Η "Αντιγόνη" του Σοφοκλή

   Η « Αντιγόνη» είναι τραγωδία του Σοφοκλή που διδάχθηκε το 442π.Χ..
Πρόκειται για την δεύτερη παλαιότερη τραγωδία του Σοφοκλή μετά τον «Αίαντα». Αντλεί την υπόθεση της από τον Θηβαϊκό Κύκλο, το μύθο των Λαβδακιδών, ούσα κι εδώ η δεύτερη παλιότερη σωζόμενη μετά την τραγωδία "Επτά επί Θήβας" του Αισχύλου (την οποία ακολουθεί ως προς τη σειρά των γεγονότων παρεμπιπτόντως ).  

  Σύμφωνα με τον μύθο, ο Λάιος, γιος του Λάβδακου, παντρεύτηκε την Ιοκάστη και ήταν βασιλιάς της Θήβας.  Έλαβε ωστόσο, από το μαντείο των Δελφών  χρησμό ότι το παιδί που θα γεννήσει θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί την μάνα του. Έτσι, όταν γεννήθηκε ο γιος, τον έδωσε σε έναν βοσκό για να το εκθέσει στο δάσος και να τον φάνε τα άγρια ζώα. Ο βοσκός λυπήθηκε το βρέφος - το οποίο ονομάστηκε Οιδίποδας επειδή τα πόδια του είχαν πρηστεί  από τα σκοινιά με τα οποία του τα είχαν δέσει- και το έδωσε σε ένα φίλο του βοσκό από την Κόρινθο. Εκείνος το πήγε στον άκληρο βασιλιά της Κορίνθου που το υιοθέτησε. Όταν μεγάλωσε ο Οιδίποδας, έλαβε χρησμό ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί την μάνα του. Μη γνωρίζοντας ότι δεν είναι πραγματικός γιος των βασιλιάδων της Κορίνθου, αποφάσισε να μην ξαναγυρίσει εκεί. Καθώς περιπλανιόταν συνάντησε σε ένα τρίστρατο τον Λάιο, ο οποίος πήγαινε στους Δελφούς για να ρωτήσει την τύχη του παιδιού που άφησε έκθετο. Χωρίς να ξέρει ο ένας την ταυτότητα του άλλου, τσακώθηκαν, ως κλασικοί Έλληνες οδηγοί, για την προτεραιότητα διέλευσης. Ο Λάιος χτύπησε με το ραβδί του τον Οιδίποδα κι εκείνος, που ήταν στα ντουζένια του, στη σύγκρουση που ακολούθησε, τον σκότωσε μαζί με όλη  την ακολουθία του, πλην ενός.  Έτσι εκπληρώθηκε το πρώτο μέρος της προφητείας.

Περιπλανώμενος ο Οιδίποδας έφτασε τυχαία στην Θήβα η οποία χειμαζόταν από την Σφίγγα, ένα τέρας με κεφάλι ανθρώπου, σώμα λιονταριού και φτερά πουλιού. Η Σφίγγα ρωτούσε όλους τους ανθρώπους ένα αίνιγμα: Τι είναι εκείνο που το πρωί έχει τέσσερα πόδια, το μεσημέρι δυο και το βράδυ τρία. Κανείς δεν έβρισκε την απάντηση και η Σφίγγα τον σκότωνε. Οι Θηβαίοι είχαν διακηρύξει ότι όποιος τους απάλλασσε από τη Σφίγγα θα παντρευόταν την χήρα βασίλισσα, την Ιοκάστη, και θα γινόταν  βασιλιάς της Θήβας. Ο Οιδίποδας είπε να δοκιμάσει την τύχη του, βρήκε τη σωστή απάντηση (ο άνθρωπος, ως βρέφος περπατάει στα τέσσερα, σε ώριμη ηλικία περπατάει κανονικά και στα γηρατειά με μαγκούρα) κι η Σφίγγα από τη τσαντίλα της έπεσε στο γκρεμό και σκοτώθηκε.  Έτσι ο Οιδίποδας έγινε βασιλιάς της Θήβας, παντρεύτηκε την Ιοκάστη, εν αγνοία αμφοτέρων για την πραγματική ταυτότητα εκατέρων, κι εκπληρώθηκε και το δεύτερο μέρος της προφητείας. Με την  Ιοκάστη ο Οιδίποδας έκανε τέσσερα παιδιά (κι αδέρφια του ταυτόχρονα εν αγνοία του): Την Αντιγόνη, την Ισμήνη, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.

