Δραματική ποίηση (Σύνοψη από το βιβλίο "Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας")

Ήδη από τα χρόνια της αλήστου μνήμης Υπουργίνας Παιδείας Άννας Διαμαντοπούλου το βιβλίο "Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας" άρχισε να το τρώει το μαύρο το σκοτάδι, καθώς δεν δόθηκε ποτέ στους μαθητές. Το ίδιο συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, φέτος, ας πούμε, ήρθαν για τα 72 παιδιά στα τρία τμήματα της πρώτης (αν κάνετε την διαίρεση τμημάτων και μαθητών, το αποτέλεσμα  ΔΕΝ είναι 17) πέντε ολόκληρα βιβλία! Παρόλα αυτά, από το κεφάλαιο το σχετικό με την δραματική ποίηση διδάσκεται ως εισαγωγή στην "Ελένη".  Ε και για να μην κάθομαι να βγάζω  φωτοτυπίες ολόκληρο το κεφάλαιο,  καθόμουνα καθώς περίμενα το λεωφορείο να με πάρει από  τον Αρχάγγελο που ήμουνα τότε και έκανα μια σύνοψη του κεφαλαίου  ολόκληρου (και αυτά που δεν διδάσκονται μαζί ) και αυτή είναι το περιεχόμενο της ανάρτησης αυτής.,νμ΄κλ α και κάτι άλλο... Δεν πρόλαβα να κάνω φιλολογική επιμέλεια τότε, δεν πρόλαβα να κάνω τώρα.

'Αλλες εισαγωγικές στην "Ελένη" αναρτήσεις του ιστολογίου:
    Εισαγωγή στην "Ελένη" του Ευριπίδη
       Η "Ελένη" του Ευριπίδη

  Πάμε λοιπόν
  
 Η δραματική ποίηση είναι ένα σύνθετο είδος ποίησης με στοιχεία από την επική ποίηση (λόγος, αφήγηση)και την λυρική ποίηση (μέλος, όρχηση). Η λέξη προέρχεται από το ρήμα "δρω". Συνεπάγεται ότι η  ποίηση αυτή προορίζεται για αναπαράσταση.

                                                    Γέννηση δράματος.

    Το δράμα προέρχεται από τα «δρώμενα» (=θρησκευτικές τελετές με συμβολικό χαρακτήρα) που περιλαμβάνονταν στην λατρεία του Διονύσου, η οποία ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στην αρχαία

Αθήνα.

Χαρακτηριστικά:
 α) ιερή μανία και έκσταση (=βγαίνω από τον εαυτό μου)

β) θεοληψία (αίσθηση ότι έχει καταληφθεί από το θεό)

γ) άκρατος ενθουσιασμός (έμπνευση από θεό)

δ) μίμηση (έκφραση συναισθηματικών καταστάσεων με κινήσεις)

ε) Μεταμφιέσεις (των πιστών σε Σάτυρους, ζωόμορφους ακόλουθους του θεού).

Το θρησκευτικό και λατρευτικό τραγούδι που τραγουδούσαν και χόρευαν οι πιστοί του θεού ονομαζόταν  διθύραμβος.

Στο διθύραμβο και στον μιμητικό χαρακτήρα των κινήσεων των μεταμφιεσμένων  πιστών του Διονύσου , βρίσκεται η αρχή του δράματος.

Διθύραμβος: Θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα που τραγουδούσαν, με την συνοδεία αυλού οι ακόλουθοι του Διονύσου, χορεύοντας γύρω από τον βωμό του θεού (50 χορευτές, κύκλιος χορός).

Στα πλαίσια του άσματος  υπήρχε αφήγηση συμβάντων της ζωής του θεού, την οποία αναλάμβανε ο πρώτος των χορευτών, που ονομαζόταν  προεξάρχοντας.

Στην αρχή οι διθύραμβοι ήταν άτεχνοι και αυτοσχέδιοι.  Από τους αυτοσχεδιασμούς αυτούς προήλθαν τα τρία είδη δράματος, η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα.

                                                                     Τραγωδία.

  Κατά τον Αριστοτέλη προέρχεται από τον διθύραμβο και τους αυτοσχεδιασμούς των προεξαρχόντων.   Η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη.

Αρίωνας (6^ος αιώνας πχ): Σημαντικός ποιητής και μουσικός από την Λέσβο συνέβαλλε στην έντεχνη εξέλιξη του διθυράμβου. Του έδωσε λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο και παρουσίαζε τους χορευτές του μεταμφιεσμένους σε Σάτυρους. Για αυτό ο Αρίωνας θεωρήθηκε «ευρετής τους τραγικού τρόπου». Οι χορευτές αυτοί ονομαζόταν τραγωδοί.

