Για το "μπαρ"

Όποιος μπήκε γιατί νομίζει ότι είναι υποχρεωτικό...
Να την "κάνει"!
ΤΩΡΑ!!!!!!!!!!!!!!!

(Εκτός από όταν δεν έχουμε βιβλία... Τότε είναι υποχρεωτικό... Για γκελ μπουρντά, καμάρια μου!)

Πέμπτη 14 Οκτωβρίου 2010

Της ξενιτιάς Μέρος 3ο. Ο Γυρισμός του ξενιτεμένου

Και μετά από εκδρομές, εκλογές και απεργίες, φτάνει η ώρα και η στιγμή, για να κλείσουμε με το θέμα της ξενιτιάς.Μετά από αυτούς που μένουν και αυτούς που φεύγουν, να δούμε την επιστροφή
. Τον επαναπατρισμό... Είναι όμως γυρισμός ή μια ακόμα μετανάστευση?
   Τέλη δεκαετίας του '70, ξημερώματα, και το τρένο της γραμμής Μόναχο - Θεσσαλονίκη- Αθήνα έχει μόλις περάσει τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα (τη Γευγελή, που αναφέρεται στο τραγούδι "Κοιλάδα των Τεμπών" στην άλλη ανάρτηση), κατευθυνόμενο, μέσω της κοιλάδας του Αξιού, στη Θεσσαλονίκη. Μεταξύ των επιβατών ,ένας μικρόσωμος μαυριδερός πιτσιρικάς, που η Γερμανία -μολονότι εκεί πέρασε το μεγαλύτερο μέρος των παιδικών του χρόνων, μαζί με τους μετανάστες γονείς τους- τον "ξέβρασε", κοιτάει από το παράθυρο το ελληνικό τοπίο. Ο άνθρωπος αυτός είναι ο Σωκράτης Μάλαμας και θα εμπνευστεί από τη στιγμή αυτή ένα τραγούδι "Για την Ελλάδα"... Την Ελλάδα που, ως γνωστόν, δεν πεθαίνει (κάτι που δεν ισχύει για τους Έλληνες)η ίδια, αλλά μια χαρά πεθαίνει τους Έλληνες. Που είναι μοιρασμένη ανάμεσα στη (στείρα) αρχαιολατρία και την (ακραία) ευρωλατρία , Αλλά που , παρ' όλα αυτά, μας σαγηνεύει σα μάγισσα και μας τραβά κάτω από τον ουρανό της, όπως το φως τα εφήμερα. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει την καταστροφή μας.
   Είναι όμως τα πράγματα πάντα τόσο απλά? Η Κωνσταντίνα, ας πούμε, η έφηβη ηρωίδα του του βιβλίου "Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της", απόσπασμα του οποίου κάναμε στην τάξη, επιστρέφει στην Ελλάδα διχασμένη. Επέστρεψε στην πατρίδα που τη γέννησε, αφήνοντας την "πατρίδα" που γνώρισε. Βρήκε την γιαγιά της, αλλά άφησε πίσω της τους γονείς της. Και είχε να αντιμετωπίσει και την προσπάθεια προσαρμογής σε ένα τρόπο ζωής ξένο για την ίδια... . Τη "λύση" την δίνει ένα μπλε χαπάκι , κι ύστερα άλλο ένα... μέχρι που η Κωνσταντίνα εγκλωβίζεται στο "σπίτι με τις αράχνες". Μπορεί να σπάσει τον ιστό τους ?(Παρεμπιπτόντως, ολόκληρο το βιβλίο βρίσκεται στη σχολική βιβλιοθήκη. Δανειστείτε το...)Και ο Οδυσσέας στο ακόλουθο τραγούδι των 'Ρόδων του Ανέμου' μου φαίνεται λίγο συγχυσμένος και αποπροσανατολισμένος (με συμμετοχή από τον Φοίβο Δεληβοριά).
Κι αν η "πατρίδα σου είναι εκεί που μίσησες και σε μίσησαν περισσότερο από οπουδήποτε αλλού αλλού..." η νοσταλγία μήπως δε σε τραβάει από τη μύτη?
Άσε που δεν ξέρεις τι μπορεί να σου συμβεί στο δρόμο, όπως συνέβη στην ταινία του Μάικλ Γουίντερμπότομ "The road to Guadanamo" στους φιλήσυχους Αφγανούς μετανάστες, που επιστρέφουν από την Βρετανία στο Αφγανιστάν για ένα γάμο και βρίσκονται στο κολαστήριο του Γκουαντανάμο ως αιμοσταγείς τρομοκράτες...
Κάποιες φορές η επιστροφή στην πατρίδα απλώς επισπεύδει το μοιραίο.Στην ταινία "Angela's Ashes " του Άλαν Πάρκερ, η εξαθλιωμένη ιρλανδική οικογένεια επιστρέφει από την Αμερική στην Ιρλανδία, για να ξεφύγει από τη φτώχεια της, μόνο και μόνο, για να αργοπεθάνει από ασιτία στους δρόμους του Δουβλίνου.
