Λίγα λόγια για τα δημοτικά τραγούδια και τα γενικότερα χαρακτηριστικά τους και μια εκτενέστερη αναφορά στις παραλογές στα τραγούδια της ξενιτιάς.
Δημοτικά τραγούδια.
Προέρχονται απ’ τα αρχαία λαϊκά τραγούδια.
Δεν είναι δημιούργημα ενός μόνο ατόμου, αλλά συλλογικά δημιουργήματα του λαού, γι’ αυτό και συναντώνται σε διάφορες παραλλαγές.
Εξαπλώνονται γεωγραφικά σ’ όλη την κυρίως Ελλάδα και την Μικρά Ασία, και οπουδήποτε υπάρχει
ελληνικό στοιχείο.
Έχουν τολμηρή έκφραση, με λιτό και πυκνό λόγο, ανάγλυφη πλαστικότητα των εικόνων, ενώ αποφεύγεται η χρήση επιθέτων και προτιμώνται ουσιαστικά και ρήματα.
(Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν και απέθαναν και οι δυο)
Χρησιμοποιούν τολμηρές προσωποποιήσεις και τα άψυχα πολλές, φορές, αφού ζωντανέψουν, παίρνουν μέρος στη δράση.
(Δεν κελαηδούσαν σαν πουλιά μήτε σαν χελιδόνια,
μόν’ κελαηδούσαν και έλεγαν μ’ ανθρώπινη ομιλία)
Αποφεύγεται η μακρά υπόταξη των προτάσεων και το νόημα ολοκληρώνεται σε κάθε ημιστίχιο, στίχο ή δίστιχο (αρχή της ισομετρίας). Έτσι αποφεύγεται ο διασκελισμός.
(Τρίτη γεννήθη ο Διγενής και Τρίτη θα πεθάνει.
Πιάνει καλεί τους φίλους του και όλους τους αντρειωμένους)
Συχνά το δεύτερο ημιστίχιο επαναλαμβάνει και συμπληρώνει το πρώτο.
(Το Μάη αρραβωνιάστηκε, το Μάη γυναίκα πήρε)
Ευρεία χρήση της τεχνικής των άσκοπων ερωτημάτων (υποφορά -ανθυποφορά) .
(Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι?
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται , ουδέ σε χαροκόπι!
Η Δέσπω κάνει πόλεμο…)
Χρήση στερεότυπων εκφράσεων.
(Δεν κελαηδούσε σαν πούλι μήτε σαν χελιδόνι…)
Το θέμα του αδύνατου (κατάρα/ευχή που αυτοαναιρείται βασίζοντας την εκπλήρωση της σε κάτι που είναι αδύνατο να συμβεί).
Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι
(όπως π.χ στην φράση «άμα βγει ο ήλιος από τη Δύση»)
Κατά κανόνα είναι γραμμένα σε παροξύτονο ιαμβικό 15σύλλαβο (πολιτικός).
Μάνα με τους εννιά σου γιούς και με την μια σου κόρη,
την κόρη τη μονάκριβη ,την πολυαγαπημένη
Μόνο τα μανιάτικα μοιρολόγια είναι γραμμένα σε ιαμβικό οχτασύλλαβο.
(Στις έξι ώρα το πρωί
σ’κώθει η κούρβα η Σταυριανή)
Ιδιαίτερα συχνή η χρήση των του σχήματος των τριών (Ποτάμια, πόλεις, ήρωες κ.τ.λ.).
(Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι.
Το 'να κοιτάει..... τ ΄άλλο κοιτάει....
το τρίτο το καλύτερο...)
Συχνή χρήση των συμβολικών αριθμών 3 και 7 και των πολλαπλάσιων τους.
Σαρανταπέντε (= 15 χ 3) μάστορες και εξήντα (= 20 χ 3) μαθητάδες,
Εκτός από τα Λιανοτράγουδα (μικρά δίστιχα η τετράστιχα ποιήματα) δεν έχουν ομοιοκαταληξία.
Ειδικά οι Παραλογές έχουν έντονη δραματοποίηση που οφείλεται στην γρήγορη αφήγηση με άλματα στη δράση και στην χρήση του διαλόγου και με τα άψυχα ή με τα ζώα.
(Δεν κελαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια,
μόν κελαηδούσαν και έλεγαν μ’ ανθρώπινη ομιλία)
Έχουν σχέση με την μουσική και το χορό, είναι τραγούδια τα περισσότερα και συνάπτονται με τη μουσική και το χορό. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
ι)της τάβλας, που δεν χορεύονται και
ιι) τα χορευτικά, που χορεύονται.