Θέσπης (μέσα του 6^ου αιώνα):  Ποιητής από την Ικαρία της Αττικής. Εισήγαγε στη θέση του προεξάρχοντα ένα άλλο πρόσωπο, εκτός χορού, τον υποκριτή (= αποκριτής = ηθοποιός) που έκανε διάλογο με το χορό. Ο συνδυασμός αυτός λόγου και μουσικής γέννησε την τραγωδία. Ο Θέσπης δημιούργησε τον πρώτο θίασο («άρμα του Θέσπιδος»)και έκανε περιοδείες στην Αττική. Η πρώτη επίσημη «διδασκαλία» έγινε στα Μεγάλα Διονύσια του 534 π.Χ..  Ο τύραννος Πεισίστρατος συμπεριέλαβε την τραγωδία στο επίσημο πρόγραμμα της γιορτής.

        Με την επιρροή των κοινωνικών συνθηκών και της μετέπειτα δημοκρατικής πολιτειακής οργάνωσης της Αθήνας, την ανάπτυξη της ρητορικής και της φιλοσοφίας, η τραγωδία αναπτύχθηκε ταχύτατα και εξελίχθηκε σε ένα νέο γραμματειακός είδος με δικά του γνωρίσματα και στόχους.

       Μολονότι η προέλευση της είναι καθαρά θρησκευτική, στην πορεία δεν διατηρήθηκαν πολλά διονυσιακά στοιχεία, ιδιαίτερα όσον αφορά το περιεχόμενο της  ("Τι ταύτα προς Διονύσον;" = Τι σχέση έχουν αυτά με τον Διόνυσο;). Τα διονυσιακά στοιχεία που παρέμειναν ήταν ο χορός, η μεταμφίεση και η σκευή (=ενδυμασία). Εξωτερικά στοιχεία που μαρτυρούν την σύνδεση της τραγωδίας με την διονυσιακή λατρεία αποτελούν η ένταξη των παραστάσεων στις γιορτές του θεού, η τιμητική θέση στο θέατρο για τον  ιερέα των θεού, η ονομασία του κεντρικού θεάτρου ως θέατρο του Διονύσου και η απονομή στους νικητές των δραματικών αγώνων στεφανιού από κισσό, που ήταν το ιερό φυτό του Διονύσου.

Η τραγωδία εντάχθηκε στο αγωνιστικό πνεύμα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας >> είχε διαγωνιστικό χαρακτήρα. Οι παραστάσεις γίνονταν κατά την διάρκεια δραματικών αγώνων.

                                                    Θέμα της τραγωδίας:

           Η εξύμνηση του ηρωικού ανθρώπου.

       Ηθικό της υπόβαθρο είναι το σχήμα άτη- ύβρη- δίκη (τίση). Η ολέθρια  τυφλότητα οδηγεί σε ύβρεις που προκαλούν την δίκαιη θεϊκή τιμωρία.

              Τα θέματα αντλούνται από τους αρχαίους μύθους. Μόνο μια από τις σωζόμενες παραστάσεις προέρχεται από μύθο σχετικό με τον Διόνυσο ("Βάκχες") και μόνο μια έχει ιστορικό θέμα ("Πέρσες"). Οι ποιητές , όμως, συνδέουν τους μύθους με τα προβλήματα της εποχής τους και την σύγχρονή τους επικαιρότητα. Έτσι στην τραγωδία αντανακλώνται η οδύνη του εμφύλιου Πελοποννησιακού πολέμου, η κριτική – αμφισβήτηση  που εκφράζουν οι σοφιστές, ο ενθουσιασμός για την νίκη επί των Περσών κ.τ.λ..   Η αντανάκλαση αυτή κάνει, τελικά, μεγάλα και διαχρονικά προβλήματα των ανθρώπων (πόλεμος και ειρήνη, δίκαιο και αδικία, φιλοπατρία) θέματα της τραγωδίας.  Έτσι η τραγωδία αποκτά διαχρονικό και πανανθρώπινο χαρακτήρα.

     Αν και τραγωδίες– σε ποιητικό η πεζό λόγο-  γράφηκαν και αργότερα, με τον όρο τραγωδία εννοούμε τα 32 έργα που έχουν σωθεί ολόκληρα: 7 του Αισχύλου, 7 του Σοφοκλή και 18 (συν ένα, το μοναδικό που έχει σωθεί, σατυρικό δράμα) του Ευριπίδη . Από τα υπόλοιπα (πάνω 1000 ) έργα που γράφηκαν, κατά την διάρκεια του χρυσού αιώνα, από 270 περίπου δραματουργούς έχουν διασωθεί μονάχα αποσπάσματα η οι τίτλοι.

                                                           Διαδικασία δραματικών αγώνων.

Τα δράματα  διδάσκονταν κατά την διάρκεια των εορτών προς τιμή του Διονύσου.  Στα Μεγάλα Διονύσια (μέσα Μαρτίου, μέσα Απριλίου) διδάσκονταν νέα δράματα από το 534 π.Χ. και η διδασκαλία  είχε αγωνιστικό χαρακτήρα. Στα Λήναια  παρουσιάζονταν κυρίως κωμωδίες και επαναλήψεις τραγωδιών  και μόνο  αργότερα, από το 433 πχ,  παρουσιάζονταν και νέες τραγωδίες.  Στα Μικρά Διονύσια γινόταν επαναλήψεις έργων. Στα Ανθεστήρια αρχικά δεν προβλέπονταν διδασκαλίες δραμάτων, προστέθηκαν αργότερα. Η νίκη στα Μεγάλα Διονύσια πρόσδιδε μεγαλύτερο κύρος.