Και τι να πει και η καημένη η Αρετή, στο "Τραγούδι του νεκρού αδερφού"... Αθέλητα ερωτική μετανάστρια στην Βαβυλώνα (= ένας τόπος πολύ πολύ μακριά, σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, και όχι η συγκεκριμένη αρχαία πόλη στη Μεσοποταμία),εξίσου αθέλητα , για να εκπληρωθεί το τάμα του αδερφού της, επιστρέφει στο σπίτι της, υπό τη συνοδεία αυτού του ίδιου αδερφού, που είναι σκιά του εαυτού του - πράγμα λογικό μιας και είναι ήδη νεκρός- μόνο και μόνο για να δει την μόνη, έρημη, χαροκαμένη της μάνα και να πεθάνει μαζί της. (Οκ. Το παραδέχομαι, το τράβηξα από τα μαλλιά εδώ, αλλά δεν μπορούσα να περιμένω μέχρι να κάνω πάλι Α' Λυκείου, για να ανεβάσω την δροσερή και φρέσκια δραματοποίηση που έκαναν τα παιδιά του 1ου Πειραματικού Αθήνας (;)στο βίντεο που ακολουθεί.)
    Συνήθως η πατρίδα που κουβαλούν μαζί τους η ξενιτεμένοι είναι αυτή που άφησαν, όταν έφευγαν. Με το καημό αυτής της πατρίδας ζουν... Στο μεταξύ, τα πράγματα εξελίσσονται και αλλάζουν, και αντιμετωπίζουν επιστρέφοντας τον κίνδυνο να βρεθούν με διαψευσμένες τις ελπίδες. Στο διήγημα του Δημήτρη Χατζή "Η τελευταία αρκούδα της Πίνδου", από το "Διπλό Βιβλίο", ο κεντρικός ήρωας περνάει το καιρό του στη Γερμανία οραματιζόμενος την επιστροφή του στο χωριό του το Ντομπρίνοβο. 'Όταν τελικά επιστρέφει, αντιλαμβάνεται ότι τα πράγματα δεν είναι όπως τα άφησε. Μη μπορώντας να προσαρμοστεί αποξενώνεται και τελικά μόνο με μια αρκούδα που ημερώνει αισθάνεται οικείος.
  Τουλάχιστον αυτός έμεινε ζωντανός. Στην ταινία "Η φωτογραφία" του Νίκου Παπατάκη, που βασίζεται σε ένα άλλο διήγημα του Χατζή από την ίδιο βιβλίο, ένας μεσήλικας μετανάστης στη Γερμανία βλέπει και ερωτεύεται μια κοπέλα που έχει σε μια φωτογραφία στο πορτοφόλι του ένας νεαρός που μαζεύει στο σπίτι του. Ο νεαρός του λέει ότι είναι αδερφή του και του υπόσχεται ότι θα του τη δώσει για γυναίκα. Έτσι ζει οραματιζόμενος την μέρα της επιστροφής. Αλλά η αδερφή αυτή είναι ανύπαρκτη και ο νεαρός τον σκοτώνει λίγο πριν φτάσουν στο, υποτιθέμενο, χωριό του και γίνει ο, υποτιθέμενος, γάμος. Από ντροπή? Από φιλευσπλαχνία? Ποιος ξέρει...     Το βασικό λοιπόν κατά την επιστροφή είναι η επανοικειοποίηση με το μέρος. Η αναγνώριση (περισσότερα για την αναγνώριση δείτε εδώ και για την αναγνώριση ειδικά στην Οδύσσεια εδώ).
   Το αρχαιότερο κείμενο που μιλάει για επιστροφή ξενιτεμένου είναι η Οδύσσεια του Ομήρου βέβαια. Ο Οδυσσέα λείπει πια 20 χρόνια, άρα είναι ήδη ξένος στην πατρίδα του.
     Και ξεκίνησε βασιλιάς, για να καταλήξει γυμνός και ταλαιπωρημένος ναυαγός στους Φαίακες. Άρα έχει χάσει και την ταυτότητα του.Ανακτά την ταυτότητα του, αυτοαναγνωρίζεται θα λέγαμε, ακούγοντας δακρυσμένος τις περιπέτειες του στην Τροία από τον αοιδό Δημόδοκο, στην αυλή των Φαιάκων, και, αφηγούμενος τις κατοπινές του περιπέτειες, ισχυροποιεί την ανάκτηση αυτή, αναγνωριζόμενος και από τους Φαίακες. Παράλληλα τα πλούσια δώρα που του χαρίζουν του επαναφέρουν πια και το χαμένο κοινωνικό του κύρος. Φτάνοντας όμως στην Ιθάκη, μια σειρά από αναγνωρίσεις απομένουν να γίνουν. Μόνο ο σκύλος του τον θυμάται αμέσως και τρέχει να τον υποδεχτεί, πριν ξεψυχήσει. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται αρχικά ο ίδιος στο Τηλέμαχο, στη συνέχεια, όταν χρειαστεί την βοήθεια τους, στους δούλους, τον Εύμαιο και τον Φιλοίτιο, και στο τέλος στον πατέρα του, τον Λαέρτη (Η μάνα του έχει ήδη πεθάνει και στο ταξίδι του στο Κάτω Κόσμο περιγράφει ο ίδιος ο Οδυσσέας, σε μια πολύ συγκινητική σκηνή, πως τρεις φορές ξεχύθηκε, μάταια, με λαχτάρα να αγκαλιάσει τη σκιά της). Η παραμάνα του, η Ευρύκλεια, τον αναγνωρίζει από ένα σημάδι από πληγή που έκανε μικρός. Και ο ίδιος επιβάλλει την αναγνώριση αυτή στους Ιθακήσιους, με τα όπλα (σκοτώνοντας τους μνηστήρες της γυναίκας του και αποκτώντας πάλι τον έλεγχο του σπιτιού του ) και με τα λόγια (στη συνέλευση του λαού που συγκαλούν οι συγγενείς των νεκρών μνηστήρων, ανακτώντας έτσι και την ιδιότητα του βασιλιά ) .
  Τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα μόνο με την περίπτωση της Πηνελόπης. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο, γιατί η αποδοχή από την γυναικεία αγκαλιά που περιμένει αποτελεί την ολοκλήρωση της αποδοχής στο σπίτι.Ο Οδυσσέας, που στο μεταξύ, μεταμορφωμένος πιο πριν σε ζητιάνο, έχει δοκιμάσει την πίστη της Η Πηνελόπη δεν πείθεται, όταν της λέει ποιος είναι. (Ποιος ξέρει πόσοι θα της είχαν σκάσει μύτη τόσα χρόνια παριστάνοντας τον Οδυσσέα). Και ο Οδυσσέας της φέρνει αποδείξεις, που μόνο αυτός θα μπορούσε να ξέρει. Και έτσι η Πηνελόπη είναι αυτή που, προσφέροντας την συζυγική οικειότητα, ολοκληρώνει την επιστροφή του Οδυσσέα. Σχετικά σχετικό (sic) το τραγούδι του Μίλτου Πασχαλίδη, που ακολουθεί.
    Τα πράγματα εξελίσσονται παρόμοια στον δημοτικό "Ο Γυρισμός του ξενιτεμένου" . Ο ξενιτεμένος γυρίζει πίσω μετά από πολλά χρόνια, δοκιμάζει την γυναίκα του που δεν τον αναγνωρίζει, και, όταν αυτή αποδειχθεί πιστή, της αποκαλύπτεται. Αυτή δεν πείθεται παρά μόνο, όταν της αναφέρει λεπτομέρειες του κορμιού της, που, καθώς η ίδια έμεινε πιστή, μόνο αυτός μπορεί να γνωρίζει.
   Αντίθετα το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη με τον ίδιο τίτλο μικρή σχέση έχει. Σε αυτό η αναγνώριση και οικειοποίηση δεν επιτυγχάνονται. Ο ξενιτεμένος ολοένα παραπονιέται ότι όλα του φαίνονται άγνωστα, παρά την προσπάθεια του ντόπιου συνομιλητή του να τον κάνει να θυμηθεί.
Τρεις αναγνώσεις μπορούν να γίνουν σε αυτό το ποίημα. Μια ατομική, μια γενική και μια συμβολική.
Η ατομική αφορά τον ίδιο το ποιητή. Ο Σεφέρης ήταν διπλωματικός υπάλληλος. Εκτός από μεγάλος ποιητής, βραβευμένος νομπελίστας, ογκόλιθος της λογοτεχνίας μας και άλλα τέτοια πομπώδη, ήταν άνθρωπος από σάρκα και αίμα. Ερωτεύτηκε παράφορα την Μαρώ, μητέρα δυο παιδιών και γυναίκα τότε σημαίνοντος πολιτικού προσώπου, με ενέργειες του οποίου έλαβε δυσμενή μετάθεση στα Τίρανα. Στο μεταξύ, είχαν αλλάξει τα πράγματα και είχε επιβληθεί στη χώρα η δικτατορία του Μεταξά. Ο Σεφέρης, επειδή της αγκαλιάς η ξενιτιά είναι η πιο μεγάλη, - που λέει και ο Μάλαμας- αν και βαθιά δημοκράτης, αποδέχθηκε, θέλοντας να γυρίσει στην Αθήνα, την πρόταση που του έγινε να συνεργαστεί με την κυβέρνηση Μεταξά, πράξη που τον στοίχειωνε σε όλη την υπόλοιπη ζωή του, αλλά ποτέ δεν την μετάνιωσε.Κέρδισε τη Μαρώ και έμεινε μαζί της μέχρι το τέλος της ζωής του. Το ποίημα γράφτηκε μετά από αυτή τη δύσθυμη επιστροφή του.
     Η γενική έχει ήδη αναφερθεί τμηματικά. Καμιά φορά η πατρίδα την οποία νοσταλγούμε υπάρχει πια μόνο μέσα στο μυαλό μας. Γιατί οι καιροί αλλάζουν και κινδυνεύουμε να χάσουμε την επαφή μαζί τους όταν μένουμε αγκιστρωμένοι στα παλιά.
    Η συμβολική τέλος, έχει, να κάνει με την αποτίμηση της ζωής μας. Ο ξενιτεμένος στο ποίημα είναι ο τωρινός μας εαυτός και ο ντόπιος αυτοί που ήμασταν κάποτε. Και μερικές φορές κοιτάζουμε πίσω στο παρελθόν και βλέπουμε ότι εμείς για αλλού κινήσαμε και η ζωή αλλού μας πήγε. Ότι οι λάθος μας επιλογές μας οδήγησαν να ζήσουμε την ζωή ενός άλλου ανθρώπου. Ότι δεν είμαστε πια ο εαυτός μας και δεν μπορούμε πια να γυρίσουμε σ' αυτόν.
    Όπως και να 'χει το συμπέρασμα είναι ένα ... Κακούργα μετανάστευση, κακούργα ξενιτιά.


Υ.Γ.: σε αυτή τη σειρά των αναρτήσεων ασχοληθήκαμε μόνο με την εκούσια,έστω και από ανάγκη,ξενιτιά. Η προσφυγιά, η εξορία, η εκδίωξη είναι από μόνες τους τεράστια θέματα

6 σχόλια:

Papatragos είπε...

Ξενιτιά, 2 τραγούδια από στέλιο, κι ούτε ένα απόσπασμα από το νίκο το παιδί του λαού;...όχι αυτόν που παντρεύτηκε την κόρη, το γνήσιο παιδί λέω, αυτό με το κλάμα :Ρ

Πέρα από την πλάκα, κάνεις πολύ καλή "δουλειά"...όχι ότι χρειάζεσαι/ται να στο πω, απλά μου βγήκε.
Την καλησπέρα μου :*

vlemma είπε...

ΥΠΕΡΟΧΗ ΔΟΥΛΕΙΑ!!!
ΕΧΩ ΜΕΙΝΕΙ....
ΣΕ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΩ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΔΩ!!!

Ανώνυμος είπε...

Χωρίς περιστροφές, αναστροφές, καταστροφές, μεταστροφές (για διαστροφές δε μίλησα!) ή μάλλον για όλα αυτά, η επιστροφή είναι η πιο σκληρή κι η πιο λυτρωτική στροφή που μπορείς να πάρεις...
Κι η αίσθηση αυτή εντείνεται περισσότερο όταν επιστρέφεις εκεί από όπου δεν έφυγες ποτέ... Βέβαια, το τελευταίο σχόλιο κρίνεται έως και περιττό: συνήθως δε φεύγουμε από κει που χρειάζεται/χρειαζόμαστε να επιστρέψουμε. Πρόφαση είναι για να ζήσουμε εξαρχής την περιπέτεια της αναγνώρισης (σκοπίμως οι όροι άκρως φιλολογικοί, "τραγικοί" και βαθιά αληθινοί).
Καλό μας δρόμο, λοιπόν..! ;) Δ.

Kakos Lykos είπε...

@ Papatragos. Τον άλλο Νίκο, το λαόπαιδο, τον φυλάω για ποστ σχετικό με τα κρεμμύδια... (ή για την Πρέβεζα του Καρυωτάκη). Εκτιμώ τη γνώμη σου, μπορείς να τη λες όποτε θες... (ειδικά αφού είναι καλή... :P )

Kakos Lykos είπε...

@ vlemma. Σ' ευχαριστώ πολύ. Δεν ήξερα ότι μπλογκάρεις...

Kakos Lykos είπε...

@ Δ. Χμ! κανονικά θα έπρεπε να σου βάλω αυτό
http://www.youtube.com/watch?v=uYyYLICpq3g
αλλά μιλάνε για άλλου είδους επιστροφές που δε σε αφορούν...

οπότε ας μείνουμε σε αυτό που ήδη σου είπα... ;)