Ανάλογα με το θέμα τους διακρίνονται σε τρεις κύκλους:
1ος κύκλος: Παραλογές (παραμυθιακός χαρακτήρας)
2ος κύκλος:Ιστορικά (στο χαρακτήρα ή στην προέλευση -ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι, αμιγώς ιστορικά)
3ος κύκλος: Κοινωνικά (μοιρολόγια, νυφιάτικα, της δουλείας, σατιρικά κ.τ.λ.).
Παραλογές
Πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που αφηγούνται δραματικές καταστάσεις της ανθρώπινης ζωής, πραγματικές ή φανταστικές. Έχουν έντονο παραμυθιακό χαρακτήρα και γι’ αυτό ονομάστηκαν πλαστά.
(Κάνει το σύννεφο άλογο και τα άστρο χαλινάρι)
Είναι δύσκολη ως αδύνατη η κατάταξη τους σε κατηγορίες. Με ελαστικά κριτήρια κάποιες κατηγορίες είναι: μυθολογικά διάφορα, εθνικά θέματα, ανόσιοι ή περιπετειώδεις έρωτες, αναγνωρίσεις αδερφής - αδερφού, ραδιουργίες και αποπλανήσεις κ.τ.λ..
Δεν έχουμε πληροφορίες για την ακριβή γεωγραφική ή ιστορική τοποθεσία των παραλογών. Οι πιο παλιές από αυτές έχουν ομοιότητες με τα ακριτικά τραγούδια. Θεωρούνται το παλιότερο στρώμα των δημοτικών τραγουδιών.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους σε σχέση με τα υπόλοιπα δημοτικά είναι η έντονη δραματοποίηση που προκαλείται με
την γρήγορη αφήγηση με άλματα στη δράση
(Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα
ήρθανε χρόνοι δίσεκτοι και μήνες οργισμένοι,
και έπεσε το θανατικό και οι εννιά αδερφοί πεθάναν.)
και την χρήση του διαλόγου. Σε περίπτωση που δεν βρίσκεται πρόσωπο, ρόλο συνομιλητή αναλαμβάνουν και τα άψυχα ή τα ζώα.
(Μον' κελαηδούσαν κι έλεγαν με ανθρώπινη ομιλία
«Για δέστε κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο
Να περπατούν οι ζωντανοί με τους αποθαμένους)
Η διάδοση τους στους βαλκανικούς λαούς ήταν μεγάλη. Έχουν ομοιότητες με παραμύθια τραγούδια και θρύλους της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης. Τα αντίστοιχα έντεχνα ποιήματα λέγονται μπαλάντες (Βαλλίσματα).
Τα τραγούδια της ξενιτιάς (Ευχαριστώ Ελευθερία...)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Τα τραγούδια αυτά γνώρισαν μεγάλη άνθηση, καθώς ο ξενιτεμός υπήρξε ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Η εμφάνισή τους συνδέεται με την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Τούρκους Η ξενιτιά στα δημοτικά τραγούδια είναι μία από τις μεγαλύτερες συμφορές που μπορούν να πλήξουν τον άνθρωπο. Σε ένα μάλιστα τραγούδι συγκρίνεται με την ορφάνια, με τα κάθε λογής βάσανα και με τον καημό του έρωτα:
«Την ξενιτιά, την αρφανιά, την πίκρα, την αγάπη
Τα τέσσερα τα ζύγιασαν, βαρύτερα ειν’ τα ξένα.».
Μεταδίδονταν κυρίως από τις γυναίκες που είχαν μείνει μόνες τους (αγαπημένες, σύζυγοι, μητέρες). Στα τραγούδια αυτά άλλοτε ακούμε τα γεμάτα παράπονα και νοσταλγία για την πατρίδα λόγια των ξενιτεμένων, καθώς πολλά θέματα και μοτίβα προέρχονται από τις διηγήσεις των ίδιων. Άλλοτε ωστόσο ακούμε τα λόγια των ανθρώπων που έχουν κάποιον δικό τους στην ξενιτιά, βιώνουν την απουσία του, αγωνιούν γι’ αυτόν και περιμένουν να επιστρέψει. Βασικό στοιχείο των τραγουδιών είναι η έκφραση του συναισθηματικού κόσμου των γυναικών, που βίωναν τη μοναξιά και την εγκατάλειψη. Τα τραγούδια της ξενιτιάς είναι λυρικά τραγούδια με κάποια αφηγηματικά στοιχεία, τα οποία όμως αποτελούν αδιάσπαστο κομμάτι του λόγου του πρωταγωνιστή. Τα μοτίβα είναι πολλά, ορισμένα ωστόσο, όπως αυτό της πλάνης και του θανάτου, επαναλαμβάνονται συχνότερα. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και ως μοιρολόγια...