Την ευθύνη της οργάνωσης και της διαδικασίας των αγώνων την είχε η πολιτεία μέσω του «επώνυμου άρχοντα».

Κάθε ποιητής έκανε αίτηση στον επώνυμο άρχοντα υποβάλλοντας μια τετραλογία (τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα).

Αναπαράσταση του θεάτρου του Διονύσου 

Ο επώνυμος άρχοντας επέλεγε τελικά τρεις ποιητές.

Λίγο πριν τον αγώνα ο ποιητής «ήτει χορόν» και ο επώνυμος άρχοντας "εδίδου χορόν" και τον παρέπεμπε στον χορηγό. Οι χορηγοί ήταν πλούσιοι πολίτες που αναλάμβαναν τα έξοδα της παράστασης: Του χορού, του χοροδιδασκάλου, της σκευής, του αυλητή. Η χορηγία ήταν τιμητική λειτουργία (έμμεση μορφή φορολογίας).

Την παραμονή των αγώνων διεξάγονταν στο Ωδείο ο «προαγών», παρουσίαση από τον ποιητή του έργου του, των υποκριτών και του χορού, χωρίς προσωπεία.

Οι τρεις τελευταίες μέρες της γιορτής ήταν αφιερωμένες στους δραματικούς αγώνες. Κάθε μέρα παρουσιαζόταν η τετραλογία ενός ποιητή.

Το κοινό (άντρες και γυναίκες, ελεύθεροι και δούλοι, Αθηναίοι και ξένοι) συνέρρεε από το πρωί και έμενε στο θέατρο ολόκληρη τη μέρα. Τα χρήματα για το εισιτήριο(σύμβολον) τα παρείχε το κράτος  μετά από ψήφισμα που πρότεινε ο Περικλής (θεωρικά). Το κοινό χειροκροτούσε και αποδοκίμαζε.

Στο τέλος της τρίτης μέρα ψήφιζαν οι δέκα (ένας από κάθε φυλή) κριτές που είχε επιλέξει ο επώνυμος άρχοντας με κλήρωση. Έγραφαν την  σε μια πινακίδα την κρίση τους, την έριχναν στην κάλπη. Πέντε από αυτές  ανασύρονταν και προέκυπτε το αποτέλεσμα.

Η Εκκλησία του Δήμου σε πανηγυρική τελετή απένειμε τα βραβεία (στέφανος κισσού) στους νικητές (πρωτεία, δευτερεία, τριτεία) ποιητές και στους χορηγούς (χάλκινος τρίπους).

Έπειτα γινόταν κατάθεση στα δημόσια αρχεία των πλακών που ανέγραφαν τα ονόματα των ποιητών, των χορηγών και των πρωταγωνιστών (διδασκαλίαι).

Ο νικητής χορηγός μπορούσε να στήσει χορηγικό μνημείο στην οδό Τριπόδων. Σώζεται ακόμα το χορηγικό μνημείο τους Λυσικράτη .

                                                                  Θέατρο.

Ο κυκλικός χώρος που διεξάγονταν οι παραστάσεις . Στην Αθήνα οι παραστάσεις γίνονταν στο θέατρο του Διονύσου, κάτω από την Ακρόπολη. Το καλύτερα σωζόμενο σήμερα βρίσκεται στην Επίδαυρο.

Περιελάμβανε:

α) Κοίλον ή κυρίως θέατρο: Ήταν ο ημικυκλικός αμφιθεατρικός χώρος που καθόταν οι θεατές. Εδώλια ονομάζονταν τα καθίσματα των θεατών. Στην αρχή ήταν ξύλινα και μόνο οι τιμητικές θέσεις των ιερέων του Διονύσου ήταν λίθινες.  Την σειρά των εδωλίων διέκοπταν οι κλίμακες, σκάλες που διευκόλυναν την άνοδο των θεατών σε ψηλότερες θέσεις. Τα διαζώματα ήταν δυο μεγάλοι οριζόντιοι διάδρομοι που χώριζαν το κοίλο σε τρία μέρη και διευκόλυναν την κυκλοφορία των θεατών. Τα σφηνοειδή τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες και τα διαζώματα ονομάζονταν κερκίδες.

Θέατρο της Επιδαύρου 

β)Ορχήστρα: Ο κυκλικός ή ημικυκλικός  χώρος μπροστά στο κοίλο. Εκεί βρισκόταν ο Χορός. Στο κέντρο της ορχήστρας υπήρχε η θυμέλη, ο βωμός του Διονύσου.

γ)Η σκηνή: Ξύλινη ορθογώνια κατασκευή απέναντι από τον κοίλον. Μέσα υπήρχε ειδικός χώρος για την αλλαγή των σκευών των υποκριτών και της σκηνογραφίας.

Η πλευρά της προς του θεατές απεικόνιζε την πρόσοψη ναού η ανακτόρου με τρεις θύρες.

