όπως πιστεύεται ότι είναι. Τι θα γινόταν αν η Ελένη δεν ήταν όπως την ξέρουμε από το μύθο. Ο Τρωικός Πόλεμος θα ήταν ένα λάθος, η καταστροφή της Τροίας θα ήταν άσκοπη, χιλιάδες Έλληνες και Τρώες θα είχαν πεθάνει μάταια, η Ελένη θα είχε κακολογήθεί άδικα κτλ. Σκοπός του προφανώς δεν ήταν να ακκιστεί παίζοντας  με το μύθο, αλλά να λειτουργήσει αυτός παραδειγματικά. Ώστε να διδάξει ότι πολλές φορές το "φαίνεσθαι",  ο φαινομενικός άρα ψεύτικος κόσμος, προβάλλεται με αποτέλεσμα να καλύπτει το "είναι", τον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο της ουσίας και της αλήθειας. (Το αντίθετο της οποίας, κατά τον Νίτσε, δεν είναι το ψέμμα, αλλά η πεποίθηση. )

     Κάπως έτσι και  οι δεσμώτες του σπηλαίου, στην πλατωνική αλληγορία,  καθηλωμένοι στον κόσμο των σκιών - το είδωλο της Ελένης, ας πούμε- αρνούνται να αποδεχτούν τον αληθινό κόσμο, εκείνον στον οποίο προσπαθούν να τους σύρουν όσοι από τους συνδεσμώτες του άφησαν τη σπηλιά και βίωσαν την επίπονη διαδικασία της προσαρμογής στον κόσμο του φωτός, τον αληθινό κόσμο. Παρόλα αυτά, είναι καθήκον  εκείνων που κατάφεραν να γνωρίσουν τον πραγματικό κόσμο -τούτο σημαίνει να απαγκιστρώσουν απο πάνω τους τα βαρίδια της δογματικής σκέψης μέσω της διαδικασίας εκείνης που ονομάζεται παιδεία, η οποία με όπλο τον ορθό λόγο και την κριτική σκέψη τους καθιστά δυνατούς να γνωρίσουν και να διαχειριστούν την αλήθεια - να επιστρέψουν για τους καθηλωμένους συντρόφους του και να προσπαθήσουν να τους οδηγήσουν στον δρόμο της αλήθειας, αψηφώντας για την ταλαιπωρία και τους κινδύνους που ενδέχεται να συναντήσουν συγκρουόμενοι με τις παγιωμένες- πλην εσφαλμένες-  αντιλήψεις τους. Μια διαδρομή την οποία έκαναν και οι ίδιοι,  ο Πλάτωνας και ο Ευριπίδη,ς αντιμετωπίζοντας και τους ανάλογους κινδύνους:  ο ένας, ο Ευριπίδης,  την χλεύη των συγχρόνων του και ο άλλος, ο Πλάτωνας, τον Διονύσιο τον Β', τον τύραννο των Συρακουσών.

    Δεν θα πω κάτι πρωτότυπο, φαντάζομαι,  παρατηρώντας ότι ταινία των αδερφών Γουατσόφσκι "Matrix" διασκευάζει  και προσαρμόζει γόνιμα στην σύγχρονη εποχή, μια εποχή ευάλωτη ιδιαίτερα σε διάφορες εκδοχές εικονικών πραγματικοτήτων, την αλληγορία του σπηλαίου. Θα περιοριστώ απλά να παρατηρήσω ότι το γεγονός αυτό αποδεικνύει την πνευματική οξυδέρκεια του Ευριπίδη και του Πλάτωνα καθώς και την διαχρονικότητα της σκέψης τους.

   Στο σημείο αυτό θα τελειώσω παρατηρώντας ότι βρίσκω εξαιρετικά γοητευτικό το γεγονός ότι ο ποιητής μπολιάζει το έργο του με φιλοσοφικές προεκτάσεις και ο φιλόσοφος αισθάνεται την ανάγκη, για να προβάλλει πιο ξεκάθαρα τη σκέψη του, να χρησιμοποιήσει λογοτεχνικές τεχνικές. 

   Διαβάστε εδώ ολόκληρη την αλληγορία μεταφρασμένη και δείτε στο παρακάτω βίντεο μια οτπικοποίησή της. Άντε και καλή αλήθεια  (αλήθεια = α στερητικό + λήθη. Συνεπάγεται: μνήμη. Τι είδους επαφίεται στην φιλοτιμία  και τη γενναιότητα του καθενός... )