Δημοτικά τραγούδια.
Προέρχονται απ’ τα αρχαία λαϊκά τραγούδια.
Δεν είναι δημιούργημα ενός μόνο ατόμου, αλλά συλλογικά δημιουργήματα του λαού, γι’ αυτό και συναντώνται σε διάφορες παραλλαγές.
Εξαπλώνονται γεωγραφικά σ’ όλη την κυρίως Ελλάδα και την Μικρά Ασία, και οπουδήποτε υπάρχει
Έχουν τολμηρή έκφραση, με λιτό και πυκνό λόγο, ανάγλυφη πλαστικότητα των εικόνων, ενώ αποφεύγεται η χρήση επιθέτων και προτιμώνται ουσιαστικά και ρήματα.
(Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν και απέθαναν και οι δυο)Χρησιμοποιούν τολμηρές προσωποποιήσεις και τα άψυχα πολλές, φορές, αφού ζωντανέψουν, παίρνουν μέρος στη δράση.
(Δεν κελαηδούσαν σαν πουλιά μήτε σαν χελιδόνια,
μόν’ κελαηδούσαν και έλεγαν μ’ ανθρώπινη ομιλία)
Αποφεύγεται η μακρά υπόταξη των προτάσεων και το νόημα ολοκληρώνεται σε κάθε ημιστίχιο, στίχο ή δίστιχο (αρχή της ισομετρίας). Έτσι αποφεύγεται ο διασκελισμός.
(Τρίτη γεννήθη ο Διγενής και Τρίτη θα πεθάνει.
Πιάνει καλεί τους φίλους του και όλους τους αντρειωμένους)
Συχνά το δεύτερο ημιστίχιο επαναλαμβάνει και συμπληρώνει το πρώτο.
(Το Μάη αρραβωνιάστηκε, το Μάη γυναίκα πήρε)
Ευρεία χρήση της τεχνικής των άσκοπων ερωτημάτων (υποφορά -ανθυποφορά) .
(Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι?
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται , ουδέ σε χαροκόπι!
Η Δέσπω κάνει πόλεμο…)
Χρήση στερεότυπων εκφράσεων.
(Δεν κελαηδούσε σαν πούλι μήτε σαν χελιδόνι…)
Το θέμα του αδύνατου (κατάρα/ευχή που αυτοαναιρείται βασίζοντας την εκπλήρωση της σε κάτι που είναι αδύνατο να συμβεί).
Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι
(όπως π.χ στην φράση «άμα βγει ο ήλιος από τη Δύση»)
Κατά κανόνα είναι γραμμένα σε παροξύτονο ιαμβικό 15σύλλαβο (πολιτικός).
Μάνα με τους εννιά σου γιούς και με την μια σου κόρη,
την κόρη τη μονάκριβη ,την πολυαγαπημένη
Μόνο τα μανιάτικα μοιρολόγια είναι γραμμένα σε ιαμβικό οχτασύλλαβο.
(Στις έξι ώρα το πρωί
σ’κώθει η κούρβα η Σταυριανή)
Ιδιαίτερα συχνή η χρήση των του σχήματος των τριών (Ποτάμια, πόλεις, ήρωες κ.τ.λ.).
(Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι.
Το 'να κοιτάει..... τ ΄άλλο κοιτάει....
το τρίτο το καλύτερο...)
Συχνή χρήση των συμβολικών αριθμών 3 και 7 και των πολλαπλάσιων τους.
Σαρανταπέντε (= 15 χ 3) μάστορες και εξήντα (= 20 χ 3) μαθητάδες,
Εκτός από τα Λιανοτράγουδα (μικρά δίστιχα η τετράστιχα ποιήματα) δεν έχουν ομοιοκαταληξία.
Ειδικά οι Παραλογές έχουν έντονη δραματοποίηση που οφείλεται στην γρήγορη αφήγηση με άλματα στη δράση και στην χρήση του διαλόγου και με τα άψυχα ή με τα ζώα.
(Δεν κελαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια,
μόν κελαηδούσαν και έλεγαν μ’ ανθρώπινη ομιλία)
Έχουν σχέση με την μουσική και το χορό, είναι τραγούδια τα περισσότερα και συνάπτονται με τη μουσική και το χορό. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
ι)της τάβλας, που δεν χορεύονται και
ιι) τα χορευτικά, που χορεύονται.