Περίακτος 

Η μεσαία ήταν υψηλότερη και ονομάζονταν βασίλειος θύρα, γιατί από αυτήν έβγαινε ο βασιλιάς. Δεξιά και αριστερά, μεταξύ σκηνής και ορχήστρας, δημιουργούνταν δυο διάδρομοι, που ονομάζονταν πάροδοι. Από κει έμπαινε ο χορός και οι υποκριτές. Από την δεξιά ως προς του θεατές πάροδο , όσοι έρχονταν, υποτίθεται,  από την πόλη και το λιμάνι. Από την αριστερή όσοι έρχονταν από τους αγρούς ή από άλλη πόλη (κατά μίμηση της χωροταξίας των Αθηνών).

Ο κεντρικός χώρος μεταξύ σκηνής και ορχήστρας περιείχε ένα, ξύλινο αρχικά και μαρμάρινο στην συνέχεια, υπερυψωμένο δάπεδο που ονομαζόταν  λογείο.  Εκεί έπαιζαν οι υποκριτές. Στην στέγη της σκηνής είχε δημιουργηθεί ένας ειδικός χώρος για την εμφάνιση των θεών, το θεολογείο.

Μια σειρά από θεατρικά μηχανήματα βοηθούσαν την εξέλιξη της πλοκής. Το εκκύκλημα ήταν τροχοφόρο δάπεδο για την εμφάνιση των ομοιωμάτων των νεκρών. Η χαρώνεια κλίμακα, υπόγεια κλίμακα για την εμφάνιση ηρώων από τον Κάτω Κόσμο. Το αιώρημα ή γερανός ήταν ανυψωτικό μηχάνημα για την εμφάνιση του από μηχανής θεού. Το κεραυνοσκοπείο και το βροντείο ήταν μηχανήματα που προσμοίαζαν την αστραπή και την βροντή. Οι περίακτοι ήταν δυο ξύλινοι περιστρεφόμενοι στύλοι με τους οποίους εναλλάσσονταν τα σκηνικά.

                                    Συντελεστές της παράστασης

α) Χορός: Αποτελούνταν αρχικά από 50 άτομα, ο Αισχύλος τους μείωσε σε 12 και ο Σοφοκλής τους αύξησε σε 15. Έμπαινε από την δεξιά προς τους θεατές πάροδο κατά στοίχους ή ζυγούς (3χ5 ή 5χ3), με την συνοδεία αυλητή, τραγουδώντας ένα τραγούδι που ονομαζόταν πάροδος. Είχε τα νώτα στραμμένα στους θεατές και με όρχηση και κίνηση, υπό την συνοδεία αυλού, εξέφραζε τα συναισθήματα του.  Φορούσε πιο απλά ρούχα από τους υποκριτές. Μέσω του κορυφαίου  μιλούσε μαζί τους αλλά δεν έπαιρνε θέση στις διενέξεις μεταξύ των ηρώων, αποτελούσε  κατά κάποιον τρόπο την κοινή γνώμη. Συνήθως ο χορός ήταν  γυναίκες ("Φοίνισσες", "Ικέτιδες', "Τραχίνιες","Ελένη" κ.τ.λ.) ή γέροι ("Οιδίπους Τύραννος", "Αντιγόνη", "Πέρσες" κ.α. ).

Προσωπείο

Στην αρχή ο ρόλος του χορού και του λυρικού στοιχείου ήταν σημαντικότερος. Πολλές τραγωδίες ονομάστηκαν από τον χορό που υπήρχε σε αυτές. Στην πορεία το δραματικό στοιχείο εκτοπίζει το λυρικό και άρα την σημασία του χορού.

β) Πρόσωπα: Τα πρόσωπα του έργου υποδύονταν οι υποκριτές. Τον πρώτο υποκριτή τον εισήγαγε ο Θέσπης, τον δεύτερο ο Αισχύλος και τον τρίτο ο Σοφοκλής, ο οποίος και κατήργησε την συνήθεια να είναι πρωταγωνιστής ο ίδιος ο ποιητής.  Οι τρεις υποκριτές μοιράζονταν τους ρόλους, ενώ έπαιζαν και τους γυναικείους χαρακτήρες. Η υποκριτική ήταν κυρίως κινητική και φωνητική, φορούσαν μάσκες και άλειφαν το πρόσωπο με ψιμύθιο (ανθρακικό μόλυβδο). Η ενδυμασία τους ήταν επιβλητική και ανάλογη του ρόλου τους. Ήταν επαγγελματίες, αμείβονταν και απολάμβαναν σημαντικά προνόμια.(απαλλαγή από το στρατό, ατέλεια, συμμετοχή σε διπλωματικές αποστολές). Ήταν οργανωμένοι σε μια συντεχνία, την προεδρία της οποίας είχε ο ιερέας του Διονύσου, και ονομαζόταν « κοινόν των περί τον Διόνυσον τεχνιτών».

                                      Ορισμός της τραγωδίας (Κατά τον Αριστοτέλη.)

