-"Πλατύ ποτάμι θα διαβείς.Ή , ίσως, στενό" -"Μάντης είσαι, ρε μεγάλε;"

   'Όλοι οι άνθρωποι, σε όλες τις εποχές αγωνιούν για το μέλλον. Ακόμα  και σήμερα, που είναι μια εποχή ορθολογισμού  (σχετικά θα έπρεπε να προσθέσω μάλλον, καθώς είμαι γνωστός γκρινιάρης και απαισιόδοξος) οι άνθρωποι καταφεύγουν σε αστρολόγους, χαρτορίχτρες, καφετζούδες κτλ, δηλαδή ανθρώπους που διαβιούν στο μεταξύ της κοινωνίας, μέσα σε σκοτεινά παρακμιακά σπίτια που μυρίζουν κλεισούρα και ανατολίτικα βότανα , ή σε τηλεαπατεώνες που εκπέμπουν σε μεταμεσονύκτιες εκπομπές μικρών τηλεοπτικών σταθμών, και προλέγουν το μέλλον μέσα από γραμμές 090... (πράγμα που σημαίνει ότι, έτσι που "γράφουν" οι χρεώσεις  η μόνη ασφαλής τους πρόβλεψη είναι ότι σύντομα θα αντιμετωπίσεις οικονομικά προβλήματα ).
   Στην αρχαιότητα τα πράγματα ήταν πιο οργανωμένα και οι πάσης φύσεως μάντεις και τα παρακλάδια τους (ονειρομάντεις, οιωνοσκόποι κτλ) ήταν πρόσωπα σεβαστά.  (Για αυτό και κάθε χρονιά στο Γυμνάσιο έχετε τον μάντη σας. Στην Α' Γυμνασίου, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο για μια πρόβλεψη του  νεκρού πια Τειρεσία , τον οποίο θα ξαναδείτε και στην Β Λυκείου , στην "Αντιγόνη". Στην Β΄ Γυμνασίου, ο Κάλχας και οι προφητείες του καθορίζουν το ξετύλιγμα του μύθου στην Ιλιάδα. Στην Γ' Γυμνασίου, η Θεονόη είναι παρούσα πάντα είτε είναι είτε δεν είναι στη σκηνή. Με το λόγο της και τη  σιωπή της. Και είναι αυτή που καθορίζει αν θα διαφύγουν ο Μενέλαος και η Ελένη ).
       Και καθώς η μαντική ήταν μέρος της λατρείας  των θεών,  εκτός από  τους... free lancer, τους "ελεύθερους επαγγελματίες" μάντεις και τις Σίβυλλες (γυναίκες που έχουν το χάρισμα της προφητείας και προφητεύουν αυτόκλητα  χωρίς να υπάρχει ερώτηση από κάποιον ), υπήρχαν διάφορα ιερά θεών (του Δία και του Απόλλωνα) με σκοπό και κύρια δραστηριότητα  την πρόβλεψη του μέλλοντος. Τα ιερά αυτά ονομάζονταν  μαντεία. Και θεωρούσε χρέος του να βρεθεί κάποτε κάθε πιστός σε ένα από αυτά, όχι μόνο για να  μάθει το μέλλον του αλλά και για να  εκφράσει την πίστη του.  Όπως σήμερα θέλουν να γίνουν "χατζήδες" οι πιστοί , πηγαίνοντας στους ιερούς τόπους των θρησκειών τους,  οι μουσουλμάνοι  στην Μέκκα και οι χριστιανοί στα Ιεροσόλυμα. Υπολογίζεται ότι τον 7ο αιώνα υπήρχαν περί τα 100 μαντεία.  Το αρχαιότερο μαντείο ήταν στο ναό του  Δία στη Δωδώνη και πολύ σημαντικό αυτό του Άμμωνα - Δία στην όαση Σίβα, στην Αίγυπτο.  Το σημαντικότερο όλων αναμφίβολα ήταν αυτό του Απόλλωνα στους Δελφούς, το οποίο έγινε και το κέντρο της σημαντικότερης αμφικτιονίας των Ελλήνων, της Δελφικής. Στους Δελφούς, παράλληλα,  γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια, τα "Πύθια",  ένας  από τους σημαντικότερους αγώνες της αρχαιότητας.