   Χρόνια μετά  (και τα γεγονότα αυτά αποτελούν την υπόθεση μιας άλλης τραγωδίας του Σοφοκλή, του "Οιδίποδα Τυράννου"), λοιμός εξολοθρεύει τους κατοίκους  της Θήβας. Ο Οιδίποδας, ως καλός βασιλιάς, αναζητεί την αιτία και μαθαίνει  τελικά ότι οι θεοί έστειλαν τον λοιμο εξαιτίας του, επειδή πλαγιάζει με την μάνα του. Μαθαίνοντας την αληθινή του ταυτότητα η Ιοκάστη αυτοκτονεί και ο Οιδίποδας τυφλώνει τον εαυτό του, αυτοεξορίζεται και, αφού εξαγνιστεί από τιν Θησεά στον Κολωνό (γεγονότα που αποτελούν την υπόθεση της τραγωδιάς του Σοφοκλή "Οιδίπους επι Κολωνώ"), ανεβαίνει στου ουρανό. Ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης αποφασίζουν να εναλλάσσονται στην εξουσία κάθε χρόνο. Μετά τον πρώτο χρόνο όμως ο Ετεοκλής αρνείται να παραδώσει την εξουσία κι ο Πολυνείκης καταφεύγει στο Άργος,  παντρεύεται την κόρη του βασιλιά και απο κοινου με τον πεθερό του εκστρατεύουν εναντίον της Θήβας (τα γεγονότα αυτά αποτελούν την υπόθεση της τραγωδίας του Αισχύλου "Επτά επί Θήβας" και της τραγωδίας του Ευριπίδη "Φοίνισσες"), ώστε να ξανακερδίσει το θρόνο. Μετά από πολύνεκρες μάχες, αποφασίζουν να λύσουν τη διαφορά τα δυο αδέρφια μονομαχώντας μεταξύ τους. Στην μονομαχία ο ένας σκοτώνει τον άλλο και στην μάχη που ακολουθεί ο στρατός των Αργειτών ηττάται. 

   Την επαύριο των γεγονότων αυτών ξεκινάει η υπόθεση της «Αντιγόνης». Ο Κρέοντας, ο αδερφός της Ιοκάστης , έχει αναλάβει την εξουσία και απαγορεύει με απειλή λιθοβολισμού την ταφή του Πολυνείκη ως προδότη.   Η Αντιγόνη – ξαδέρφη/ανηψιά του Κρέοντα (και νύφη καθώς είναι αρραβωνισμένη με τον γιο του του Κρέοντα, Αίμονα),  υποτασσόμενη στις  ηθικές επιταγές των άγραφων νόμων αρνείται να αφήσει τον αδερφό της άταφο, κι ας στράφηκε εναντίον της πατρίδας του, και αδιαφορεί για τους νόμους της πολιτικής εξουσίας την οποία εκπροσωπεί, κάπως αυθαίρετα είναι η αλήθεια, ο Κρέοντας. Θάβει λοιπόν, τον Πολυνείκη και η υπόλοιπη τραγωδία περιγράφει την

Νικηφόρος Λύτρας: "Αντιγόνη και Πολυνείκης" (1865)

σύγκρουση αυτών των  δυο ισχυρών προσωπικοτήτων, η καθεμιά από τις οποίες εκπροσωπει μια  διαφορετική στάση  ζωής,  και τα τραγικά  αποτελέσματα αυτής.