Η τραγωδία είναι η αναπαράσταση  μέσω του λόγου μιας πράξης  που είναι σημαντική και έχει αρχή, μέση και τέλος. Το μέγεθος της είναι συγκεκριμένο και ευσύνοπτο. Ο λόγος της είναι φροντισμένος και έχει σκοπό να τέρπει ,αλλά διαφορετικός σε κάθε ένα από τα μέρη της τραγωδίας, το δραματικό και το λυρικό. Τα πρόσωπα δρουν και δεν απαγγέλλουν . Τέλος, η τραγωδία προκαλεί στους θεατές, μέσω της συμπάθειας (για τον πάσχοντα ήρωα) και του φόβου (μήπως βρεθεί και ο ίδιος στην θέση του) λύτρωση από παρόμοια πάθη (κάθαρση).

Από τα παραπάνω φαίνεται ξεκάθαρα ο παιδευτικός χαρακτήρας της τραγωδίας.

                                               Δομή της τραγωδίας

Α) Εξωτερικός διαχωρισμός («Τα κατά ποσόν μέρη»).

Εννιά μέρη συνήθως. Πέντε επικά (πρόλογος, τρία επεισόδια, έξοδος)και τέσσερα λυρικά (πάροδος, τρία στάσιμα)

Ι) Επικά – Διαλογικά μέρη. Διαλογικά και αφηγηματικά, γραμμένα σε αττική διάλεκτο με στοιχεία ιωνικής, σε μέτρο ιαμβικό τρίμετρο και, πολύ σπάνια, σε τροχαϊκό τετράμετρο.

 α) Πρόλογος: Ο πρώτος λόγος του υποκριτή. Προηγείται της εισόδου του χορού. Μπορεί να είναι μονολογικός ή διαλογικός.  Ασχολείται κυρίως με την προϊστορία του δράματος. Παρουσιάζει στους θεατές όσα χρειάζεται να ξέρουν από το παρελθόν, τα κύρια πρόσωπα και την κατάσταση που βρίσκονται τώρα, τον τόπο και το χρόνο, την υπόθεση του δράματος.

Στα παλιότερα έργα δεν υπήρχε.

β) Τα επεισόδια. Το μέρος της τραγωδίας όπου κατά κύριο λόγο προωθείται η σκηνική δράση και εξελίσσεται η υπόθεση με τις συγκρούσεις των ηρώων, Μπορεί να έχει μονολογική ή διαλογική μορφή. Σε κρίσιμα σημεία της τραγωδίας τυχαίνει σε κάθε στίχο να αλλάζει το πρόσωπο που μιλάει. Τότε έχουμε στιχομυθία. Όταν  σε συνθήκες έντονης διαφωνίας τω ν ηρώων αλλάζει το πρόσωπο που μιλάει δύο ή τρεις φορές σε ένα στίχο, έχουμε αντιλαβή. Σε κάθε τραγωδία υπάρχουν από 2 ως 5 επεισόδια. Μετά το τέλος κάθε επεισοδίου υπάρχει στάσιμο.

γ)Έξοδος. Το τελευταίο μέρος της τραγωδίας όπου λύνεται το δράμα. Αρχίζει μετά το τελευταίο στάσιμο.

ΙΙ) Λυρικά – χορικά μέρη.   Με συνοδεία μουσικής και χορού, γραμμένα σε δωρική διάλεκτο και με ποικίλα λυρικά μέτρα.

Ήταν πολύστιχα και αποτελούνταν από ζεύγη στροφών και αντιστροφών που χωρίζονταν από τις επωδούς. Στις στροφές τραγουδούσε ο μισός χορός (α΄ ημιχόριον), στις αντιστροφές ο άλλος μισός (β΄ ημιχόριον). Στις επωδούς τραγουδούσε και χόρευε όλος ο χορός μαζί με επικεφαλής τον κορυφαίο.

α) Πάροδος: Το άσμα που έψαλλε ο χορός μπαίνοντας στην ορχήστρα με ρυθμικό βηματισμό.

β) Στάσιμα: Τα άσματα που έψαλλε ο χορός όταν πια είχε πάρει θέση (στάσιν) στην ορχήστρα.  Συνήθως ήταν σχετικά με το επεισόδιο που προηγήθηκε (Μη εμβόλιμα). Στα τελευταία δράματα τα στάσιμα  δεν είχαν σχέση με την υπόθεση της τραγωδίας (εμβόλιμα). Δεν προωθούσαν την δράση.

Εκτός από τα καθ’ αυτό λυρικά μέρη της τραγωδίας ,υπήρχαν και άλλα λυρικά στοιχεία διασκορπισμένα στα διαλογικά μέρη.

α) Μονωδίες και διωδίες: άσματα που τραγουδούσε ένας η δύο υποκριτές

β) κομμοί: θρηνητικά τραγούδια που έψαλλαν ο χορός και ένας ή δυο υποκριτές εναλλάξ.

γ) Επιπάροδος: Σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις ο Χορός έφευγε από την ορχήστρα (Π.χ. στην «Ελένη»). Η επανείσοδος του και το τραγούδι που τραγουδούσε στη διάρκεια της  ονομαζόταν επιπάροδος.

δ) Εξόδιο άσμα: Το τραγούδι που έψαλλε ο χορός μετά το τέλος της Εξόδου, κατά την αποχώρηση του από την ορχήστρα. Περιείχε το επιμύθιο, το συμπέρασμα  της τραγωδίας.

Β. Εσωτερικός Διαχωρισμός («Τα κατά ποιόν μέρη»)                                   

 Ι)Μύθος: η υπόθεση της τραγωδίας.  Αρχικά από την διονυσιακή παράδοση, μετά ποικίλοι μύθοι, σπάνια ιστορικά γεγονότα. Ο ποιητής μπορούσε να τροποποιήσει τους μύθους ανάλογα με τις επιδιώξεις του.

ΙΙ) Ήθος: Ο χαρακτήρας και ο τρόπος συμπεριφοράς των ηρώων.

ΙΙΙ)Λέξις: Η γλώσσα της τραγωδίας , τα εκφραστικά μέσα και  σχήματα, το ύφος που χρησιμοποιούν οι ήρωες.

IV) Διάνοια: Ο τρόπος σκέψης των ηρώων, η επιχειρηματολογία τους, οι σκέψεις και οι ιδέες που εκφράζουν.

V) Μέλος: Η μουσική που επένδυε την τραγωδία. Δεν γνωρίζουμε τίποτα. Δεν έχει διασωθεί τίποτα. Μόνο από νύξεις του κειμένου και από άλλες πηγές μπορούμε να έχουμε μια υποψία.

VI) Όψις. Τα ενδύματα και τα σκηνικά. Δηλαδή η σκευή και η σκηνογραφία. Κάποιες πληροφορίες μας δίνει το ίδιο το έργο. Άλλες πληροφορίες αντλούμε από αντικείμενα που έχουν σωθεί, από αγγεία ή από άλλες γραπτές  πηγές.
  Ποδήρης χιτώνας: ένδυμα που έφτανε μέχρι τα πόδια. Προσωπεία: μάσκες. Κόθορνοι: ψηλοτάκουνα παπούτσια που έδιναν ύψος και επιβλητικότητα.

     Μια τραγωδία έπρεπε να έχει μια υπόθεση (πλοκή) η οποία εξελίσσεται και περιπλέκεται μέσα από την δράση (δέσις) για να καταλήξει στην επίλυση (λύσις).  Μια επιτυχημένη τραγωδία έπρεπε να έχει περιπέτεια (μεταστροφή της τύχης των ηρώων από ευτυχία σε δυστυχία, συνήθως), αναγνώριση(μετάβαση από άγνοια σε γνώση των ηρώων, αφορά κυρίως αποκάλυψη συγγενικών σχέσεων και γίνεται με τεκμήρια ). Ο σωστός συνδυασμός περιπέτειας και αναγνώρισης προσδίδει τον απαραίτητη δραματικότητα στο μύθο. Η δραματικότητα επιτείνεται με την τραγική ειρωνεία,  την κατάσταση κατά την οποία ο θεατής γνωρίζει  την αλήθεια, ενώ τα πρόσωπα του δράματος την αγνοούν.

Αγγελική ρήση: Η τραγωδία έχει ενότητα τόπου και χρόνου. Τα γεγονότα εξελίσσονται σε μια μέρα και  σε συγκεκριμένο χώρο, στην σκηνή μπροστά στους θεατές. Τα  γεγονότα που εξελίσσονται σε άλλα μέρη οι θεατές τα πληροφορούνται από αγγελιοφόρους που έρχονται να πληροφορήσουν τα πρόσωπα της τραγωδίας. Οι αγγελιοφόροι που φέρνουν ειδήσεις από άλλα μέρη ονομάζονται «άγγελοι». Οι αγγελιοφόροι  που φέρνουν πληροφορίες για γεγονότα που συνέβησαν μέσα στον παλάτι ονομάζονται «εξάγγελοι». Τα λόγια που λένε οι αγγελιοφόροι ονομάζονται αγγελικές ρήσεις. Έχουν συγκεκριμένη δομή. Στην αρχή συνοπτικά αναφέρουν τον λόγο για τον οποίο ήρθαν. Στην συνέχεια με πολύ περιγραφικό τρόπο παρουσιάζουν αναλυτικά το γεγονός.

                                                                        Οι τρεις τραγικοί.

Αισχύλος:  Ο πρώτος μεγάλος τραγικός γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 524 π.Χ. και πέθανε το 456 στην  Σικελία. Πολέμησε στο Μαραθώνα. από τα 90 δράματα του σώθηκαν  7: Πέρσες (η νίκη των Ελλήνων στην Σαλαμίνα, ιστορικό θέμα ), Προμηθέας Δεσμώτης,  Επτά επί Θήβας,  Ικέτιδες, Ορέστεια  (η μόνη τριλογία, δηλαδήτρεις τραγωδίες με το ίδιο θέμα που έχει σωθεί και περιλαμβάνει τις τραγωδίες Αγαμέμνων, Χοηφόροι και Ευμενίδες.)

        Πρόσθεσε τον δεύτερο υποκριτή, μείωσε τον αριθμό του χορού σε 12 άτομα, μείωσε την έκταση των χορικών και αύξησε τα δραματικά μέρη και παρουσίασε τριλογίες με θέμα αντλημένο από τον ίδιο μύθο.

       Το έργο του διακρίνεται για την μεγαλοπρέπεια του.. Διακρίνεται για την εικονοπλαστική του δύναμη και την βαθιά θρησκευτικότητα του. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του , πληρώνει για αυτές, αλλά μαθαίνει. Οι ήρωες παρουσιάζονται επιβλητικότεροι του μέσου ανθρώπου.

Σοφοκλής: Γεννήθηκε στην Αθήνα το 496 π.Χ. και πέθανε στην Αθήνα (από την οποία δεν έφυγε ποτέ) το 405. Από τα 123 δράματα που έγραψε διασώθηκαν 7:  Αίας, Αντιγόνη, Τραχίνιαι, Οιδίπους Τύραννος, Ηλέκτρα, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ. Ημιτελές έχει σωθεί το σατυρικό δράμα "Ιχνευταί".

     Έσπασε το ενιαίο θεματικό περιεχόμενο στις τριλογίες, πρόσθεσε τον τρίτο υποκριτή, αύξησε τα μέλη του χορού σε 15, εισήγαγε την έγχρωμη σκηνογραφία, περιόρισε τα χορικά και αύξησε τα διαλογικά μέρη.

      Η γλώσσα του ήταν σαφής και ακριβής. Το έργο του διαπνέεται από βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο. Οι ήρωες του είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για τις επιλογές τους. Ενώ είναι ηθικά άτομα, ξεπερνούν το μέτρο εξαιτίας μια στιγμιαίας αστοχίας. Παρουσιάζει τους ήρωες του με όλες τις αντιθέσεις τους και είναι γνώστης της ανθρώπινης ψυχολογίας. Οι ήρωες παρουσιάζονται όπως πρέπει να είναι κάθε άνθρωπος.

Ευριπίδης: Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 485 π.Χ. και πέθανε στην Πέλλα το 406. Ήταν ο μεγάλος καινοτόμος της τραγικής τέχνης ,για αυτό και κέρδισε τους δραματικούς αγώνες μόνο 4 φορές. Απείχε από τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα της εποχής του αλλά συμμετείχε ενεργά στις  σύγχρονες του πνευματικές εξελίξεις.

 Το πρόσωπο του συνδέθηκε με αρκετή ανεκδοτολογία και ήταν ο αγαπημένος στόχος του Αριστοφάνη. Χαρακτηρίστηκε μισογύνης ενώ ήταν ουσιαστικά αυτός που ευαισθητοποιήθηκε εναντίον του παραγκωνισμού των γυναικών στην εποχή του.

     Τα έργα του Ευριπίδη έχουν ξεκάθαρο πολιτικό προσανατολισμό και μέσα σε αυτά προβάλλουν ολοκάθαρα  προβλήματα της εποχής του. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος και η απογοήτευση που προκάλεσε είναι ολοφάνερα στο έργο του. Οι τραγωδίες του χαρακτηρίζονται από ειρηνικό πνεύμα και πατριωτισμό, ενώ προβάλλεται έντονα το  αθηναϊκό παρελθόν και η αθηναϊκή μεγαλοψυχία.

Από τα 92 δράματα που έγραψε διασώθηκαν 18 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα, το μόνο που έχει σωθεί:  Ηρακλείδες, Ικέτιδες, Ανδρομάχη, Εκάβη, Τρωάδες, Μήδεια, Ιππόλυτος, Άλκηστη, Φοίνισσες, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, Ίων, Ελένη, Ηρακλής, Ηλέκτρα, Βάκχες (το μοναδικό με Διονυσιακό μύθο), Ορέστης, Ρήσος (αμφισβητείται η πατρότητα της) και Κύκλωπας (σατυρικό δράμα).

             Οι ήρωες του παρουσιάζονται όπως είναι ένας μέσος  άνθρωπος. Βρίσκονται πιο κοντά στο θεατή από τους ήρωες του Αισχύλου και του Σοφοκλή. Ο ευριπίδειος ήρωας χαρακτηρίζεται από έντονα πάθη, υποβάλλει σε κριτική ακόμα και στους θεούς, αλλά παράλληλα προβαίνει σε λεπτομερή  διανοητική επεξεργασία των θεμάτων που τον απασχολούν. Η βαθιά γνώση της ανθρώπινης ψυχολογίας, που την διέθετε ο Ευριπίδης  και μπόλιασε με αυτήν το έργο του, έκαναν τον Αριστοτέλη να τον ονομάσει «τραγικώτατον των ποιητών».

                                    Χαρακτηριστικά της τέχνης του Ευριπίδη

α)Ανέπτυξε τη δράση με τον αφηγηματικό πρόλογο και επίλογο

β)Ενίσχυσε τα μέσα εντυπωσιασμού και χρησιμοποίησε συχνά το τέχνασμα του από μηχανής θεού για να λύσει το δράμα. (Κυρίως γιατί εξαιτίας της πρωτότυπης διαπραγμάτευσης του μύθου, ο από μηχανής θεός ήταν αναγκαίος για να ακολουθηθεί η παράδοση).

γ) Προσάρμοσε τους μύθους στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

δ) Προχώρησε σε καινοτομίες στην μουσική, την οποία έκανε σημαντικότερη από το λόγο. Επηρεάστηκε από την μουσική της Ανατολής.

ε) Αύξησε τις μονωδίες των υποκριτών

στ) παρουσίασε τους ήρωες του με ρεαλιστικό τρόπο

ζ) Πειραματίστηκε κάνοντας σημαντικές καινοτομίες. Μείωσε τα χορικά και χαλάρωσε την σχέση τους με την υπόθεση (εμβόλιμα), δεν χρησιμοποιούσε το χορό ως δραματικό πρόσωπο, ελευθερία στην διαπραγμάτευση των μύθων.

η) Χρήση τραγωδίας και όχι σατυρικού δράματος ως τέταρτο έργο  τετραλογίας

         Επιγραμματικά το έργο του Ευριπίδη είναι ταυτόχρονα θέατρο παθών (Πόνος από πλάνη, από έρωτα, από τους θεούς. Πόνος που εξαλείφει την λογική, οι ήρωες εμφανίζουν συχνές και αδικαιολόγητες μεταστροφές. Φόβος στο έσχατο όριο, η αναγνώριση γίνεται την τελευταία στιγμή. Φόβος για φοβερές καταστάσεις που διαγράφονται και θεϊκή παρέμβαση την τελευταία στιγμή τις απομακρύνει.)και ταυτόχρονα θέατρο ιδεών (Πατριωτισμός, αθηναϊκή μεγαλοψυχία και παρελθόν. Δεινά του πολέμου και αγάπη για την ειρήνη. Διάθεση θυσίας και ηρωισμού για το κοινό καλό. αμφισβήτηση της θρησκείας και δίψα για μια καινούρια αγνότερη. Προβληματισμός για τα επίκαιρα θέματα, όπως  η παιδεία, η αρετή και η κακία, θεωρητική ή πρακτική κατεύθυνση στη ζωή, θέση της γυναίκας. Νοσταλγία ενός καλύτερου κόσμου).

                                                        Σατυρικό δράμα

Το τέταρτο δράμα της τετραλογίας. Ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της μόνιμης χρήσης των Σατύρων.  Χαρακτηριστικά του ήταν η διακωμώδηση της τραγωδίας και η κωμική διαπραγμάτευση των μύθων (Ο Ηρακλής παρουσιάζεται μέθυσος, ο Διόνυσος δειλός κτλ). Χρησιμοποιούσαν χονδροειδή και χυδαία αστεία για να προκαλέσουν το γέλιο. Ήταν σύντομο σε έκταση και απλό στην πλοκή. Είχε πάντα καλό τέλος. Σώθηκε ένα ολόκληρο (Κύκλωπας του Ευριπίδη), ένα μισό (Ιχνευταί του Σοφοκλή) και πολλά αποσπάσματα.

                                                        Κωμωδία. (Πολιτική ή Αρχαία Κωμωδία)

       Προέρχεται από τον κωμό (χορός ανδρών που γυρνάει τραγουδώντας μεθυσμένος, κρατώντας φαλλικά σύμβολά, πειράζοντας ανθρώπους και αισχρολογώντας).Το 6^ο αιώνα ο κωμός συνδέθηκε με τον Διόνυσο και από εκεί προέρχεται η κωμωδία. Πρωτοεμφανίστηκε επίσημα  το 486 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια. Κύριο γνώρισμα της κωμωδίας ήταν ο πολιτικός της χαρακτήρας. Με σκοπό να διορθώσει τα κακώς κείμενα σατίριζε, ανηλεώς και με βωμολοχίες, γνωστά πρόσωπα και συμπεριφορές, πρακτικές της πόλης κ.τ.λ.. Οι κωμωδιογράφοι είχαν το δικαίωμα της παρρησίας, δηλαδή της ελευθερίας του λόγου, χωρίς φόβο για τυχόν μηνύσεις από τους θιγόμενους. Σκοπός της κωμωδίας ήταν εκτός από το γέλιο και η βελτίωση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών. Η επιλογή της υπόθεσης και του μύθου που την στήριζε ήταν   εξολοκλήρου δημιούργημα της φαντασίας του ποιητή.

     Κυριότερος ποιητής ήταν ο Αριστοφάνης. Δικές του είναι και οι έντεκα κωμωδίες που έχουν σωθεί. (Ιππείς, Αχαρνείς, Νεφέλαι, Σφήκες, Ειρήνη, Όρνιθες, Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσαι, Εκκλησιάζουσαι, Βάτραχοι, Πλούτος).

Το αρχαίο θέατρο της Λίνδου όπως είναι σήμερα