Στους μαντείο των Δελφών  οι πιστοί προσέρχονταν και , αφού έδιναν δώρα στο θεό ("ασήμωσε να σε πω την μοίρα σου, να σε πω το ριζικό σου ") και λούζονταν  στην Κασταλία πηγή, για να ξεπλύνουν τις αμαρτίες τους και να εξαγνιστούν (με το ανάλογο αντίτιμό βέβαια), έδιναν στους ιερείς του μαντείου την ερώτηση τους για το μέλλον. Τότε η Πυθία, η ιέρεια του Απόλλωνά και μεσάζοντας του, κατέβαινε στον "άδυτο", μασούσε φύλλα δάφνης  (αν και ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχει πληροφορίες από πρώτο χέρι, πως κάτι ...άλλο μασούσε!  ) και μιλούσε ακατάληπτα. Τα λόγια αυτά, τα κατέγραφαν οι ιερείς που παρίσταντο σε ένα διπλανό δωμάτιο, τα "μετέφραζαν" και , ιδού, έτοιμος ο χρησμός!!!
    Τώρα, το να είναι κανείς μάντης είναι δύσκολη δουλειά, καθώς ένας σωστός μάγος "πρέπει" να προβλέπει πράγματα που θα συμβούν και που θα αρέσουν στον αποδέκτη του χρησμού (Ο Κάλχας στην Ιλιάδα ζητάει τη βοήθεια του Αχιλλέα, γιατί γνωρίζει πως οι προφητείες του θα δυσαρεστήσουν τον Αγαμέμνονα. Κι αφήστε την  αμφισβήτηση και τις κατηγορίες για χρηματισμό που εξαπέλυσαν εναντίον του Τειρεσία ο Κρέοντας στην "Αντιγόνη" και ο Οιδίποδας στον "Οιδίποδα Τύραννο") ή, τουλάχιστον, να φαίνεται ότι ο ίδιος και οι λάθος του επιλογές ευθύνονται για την έκβαση των γεγονότων και όχι το μαντείο. (Και να γίνεται πιστευτός, βέβαια, χρειάζεται ένας μάντης. Η Κασσάνδρα, ας πούμε, έλαβε το χάρισμα της μαντικής από τον Απόλλωνα με αντίτιμο την παρθενία της.  Την οποία όμως δεν έδωσε και έτσι ο θεός την καταράστηκε να μην την πιστεύει κανείς, αν και οι προφητείες της ήταν αληθινές. Ακόμα και σήμερα "Κασσάνδρες " ονομάζονται  αυτοί που προβλέπουν ότι θα συμβούν πολύ δυσάρεστα πράγματα με σκοπό να τρομοκρατήσουν τους ανθρώπους προς ίδια ποικίλα  οφέλη. Και κατά διαβολική σύμπτωση τώρα που γράφω όλα αυτά μου χτύπησαν το κουδούνι τα μέλη κάποιας θρησκευτικής οργάνωσης και μου έδωσαν ένα φυλλαδιάκι με τίτλο "Τα παθήματα σε λίγο τελειώνουν",  μέσα στο οποίο περιγράφεται με ειδυλλιακές και χαρούμενες  εικόνες το ... τέλος του κόσμου. Πάλι πλατειάζω, ε?).

"Ασήμωσε, καλέ κύριε. Να σε πώ τη μοίρα σου να σε πω το ριζικό σου"

  Εν πάση περιπτώσει, επειδή οι ιερείς δεν ήθελαν  να τρωθεί το κύρος τους και να αμφισβητηθεί η ευστοχία των χρησμών, τους έκαναν αμφίσημους, ώστε να φαίνεται ότι είναι σωστοί ότι και να συμβεί.
   Στον βασιλιά της Λυδίας (η πελατεία και η φήμη του μαντείου είχαν  μεγάλο γεωγραφικό εύρος) τον Κροίσο,  ας πούμε, που ζήτησε να μάθει αν θα νικήσει τους Πέρσες στο πόλεμο απάντησαν ότι, άμα τους κηρύξει το πόλεμο, θα καταστρέψει μια αυτοκρατορία. Αυτός θεώρησε ότι  θα νικήσει και θα καταστρέψει την αυτοκρατορία των Περσών , τους κήρυξε το πόλεμο και κατέστρεψε την δική του. Κι ενώ αυτός τραγουδούσε , το μαντείο είχε βγει σωστό.
 Σε έναν άλλο που είχε ζητήσει να μάθει αν θα γυρίσει ζωντανός από τον πόλεμο είχαν απαντήσει την πασίγνωστη φράση: "ηξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω". Βάζοντας κόμμα σε διαφορετικά σημεία του χρησμού, αλλάζει το νόημα: "ηξεις, αφήξεις, ου θνήξεις εν πολέμω" = "θα φύγεις, θα επιστρέψεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο"ενώ "ηξεις, αφήξεις ου, θνήξεις εν πολέμω" = "θα φύγεις, δε θα επιστρέψεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο".  Έτσι,  άκουγε αυτό που ήθελε να ακούσει, ευρισκόμενος ουσιαστικά σε μια κατάσταση σαν τη γάτα του Σρέντιγκερ  και ο "Λοξίας" Απόλλωνας δεν έκανε ποτέ λάθος. (χμ, μήπως οι ιερείς των Δελφών ανακάλυψαν την "αρχή της απροσδιοριστίας", τελικά?   :P). Πάντως η έκφραση χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για κάποιον που μιλάει με διφορούμενα και υπεκφυγές.
   Όλα τα ωραία όμως διαρκούν για λίγο και σιγά σιγά η πίστη των ανθρώπων στα μαντεία άρχισε να φθίνει. Στο τέλος της  τηλεταινίας "Μέρλιν", ο ομώνυμος  μάγος, ο Τειρεσίας των κελτικών μύθων, λέει "Πέρασε ο καιρός ο δικός μας, τώρα είναι ο καιρός του Αγίου Πατρικίου", θέλοντας να δηλώσει ότι την αλλαγή στην εποχή. Όσον αφορά το μαντείο των Δελφών  - αλλά και τα άλλα μαντεία -  η διαδικασία ήταν αργή και καθορίστηκε από πολλούς παράγοντες. Το σοφισιστικό κίνημα με τον ορθολογισμό και την κριτική σκέψη  που το διέκρινε ήταν ένας τέτοιος. Ο Θουκυδίδης θεωρούσε αμαθείς όσους καταφεύγουν σε μάντεις. Και ο αγγελιοφόρος στην "Ελένη" του επηρεασμένου από τους σοφιστές Ευριπίδη - εκφράζοντας την οργή των Αθηναίων για τους μάντεις που προέβλεπαν ότι οι  Αθηναίοι θα θριάμβευαν στη Σικελική εκστρατεία και τελικά μιμήθηκαν τον Κροίσο- θεωρεί την "ευβουλία", το να παίρνεις σωστές αποφάσεις, ως τον πιο αληθινό μάντη. Έναν άλλο παράγοντα ανέφερα ακροθιγώς παραπάνω. Και ο Κρέοντας και ο Οιδίποδας στις τραγωδίες στις οποίες πρωταγωνιστούν, κατηγορούν τον Τειρεσία ότι χρηματίστηκε και  οι  προβλέψεις του δεν είναι αληθείς. Πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι γνώριζαν ή υποπτεύονταν ότι οι μάντεις χρησιμοποιούσαν την αυθεντία και το κύρος με το οποίο περιβάλλονταν, για να προβλέπουν ...αυτεκπληρούμενες προφητείες, Να χειραγωγούν , χρησμοδοτώντας, κατά τα συμφέροντα τα δικά τους ή των χρηματοδοτών τους, εκμεταλλευόμενοι την αμάθεια και την ευπιστία των πιστών.   Αυτό δεν συνέβαινε μόνο για  οικονομικούς λόγους  αλλά και  για πολιτικούς Έτσι και το μαντείο των Δελφών, και κάθε μαντείο που σέβονταν τον εαυτό του , παρενέβαινε συχνά στις  διαμάχες  διαλέγοντας πλευρά, μολονότι δεχόταν να χρησμοδοτήσει για όλους ("είναι πολλά τα λεφτά, Άρη"). Μερικές φορές το έκανε απροκάλυπτα, όπως στον Πελοποννησιακό πόλεμο, στον οποίο υποστήριξε φανερά τους Σπαρτιάτες. Άλλες φορές χρησιμοποιούνταν ως δούρειος ίππος, ώστε να χειραγωγηθούν κάποιοι και να δεχτούν αποφάσεις και καταστάσεις ειδεχθείς και δυσάρεστες (Λέγε με Δ. Ν.Τ. ,  για να κάνω και μια αναγωγή στο σήμερα). Ο Λυκούργος, ας πούμε, έπεισε τους Λακεδαιμονίους  να δεχτούν την αυστηρή νομοθεσία του και να μετατρέψουν (Η Σπάρτη πριν το Λυκούργο  ή, καλύτερα, την εφαρμογή της νομοθεσίας που του αποδίδεται, καθώς αμφισβητείται  ιστορικά η ύπαρξη και η ταυτότητα του, ήταν μια τυπική αρχαϊκή ελληνική πόλη, στην οποία οι αριστοκράτες εκμεταλλεύονταν τους υπόλοιπους) τον τρόπο ζωής στη πόλη τους  σε στρατοκρατικό, χρησιμοποιώντας σαν επιχείρημα ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών .
Όπως και να 'χει,  από ένα σημείο και μετά οι ισχυροί κατέφευγαν στα μαντεία και στους χρησμούς για να δώσουν στις πράξεις και στις αποφάσεις τους ένα επίχρισμα θεϊκής ευαρέσκειας. Χαρακτηριστικός -και συμβολικός, καθώς πραγματικά με το σπαθί του έγινε κύριος της Ασίας- είναι ο τρόπος με τον  έλυσε με το σπαθί  του τον Γόρδιο Δεσμό ο Αλέξανδρος. λέγοντας στις κάμερες : "Τα δεσμά που δε λύνονται κόβονται".
Μετά από λίγο και αυτή η πρόφαση  δεν είχε πια  καμιά σημασία. Ο Καβάφης στο ποίημα του "Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια" περιγράφει την απορία των ιερέων του Απόλλωνα, που μια πρεσβεία Αλεξανδρινών που ήρθε να πάρει χρησμό για το αποτέλεσμα της διαμάχης της Αιγύπτου με τη Ρώμη, αποχωρεί χωρίς να περιμένει το χρησμό, αφήνοντας μάλιστα τα πλούσια δώρα... Είναι γιατί " στη Ρώμη δόθηκε ο χρησμός", η  δύναμη και η εξουσία "προβλέπουν" το μέλλον...
Και φτάνουμε στην τελευταίο χρησμό της Πυθίας, τριακόσια εξηντατόσα χρόνια μετά Χριστό.   Όταν ο αρχαιολάτρης αυτοκράτορας Ιουλιανός, που ήθελε να επαναφέρει την αρχαία θρησκεία, ζήτησε χρησμό από την Πυθία , αυτή θα μπορούσε να απαντήσει κάτι τέτοιο , ωστόσο  απάντησε:
"Είπατε τω βασιληι , χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά,
Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν ου μαντίδα δάφνην,
ου παγάν λαλεούσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ."
Δηλαδή «πέστε του βασιλιά:
γκρεμίστηκαν οι πλουμιστές αυλές, κι ούτε  έχει
ο Φοίβος πια καλύβι, ούτε προφητική δάφνη,
μήτε πηγή που να κελαρύζει, χάθηκε δε και το νερό που μιλάει».
Να ήταν ένα  παραπονεμένο, μελαγχολικό, τελεσίδικο αλλά  και γενναίο  αντίο στην εποχή που έφυγε ανεπιστρεπτι, ?
Να ήταν μια παραδοχή  από της Πυθία της ήττας την αρχαίας θρησκείας, σαν την τηλεοπτική του Μέρλιν που είδαμε παραπάνω? 
Να ήταν κάποιος ανασφαλής χριστιανός που θέλησε να επικυρώσει την ήττα των αντιπάλων του , βάζοντας στο στόμα τους την ομολογία της?
Ποιος ξέρει. Αυτός, πάντως, ήταν ο τελευταίος χρησμός.
"Ο μάντης Τειρεσίας έχει χαθεί για πάντα σε ξένη γη...", που λέει κι ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου.

Η προσπάθεια του Άγγελου Σικελιανού να αναβιώσει τα "Πύθια " ( όπως ο Βικέλας και ο Ντε Κουμπερτέν τους  ολυμπιακούς αγώνες ) διοργανώνοντας τη δεκαετία του 1920 δυο "Δελφικές γιορτές" απέτυχε.

 Η σάτιρα του Κώστα Καρυωτάκη ήταν το λιγότερο. Η αποτυχία των γιορτών οδήγησε στη χρεοκοπία της Εύας Πάλμερ, γυναίκας και βασικής χρηματοδότριας του Σικελιανού, και στην διάλυση της σχέσης τους.

Με μάντεις, άστρα και ζώδια έχει ασχοληθεί το ιστολόγιο εδώ, εδώ και εδώ.