Καλότυχα είναι τα βουνά (Δημοτικό τραγούδι)

     Μια ματιά στο γεωγραφικό ανάγλυφο της χώρας θα δείξει ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής εμφανίζει ένα συγκεκριμένο, τυπικό σχήμα.
Παντού μικρές πεδιάδες. που τις αποκόπτουν, τη μία από την άλλη,  ψηλά βουνά, μεγάλοι ή μικρότεροι κόλποι που εισχωρούν στη γη, ορεινά-νησιά (παρά το οξύμωρο αρκεί μια πρόχειρη εξέταση στο μεγαλύτερο μέρος των νησιών, ειδικά του Αιγαίου, να δείξει πως στην πραγματικότητα είναι οι

" το καλοκαίρι πράσινα..."

κορυφές  μεγάλων υποθαλάσσιων οροσειρών).... Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας- πλην ίσως της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, της βορειοανατολικής Ηπείρου και μερικών περιοχών της Αρκαδίας- το βουνό και η θάλασσα είναι συνυφασμένα, καθώς υπάρχουν παράλληλα και ταυτόχρονα, περισσότερο ή λιγότερο, γενόμενα έτσι βασικό χαρακτηριστικό του ελληνικού τοπίου κι επηρεάζοντας της ζωή των ανθρώπων...  Έτσι δεν είναι παράξενο που ο άνθρωπος σ΄αυτά, το βουνό και τη θάλασσα, στράφηκε  κι από αυτά εμπνεύστηκε για να οριοθετήσει να περιγράψει ή ορίσει τη θέση του στον κόσμο, μια τάση που ξεκινάει από το δημοτικό τραγούδι κι εμφανίζεται σταθερά σε όλους τις περιόδους της ελληνικής λογοτεχνίας, προσαρμοσμένη στις εκάστοτε συνθήκες, στα κατά καιρούς λογοτεχνικά κινήματα αλλά και στην ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε ποιητή. 

Το δημοτικό τραγούδι "Καλότυχα είναι τα βουνα", με τον οποίο ακροθιγώς θα ασχοληθούμε σήμερα, δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. 

Καλότυχα είναι τα βουνά (Δημοτικό)

Καλότυχα 'ναι τα βουνά, ποτέ τους δεν γερνούνε

Το καλοκαίρι πράσινα και το χειμώνα χιόνι

Και καρτερούν την άνοιξη, τ' όμορφο καλοκαίρι

να μπουμπουκιάσουν τα κλαριά, ν' ανθίσουνε τα δέντρα

να βγουν οι στάνες στα βουνά, να βγουν κι οι βλαχοπούλες

να βγουν και τα βλαχόπουλα λαλώντας τις φλογέρες. 

 Από τον πρώτο στίχο ήδη τα βουνά προσωποποιούνται ( οι συχνές και τολμηρές προσωποποιήσεις στα δημοτικά τραγούδια είναι δείγμα της αντίληψης του λαού περί "ζωντανή φύσης" ) και χαρακτηρίζονται  "καλότυχα", γενόμενα δέκτες της ζήλιας του ποιητικού υποκειμένου, που όπως σε όλα τα δημοτικά τραγούδια ειναι εκφραστής ενός συλλογικού εγώ. Η εξήγηση δίνεται στο δεύτερο ημιστίχιο κι επεκτείνεται στους υπόλοιπους στίχους. Γιατί ποτέ τους δεν γερνούνε. Να σημειωθεί ότι τα γηρατειά στο δημοτικό τραγούδι είναι μια διπλά δυσάρεστη κατάσταση. Και γιατί αυτά καθ' αυτά  είναι κάτι δυσάρεστο (θυμηθείτε το πολύ γνωστό τραγούδι "Νά 'σαν τα νιάτα δυο φορές"), και γιατί αποτελούν προάγγελο του αναπόφευκτου  θανάτου.  Ο παραλληλισμός με τη ζωή των ανθρώπων είναι

"...και το χειμώνα χιόνι."