Ανάλογα με το θέμα τους διακρίνονται σε τρεις κύκλους:
1ος κύκλος: Παραλογές (παραμυθιακός χαρακτήρας)
2ος κύκλος:Ιστορικά (στο χαρακτήρα ή στην προέλευση -ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι, αμιγώς ιστορικά)
3ος κύκλος: Κοινωνικά (μοιρολόγια, νυφιάτικα, της δουλείας, σατιρικά κ.τ.λ.).
Παραλογές
Πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που αφηγούνται δραματικές καταστάσεις της ανθρώπινης ζωής, πραγματικές ή φανταστικές. Έχουν έντονο παραμυθιακό χαρακτήρα και γι’ αυτό ονομάστηκαν πλαστά.
(Κάνει το σύννεφο άλογο και τα άστρο χαλινάρι)
Είναι δύσκολη ως αδύνατη η κατάταξη τους σε κατηγορίες. Με ελαστικά κριτήρια κάποιες κατηγορίες είναι: μυθολογικά διάφορα, εθνικά θέματα, ανόσιοι ή περιπετειώδεις έρωτες, αναγνωρίσεις αδερφής - αδερφού, ραδιουργίες και αποπλανήσεις κ.τ.λ..
Δεν έχουμε πληροφορίες για την ακριβή γεωγραφική ή ιστορική τοποθεσία των παραλογών. Οι πιο παλιές από αυτές έχουν ομοιότητες με τα ακριτικά τραγούδια. Θεωρούνται το παλιότερο στρώμα των δημοτικών τραγουδιών.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους σε σχέση με τα υπόλοιπα δημοτικά είναι η έντονη δραματοποίηση που προκαλείται με
την γρήγορη αφήγηση με άλματα στη δράση
(Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα
ήρθανε χρόνοι δίσεκτοι και μήνες οργισμένοι,
και έπεσε το θανατικό και οι εννιά αδερφοί πεθάναν.)
και την χρήση του διαλόγου. Σε περίπτωση που δεν βρίσκεται πρόσωπο, ρόλο συνομιλητή αναλαμβάνουν και τα άψυχα ή τα ζώα.
(Μον' κελαηδούσαν κι έλεγαν με ανθρώπινη ομιλία
«Για δέστε κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο
Να περπατούν οι ζωντανοί με τους αποθαμένους)
Η διάδοση τους στους βαλκανικούς λαούς ήταν μεγάλη. Έχουν ομοιότητες με παραμύθια τραγούδια και θρύλους της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης. Τα αντίστοιχα έντεχνα ποιήματα λέγονται μπαλάντες (Βαλλίσματα).
Τα τραγούδια της ξενιτιάς (Ευχαριστώ Ελευθερία...)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ
Τα τραγούδια αυτά γνώρισαν μεγάλη άνθηση, καθώς ο ξενιτεμός υπήρξε ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Η εμφάνισή τους συνδέεται με την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Τούρκους Η ξενιτιά στα δημοτικά τραγούδια είναι μία από τις μεγαλύτερες συμφορές που μπορούν να πλήξουν τον άνθρωπο. Σε ένα μάλιστα τραγούδι συγκρίνεται με την ορφάνια, με τα κάθε λογής βάσανα και με τον καημό του έρωτα:
«Την ξενιτιά, την αρφανιά, την πίκρα, την αγάπη
Τα τέσσερα τα ζύγιασαν, βαρύτερα ειν’ τα ξένα.».
Μεταδίδονταν κυρίως από τις γυναίκες που είχαν μείνει μόνες τους (αγαπημένες, σύζυγοι, μητέρες). Στα τραγούδια αυτά άλλοτε ακούμε τα γεμάτα παράπονα και νοσταλγία για την πατρίδα λόγια των ξενιτεμένων, καθώς πολλά θέματα και μοτίβα προέρχονται από τις διηγήσεις των ίδιων. Άλλοτε ωστόσο ακούμε τα λόγια των ανθρώπων που έχουν κάποιον δικό τους στην ξενιτιά, βιώνουν την απουσία του, αγωνιούν γι’ αυτόν και περιμένουν να επιστρέψει. Βασικό στοιχείο των τραγουδιών είναι η έκφραση του συναισθηματικού κόσμου των γυναικών, που βίωναν τη μοναξιά και την εγκατάλειψη. Τα τραγούδια της ξενιτιάς είναι λυρικά τραγούδια με κάποια αφηγηματικά στοιχεία, τα οποία όμως αποτελούν αδιάσπαστο κομμάτι του λόγου του πρωταγωνιστή. Τα μοτίβα είναι πολλά, ορισμένα ωστόσο, όπως αυτό της πλάνης και του θανάτου, επαναλαμβάνονται συχνότερα. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και ως μοιρολόγια...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου