Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911), ο κοσμοκαλόγερος

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο επονομαζόμενος και "Άγιος" των ελληνικών
γραμμάτων, γεννήθηκε στην  Σκίαθο το 1851. Τελείωσε το Γυμνάσιο στην Αθήνα το 1874 μετά από πολλές διακοπές, αποπειράθηκε να γίνει καλόγηρος, αλλά θεώρησε ότι δεν είναι άξιος να φέρει το μοναχικό σχήμα. Επιδόθηκε μόνος του στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και γράφτηκε στην  Φιλοσοφική σχολή την οποία ποτέ δεν κατάφερε να τελειώσει, καθώς λόγω της ανέχειας εξαναγκάστηκε να δουλεύει για να ζήσει. Ζούσε από την δημοσιογραφία, την συγγραφή διηγημάτων και τις μεταφράσεις, αλλά η οικονομική του κατάσταση δεν βελτιώθηκε ποτέ, εν μέρει γιατί ήταν σπάταλος και εν μέρει γιατί ουσιαστικά αδιαφορόυσε.Λέγεται ότι κάποτε ένας διευθυντής εφημερίδας του πρόσφερε μηνιαία αμοιβη το σημαντικό ποσό τότε των 150 δραχμών και αυτός απάντησε: "Πολλά είναι. 100 δραχμές είναι αρκετές". Έπι χρόνια έψαλλε στην ίδια πάντα εκκλησία και δεν  παντρεύτηκε ποτέ. Ήταν κλειστός, οι φίλοι του ήταν λίγοι και η ασκητική του φυσιογνωμία του τού έδωσε το χαρακτηρισμό του "κοσμοκαλόγερου". Η κράση του ήταν αδύνατη και η υγεία του επιδεινώθηκε από την ακατάστατη ζωή του, το ποτό και την εντατική εργασία. Γύρισε στη Σκιάθο άρρωστος και πέθανε πρόωρα το 1911.  

Ξεκίνησε την πορεία του ως πεζογράφος γράφοντας ιστορικά μυθιστορήματα και συνέχισε με ηθογραφικά διηγήματα, ακολουθώντας τις επιταγές της εποχής για αλλαγή (διαγωνισμός διηγήματος της Εστίας, ανάπτυξη λαογραφίας). Τα πεζογραφήματα του τα δημοσίευε στις εφημερίδες. Δεν εκδόθηκε τίποτα μέχρι το θάνατο του. Παράλληλα, έγραψε και μερικά ιδιότυπα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο, με θρησκευτικό κυρίως περιεχόμενο.

Χρονικά το έργο του χωρίζεται σε τρεις περιόδους. 
α) Μέχρι το 1886. Έγραψε 3 ιστορικά μυθιστορήματα ("Η μετανάστις"," Οι έμποροι των εθνών", "Γυφτοπούλα") και μια νουβέλα ("Χρίστος Μηλιώνης"). 

β) Διηγήματα, από το 1886 μέχρι το 1896, σε δυο υποπεριόδους, μια μέχρι το 1892 και μια μέχρι το 1896.
γ) Διηγήματα, από το 1896 μέχρι το θάνατο του.

Τα  περίπου 200 διηγήματα που με βάση το χώρο που διαδραματίζονται χωρίζονται σε σκιαθίτικα και αθηναϊκά.
Τα περισσότερα είναι περιορισμένης έκτασης αφηγήματα, με εξαίρεση ίσως την "Φόνισσα", και στα περισσότερα κυριαρχεί το ηθογραφικό στοιχείο, με εξαίρεση πάλι την "Φόνισσα" (για την "Φόνισσα" δες εδώ κι εδώ) που έχει  πολλά στοιχεία ψυχογραφίας.
Σημαντικά διηγήματα του πέραν της "Φόνισσας" είναι:  "Ρόδινα Ακρογιάλια", "Όνειρο Στο Κύμα", "Έρως - Ήρως", "Της Κοκκώνας το σπίτι", "Το μοιρολόι της φώκιας", "Γούτου Γουπατού" και πολλά άλλα... 

Το κυρίαρχο στοιχείο των διηγημάτων του είναι η βαθιά, έντονη και βιωμένη θρησκευτικότητα και η προσήλωση στην παράδοση.

Είναι ευαίσθητός απέναντί στη φύση και τη ζωή. Η φύση και ο πρωτεύον ρόλος της είναι βασικό μοτίβο του έργου του.

Δευτερεύον μοτίβο που επανέρχεται συχνά και διακριτικά είναι ο έρωτας, ο οποίος τελικά πάντα είναι ανεκπλήρωτος.

Διάχυτη είναι η αίσθηση της αμαρτίας και η αίσθηση ότι υπάρχει ένα κακό στον κόσμο που δηλητηριάζει τα πάντα εκτός από τη φύση και τις αναμνήσεις.  Γι’

αυτό να υπάρχει τόσο έντονη αίσθηση νοσταλγίας στα διηγήματα του.

Ο μύθος των έργων του είναι απλός και συμπτωματικός και η πλοκή είναι υποτυπώδης. Αλλά η σύνθεση του είναι αραχνοΰφαντη, χαλαρή και απροσχεδίαστη και η αφήγηση του ρέουσα και ονειρική. Ανακατεύει και ψυχογραφικά και κοινωνικά στοιχεία και τα συνοδεύει με λυρικές προεκτάσεις. Συνοδεύει τα γεγονότα λυρικές περιγραφές, καίριες και υποβλητικές, γεμάτες πνοή μουσικότητα και κίνηση. Σπάνια είναι τα αμιγώς λυρικά ή τα αμιγώς αφηγηματικά κομμάτια. Αυτή η ζεύξη δίνει στην πρόζα του μια διάσταση ονειρική.

Η γλώσσα του είναι ιδιότυπη. Στην αφήγηση χρησιμοποιεί την δημοτική της εποχής του εμπλουτισμένη με στοιχεία καθαρεύουσας. Στους διάλογους χρησιμοποιεί αμιγή δημοτική με σκιαθίτικους ιδιωματισμούς. Στις περιγραφές και στις λυρικές εκφάνσεις του χρησιμοποιεί αυστηρή λόγια καθαρεύουσα.
Σύμφωνα με την άποψη πολλών κριτικών ή ομότεχνων του θεωρειται από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους, αν  όχι ο σημαντικότερος. 
Ο Λάμπρος Πορφύρας έγραψε για να τιμήσει την μνήμη το ποιήμα "Δέηση για την ψυχή του Παπαδιαμάντη". 

Το διήγημα του με τίτλο "Γούτου Γουπατού" έδωσε τον τίτλο στο ομώνυμο ελληνικό ροκ συγκρότητμα της δεκαετίας του '90. 
 Αρκετά διηγήματά του γυρίστηκαν ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές, αυτούσια ή προσαρμοσμένα, όπως τα "Ρόδινα ακρογιάλια"

 Κάποια ποιήματά του μελοποιήθηκαν και κυκλοφόρησαν σε δίσκο το 2005 με τον τίτλο  "Το σκοτεινό τρυγόνι". 

    Το τραγούδι "Είναι κάτι στιγμές" από το σάουντρακ της ταινίας της Αλεξανδράκη "Η Νοσταλγός", που βαζίζεται στο ομώνυμο διήγημα του Παπαδιαμάντη, είναι η τελευταία ηχογράφηση του αγαπημένου Νίκου Παπάζογλου και μια από τις πρώτες οπτικοποιήσεις της gia-des του  ιστολογίου μας. Και μ' αυτο θα κλείσω την ανάρτηση.