   Η «Αντιγόνη » είναι μια τραγωδία στην οποία τα βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής τεχνοτροπίας του Σοφοκλή εμφανίζονται ολοκάθαρα. Η κεντρική ηρωίδα παρουσιάζεται εξιδανικευμένη ακολουθώντας  την τάση του ποιητή να παρουσιάζει τους ήρωες του «οίον δει».  Επίσης, είναι  μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα η οποία αναλαμβάνει την ευθύνη των επιλογών της και συνοδεύτεται, κατά το σοφόκλειο πρότυπο, από ένα αντιθετικό χαρακτήρα, την άτολμη και αδύναμη Ισμήνη, για λόγους αντίστιξης αλλά καια έμφασης. Εξίσου δυναμικός χαρακτήρας είναι και ο Κρεόντας ο οποίος ενσαρκώνει ένα άλλο σύνηθες χαρακτηριστικό στις τραγωδίες τους Σοφοκλή.  Παρά τα όσα φαίνονται, δεν είναι κακός a priori χαρακτήρας.  Είναι ο ηγέτης μιας πόλης αμέσως μετά την καταστροφή και αγωνίζεται να την κρατήσει όρθια. Με λάθος μέσα ωστόσο, καθώς υπερβάλει, εξαιτίας και λόγων που σχετίζονται με την προσωπικότητά του και την ανασφάλεια που αισθάνεται ως προς  την αποδοχή της εξουσίας της.  Η υπερβολή αυτή τον οδηγεί να υπερβεί  το μέτρο και να διαπράξει ύβρεις και αστοχίες οι οποίες τελικά οδηγούν στην καταστροφή του, τον κάνουν όμως καλύτερο άνθρωπο, γνωρίζει την αλήθεια, οπότε ο διδακτικός σκοπός της τραγωδίας εξυπηρετείται.

  Στο σημείο αυτό να εκφράσω την άποψη μου για το Χορό, ο οποίος, κατά την γνώμη μου στερείται  οποιουδήποτε ηθικού αναστήματος. Θα ήταν ίσως περισσότερο ταιριαστό να υπάρχει σε τραγωδία του περισσοτερο ρεαλιστή Ευριπίδη τέτοιος χορός. Με αυτό εννοώ ότι, καθώς ο Χορός υπό μια έννοια εκπροσωπεί την κοινή γνώμη, είναι ρεαλιστικό να σιωπά από φόβο μπροστά στη δύναμη του Κρέοντα. Αυτό κάνει ουσιαστικά πάντα η σιωπηλή, φοβισμένη πλειοψηφία όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με αυταρχικές εξουσίες. Το ίδιο ρεαλιστική είναι και η υφέρπουσα  χαιρεκακία με την οποία αντιμετωπίζει τον Κρέοντα κατά την επικείμενη πτώση του και μετά από αυτήν, καθώς, ως γνωστόν, δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλέυεται. Αυτό όμως δεν είναι ο τρόπος της τραγωδίας γενικά και ειδικά των τραγωδιών του Σοφοκλή με τους εξιδανικευμένους ήρωες.  Συνήθως, ο Χορός

Η Αντιγόνη σε μικρογραφία κώδικα του 15ου αι., έργο άγνωστου καλλιτέχνη

λειτουργεί ως βοηθός και συμπαραστάτης του ήρωα, σχολιάζει τα γεγονότα και προσπαθεί στο μέτρο του δυνατού να τον αποτρέψει από την διάπραξη του  λάθους το οποίο θα προκαλέσει την πτώση του.  Κάτι το οποίο δεν κάνει σε καμιά περίπτωση ο Χορός της «Αντιγόνης» ο οποίος ουσιαστικά συνδαυλίζει με τις αστοχίες του Κρέοντα.  Γιατί  κάνει  τον Κρεόντα να νομίζει ότι η φαινομενική συμφωνία του Χορού συνεπάγεται την ορθότητα των αποφάσεων και των ενεργειών του. Κι επιπλέον, σε κάποιες περιπτώσεις οι παρεμβάσεις  του Χορού επιταχύνει επί το τραγικότερο τις εξελίξεις. Και δεν θα είναι άτοπο να υποστηρίξει κανείς ότι είναι και συνυπεύθυνους  ο Χορός με βάση το δόγμα  «ο σιωπών δοκεί συναινεί», κι αφήστε τον να λειτουργεί έπειτα ως μετά Χριστόν προφήτης. Ενδεχομένως, βέβαια, δεν είναι τυχαίο ότι ο Χορός αποτελείται από γέρους  Θηβαίους ευγενείς  τους οποίους κάλεσε έξω από τα τείχη ο Κρέοντας για να τους πάρει με το μέρος του. Λογικό δεν είναι να φώναζε εκείνους που εμπιστευόταν;

   Στην "Αντιγόνη σκοπός του Σοφοκλή είναι να παρουσιάσει τα στοιχεία που αποτελούν τον ιδανικό πολίτη. Εκείνον δήλαδή που έχει ελεύθερη βούληση, τόλμη να υποστηρίζει τη δικαιοσύνη ακόμα κι αν αυτό τον θέτει σε κίνδυνο, ηθική ακεραιότητα και παράλληλα τιμάει και σέβεται τους θεούς.  Πιστεύω πάντως, ότι  η «Αντιγόνη» διαχρονικά αποτέλεσε ένα από τα πιο αγαπητά και επιδραστικά λογοτεχνικά κείμενα.αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι είναι ανοιχτή σε ποικίλες αναγνώσεις .  Μέσα από τα μάτια ενός ριζοσπάστη μπορεί, ας πούμε να ειδωθεί ως μανιφέστο της αναρχίας ως πολιτική θεωρία. Η Αντιγόνη-αναρχική επαναστατεί για λόγους αρχής εναντίον μιας εξουσίας η οποία, όντας εκφυλισμένη, αντί να διευκολύνει την ανθρώπινη ζωή έχει καταντήσει ένα την καταδυναστεύει  Η  Αντιγόνη δηλαδή είναι αγνή ιδεαλίστρια η οποία παλεύει  για υψηλά ιδανικά και στρέφεται , με προσωπικό κόστος, ενάντια στον αυταρχισμό και την ασυδοσία της πολιτικής εξουσίας. Γίνεται έτσι σύμβολο αντίστασης, καβαφικός θερμοπυλομάχος και κατά κάποιο τρόπο πρόδρομος της πολιτικής σκέψης των διανοητών του Διαφωτισμού, κυρίως του Μοντεσκιέ και του Λοκ, και των σοσιαλιστικών θεωρίων, κυρίως εκείνων του λεγόμενου "ουτοπικού σοσιαλισμού". Από αυτήν την εκδοχή της Αντιγόνης επηρεάστηκε ο Ανουίγ στην δική του «Αντιγόνη» η οποία γράφτηκε και   πρωτοανεβάστηκε, διόλου τυχαία, στο κατεχόμενο από τους Ναζί Παρίσι.

  Αλλά ταυτόρχρονα και ένας συντηρητικός μπορεί να υποστηρίξει ότι  ηρωίδα υπερασπιζόμενη τους πατρώους άγραφους νόμους έναντι των πρόσφατων νόμων της πολιτικής εξουσίας  ουσιαστικά προκρίνει την παράδοση ενάντια σε επικίνδυνους νεωτερισμούς

  Ακόμα υπάρχει και η χριστιανική θεώρηση της  «Αντιγόνης»  με πλέον χαρακτηριστική την πασίγνωστη φάση  «οὒτοι συνέχθειν, ἀλλά συμφιλεῖν ἔφυν» (δεν γεννήθηκα για να συμμερίζομαι το μίσος αλλά την αγάπη). Γίνεται δηλαδή η «Αντιγόνη» πρόδρομος των χριστιανών μαρτύρων που κατασπαράσσονταν από τα λιοντάρια  επειδή αρνούνταν την ρωμαϊκή εξουσία  εμμένοντας μέχρι το τέλος στην ακλόνητη πίστη τους για ανώτερη ιδέα την οποία πρεσβεύουν και στην υπεράσπιση ενός άλλου, διαφορετικού κώδικα ηθικής από εκείνον  της πολιτικής εξουσίας.  Και παράλληλα,  η ηρωίδα του Σοφοκλή εξελίσσεται σε πρότυπο της ανιδιοτελούς, στα όρια της αυτοθυσίας,  αγάπης  προς τον συνάθρωπο, γνωρίζοντας μάλιστα  το προσωπικό κόστος των επιλογών της εκ προοιμίου, αλλά μη διστάζοντας καθόλου εξ αυτού.

  Θα μπορούσε, επιπλέον,  να υποστηρίξει ίσως κάποιος και  ότι η τραγωδία αποτελεί πραγματεία κατά της ισχυρογνωμοσύνης και υπέρ της μετριοπάθειας και της ενσυναίσθησης. Δυο ισχυρές και πείσμονες προσωπικότητες, η Αντιγόνη και ο Κρέοντας, δρώντας  αυστηρά και ανελαστικά στα πλαίσια της προσωπικής τους ηθικής, γιγαντώνουν μια διαφωνία η οποία θα μπορούσε με μικρές εκατέρωθεν υποχωρήσεις να επιλυθεί αναίμακτα.  Να συναισθανθεί, ας πούμε,  ο Κρέοντας  την αγάπη της Αντιγόνης και το ηθικό της χρέος προς τον αδερφό της. Ή, η Αντιγόνη, χωρίς να νερώσει το κρασί της, να μην στραφεί τόσο επιδεικτικά εναντίον του ανασφαλή για την εξουσία του Κρέοντα, ο οποίος  (ψευτο)φοβάται επιπλέον μην τον κατηγορήσουν για ευνοιοκρατία και νεποτισμό καθώς η Αντιγόνη είναι μέλος της ευρύτερης οικογενείας του. Ταμπουρωμένοι κι οι δυο πίσω από τις πεποιθήσεις και τα δίκια τους επιδίδονται σε μιαν ανηλεή μάχη μέχρις εσχάτων, παραμερίζοντας φωνές μετριοπάθειες όπως του Αίμονα. Και τα αποτελέσματα είναι τραγικά και για  τους ίδιους, και για τους μετριοπαθείς αλλά και για τους αμέτοχους (η Ευρυδίκη, η γυναίκα του Κρεόντα). Ειδικά ο Κρέοντας αποτελεί εξαίρετο παράδειγμα αυτού το οποίο υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια». Αφού έχει ορίσει ως αρετή την μεσότητα ανάμεσα σε δυο  «κακίες», την υπερβολή σε κάτι και την έλλειψη από κάτι, παρατηρεί ότι συχνά οι άνθρωποι θεωρούν ως μεσότητα την υπερβολή ή την έλλειψη σε κάτι την οποία έχουν, άρα εσφαλμένα θεωρούν ότι είναι φορείς της αρετής.  Σαν τον Κρέοντα ένα πράμα…

Βέβαια, οι νεωτερισμοί έχουν και τα ρίσκα τους...

    Και- για να πάω και λίγο κόντρα στο ρεύμα που καταδικάζει εκ προοιμίου τον Κρέοντα,  ένας νιτσεϊκός ή μακιαβελικός διανοητής ενδεχομένως να βρει πρόσφορο έδαφος στην "Αντιγόνη".  Ο μακιαβελικός, εκκινώντας από την αρχή "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", θα μπορούσε να χαρακτηρίζει τραγικό πρόσωπο τον Κρέοντα  όχι για την μοίρα που επεφύλαξε στην Αντιγόνη αλλά γιατί τελικά αφέθηκε να υποχωρήσει και να υπαναχωρήσει. Ο θάνατος της Αντιγόνης, της γυναίκας του και του γιού του θα μπορούσε να θεωρηθεί παράπλευρη απώλεια στην υπεράσπιση της εξουσίας του, η οποία έστω και πατερναλιστικά και ανελεύθερα, υποτιθεται ότι αποσκοπέι στην ευδαιμονία μιας κοινωνίας σε κρίση, η οποία θεωρείται ανίκανη να ξεχωρίσει το συμφέρον της. Κι Νιτσεικός να θεωρήσει τον Κρέοντα εκείνον τον ένα, τον υπεράνθρωπο, με τις υπέρτερες ικανότητες, τον οποίο τελικά οι μικρότητες- ουσιαστικά του πλήθους γκρεμίζουν και καταστρέφουν. 

   Δεν θα αποπειραθώ να προβώ σε άλλες εναλλακτικές  «αναγνώσεις της Αντιγόνης», νομίζω έγινε σαφές τι εννοώ. Θα παρατηρήσω μονάχα ότι τελικά ένα έργο τέχνης που κερδίζει την μάχη με το χρόνο, αυτή την ποιότητα έχει τελικά, να «μιλά» στους  ανθρώπους ανεξαρτήτως εποχής ή προσωπικότητας και να είναι πρόσφορο προς ποικίλες, προσωπικές αναγνώσεις.

     Για αλλάξω λίγο θέμα, με την «Αντιγόνη» ευτυχώς δεν ισχύει εκείνο που αντιμετωπίζουμε όσοι διδάσκουμε την «Ελένη». Δηλαδή να μην υπάρχει πουθενά διαθέσιμη καμιά ολοκληρωμένη παράσταση και να αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιούμε ως διδακτικό υλικό αποσπάσματα - ή μάλλον σπαράγματα αποσπασμάτων - τα οποία διατίθενται στο Διαδίκτυο, τα περισσότερα κακής ποιότητας ως προς την εικόνα και στον ήχο.  Από την πληθώρα υλικού, ξενόλγωσσου ή ελληνόγλωσσου που μπορεί να βρει κανείς για την "Αντιγόνη" θα αναφερθώ πρώτα στην ομώνυμη, βραβευμένη ασπρόμαυρη ταινία παραγωγής του 1961, που σκηνοθετήθηκε από τον Γιώργο Τζαβέλλα, με την Ειρήνη Παππά στο ρόλο της ομώνυμης ηρωίδας και τον Μάνο Κατράκη ως Κρέοντα (Καλά, προσέξτε τον κορυφαίο του Χορού. Τρελή φάτσα!…)
.
     Απο θεατρικές παραστάσεις, ενδεικτικά και πέρα από την παράσταση της "Αντιγόνης" του Ανουίγ  πιο πάνω, θα παραθέσω την παράσταση σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη με την Λυδία Κονιόρδου στο ρόλο της Αντιγόνης και τον Σοφοκλή Πέππα στο ρόλο του Κρέοντα, μολονότι λείπουν ένα δυο λεπτά στην αρχή, επειδή συν τοις άλλοις μου φάνηκε ότι είναι σε καλύτερη ποιότητα.

Αλλά και την παράσταση του 1995 στο Θέατρο Δωδώνης με την Καραμπέτη και τον Καζάκο.
 
Η "Αντιγόνη" επί πολλά έτη αποτελεί μέρος του Αναλυτικού Προγράμματος των σχολείων της Ελλάδας. Ως εκ τούτου αποτελεί κατά κάποιον τρόπο μέρος συλλογικού υποσυνειδήτου της χώρας ως κοινό προσωπικό βίωμα. Έτσι δεν είναι σπάνιες οι αναφορές στην "Αντιγόνη" σε τηλεοπτικές σειρές ή ταινίες. Και μάλιστα σε ασυνήθιστες περιπτώσεις όπως φαίνεται στην  παρακάτω σκηνή

Αλησμονητη είναι και η σκηνή από την ταινία "Το ξύλο βγήκε απ' τον Παράδεισο"

αλλά και η παρωδία της στην τηλεοπτική σειρά "Κωνσταντίνου και Ελένης"

Η ίδια σειρά έκανε πασίγνωστο διακωμωδώντας το ένα άλλο κομμάτι της "Αντιγόνης"

 Πιο πρίν βέβαια,  η "Αντιγόνη" έγινε  η αιτία να έρθουν κοντά  "Δυο ξένοι"  (ευχαριστω, gia-des)

Κι από κει άρχισαν όλα...
Στην πραγματικότητα άρχισαν  λίγο πιο πριν...

Τέλος, στην πιο  πρόσφατη σειρά "Μαύρα Μεσάνυχτα", η γκοθού κόρη του πρωταγωνιστή αντιδρά ως εξής μαθαίνοντας τα έργα και τις ημέρες της  Αντιγόνης: "Α, την λούζερ!" (βίντεο δεν έχω, αν εντοπίστε σε ποιο επεισόδιο είναι, ενημερώστε μας)
  Και για το τέλος, δυο εκδοχές του γνωστότερου αποσπάσματος της τραγωδίας, του "Ύμνου στον έρωτα", δηλαδή του Στάσιμου της τραγωδίας.
  Μια πιο ορθόδοξη παραδοσιακή, από την ταινία του Τζαβέλα που αναφέρθηκε παραπάνω

 και μια λιγάκι πειραγμενη, πιο σύγχρονη διασκευή από την Μόνικα  για τις ανάγκες της παράστασης της Νατάσας Τριανταφύλλη.

 Όπως ίσως ξέρετε όσοι διαβάζετε συχνά το ιστολόγιο και θα δείτε όσοι είστε καινούριοι, το γεγονός ότι είπα παραπάνω "τελειώνοντας", δεν σημαίνει ότι τελειώνω. Το επόμενο τραγούδι προέρχεται από παράσταση της "Αντιγόνης" του Ανουίγ. Το παραθέτω όμως γιατί ένας Χατζιδάκις δεν έβλαψε ποτέ κανέναν και γιατί νομίζω ότι αποδίδει αδρά το αέρινο και στιβαρό ταυτόχρονα της ηρωίδας του Σοφοκλή.
  Τώρα τελείωσα, πάντως...