έμμεσος. Το καλοκαίρι, που συμβολίζει τη νεότητα και το σφρίγος της, τα βουνά είναι πράσινα . Το χειμώνα, που συμβολίζει τα γηρατειά, είναι κι αυτά  ασπρισμένα σαν τα μαλλιά του ανθρώπου , αλλά από τα χιόνια. Αλλά, ενώ ο άνθρωπος δεν έχει πια τίποτα να περιμένει φθάνοντας στο χειμώνα της ζωής του, τα βουνά καρτερούν (ρήμα αμφίσημο, που δηλώνει και την υπομονή αλλά και την αναμονή) την ερχόμενη άνοιξη και το άλλο καλοκαίρι, που θα ξαναμπουμπουκιάσει η φύση και οι βοσκοί θα ξανανέβουν στα βουνά και θα τα ζωντανέψουν. Παρατηρούμε στο σημείο αυτό δυο πράγματα. Αρχικά, ότι παρόλο που το ποίημα αναφέρεται στο θάνατο, αναδύει μια μεστή και σφιγηλή αίσθηση ζωής, χαρακτηριστικό που εμφανίζεται και στα μοιρολόγια, καθώς η μαυρίλα του θανάτου περιγράφεται μέσω της αντίστιξής της με  την περιγραφή της ομορφιάς της ζωής. Εν προκειμένω, με την εικόνα της μπουμπουκιασμένης φύσης και των πράσινων κλωναριών από την μια, κι από την άλλη με την εικόνα των ομορφων κοριτσιών και των βοσκόπουλων. Άρα φτάνουμε στην δεύτερη μας παρατήρηση. Οι μισές εικόνες είναι παρμένες απο τη φύση κι οι άλλες μισές από την ανθρώπινη ζωή. Αυτό  υποδηλώνει από τη μια την ταύτιση σ΄ένα βαθμό της φύσης με τον άνθρωπο ή τουλάχιστον την αμφίδρομη σχέση της , εφόσον είναι αναγκαία η ανθρώπινη παρουσία στη φύση, ώστε να έχει κάποιο νόημα αυτή -παρόμοια με την βασική αρχή της 'ανθρωπικής θεωρίας' για το σύμπαν. Από την άλλη έμμεσα υποκρύπτει μια μικρή αισιοδοξία για την τελική νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο καθώς η μια γενιά συνεχίζει την άλλη, κι αμφότερα τα άνωθεν αναφερθέντα -ταύτιση ανθρώπου και φύσης και εναλλαγή των γενεών -μου θύμισαν τώρα ξαφνικά, και δεν θα το αναλύσω άλλο, το παρόμοιας αμφιθυμίας ομηρικο "οίη περ φύλλων γενεή"...

Δυο επισημάνσεις ακόμα . Η μία έχει να κάνει με  το συγκεκριμένο τραγούδι, το οποίο απαντάται σε πολλές παραλλαγές (ας ακούσουμε μια), δείγμα της πλατιάς του διάδοσης. Η άλλη είναι γενικότερη. Το συγκεκριμένο εύρημα της ζήλιας των ανθρώπων  για τα βουνά ή τη φύση γενικοτερα εξαιτίας της αθανασίας τους είναι εξαιρετικά συχνό στην δημοτική παράδοση. Ενα πρόχειρο παράδειγμα που μού 'ρχεται τώρα είναι το μοιρολόι "Η Λυγερή στον 'Αδη", που ανθολογείται στα "Κείμενα Λογοτεχνίας Α' Λυκείου": "Καλά το 'χουνε  τα βουνά, καλόμοιροι είν' οι κάμποι. που Χάρο δεν παντέχουνε , Χάρο δεν καρτερούνε...". Με το ίδιο εύρημα συνομιλεί,  αλλά για να το ανατρέψει, ο απαισιόδοξος και πεισιθανάτιος όντας επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Σοπενάουερ . Λορέντζος Μαβίλης στο πασίγωνστο σονέτο του "Λήθη". Εδώ "καλότυχοι είναι οι νεκροί..." Γιατί; Ε, "που λησμονάνε την πίκρα της ζωής"...

 Θα μου επιτρέψετε να κλείσω την ανάρτηση με μια εν ολίγοις προσωπική αναφορά, παραθέτοντας  απόσπασμα της παλιάς (γύρω στο 1985) εκπομπής της ΕΡΤ "Τα βουνά της Ελλάδας". Είναι το τέλος του ντοκιμαντέρ για τον Ταύγετο και αναφέρεται στο πανηγύρι του Άϊ Λιος στην κορφή του Ταΰγέτου. Όχι γιατί κάπου μέσα στον κόσμο κρύβεται ο ντροπαλός 12χρονος εαυτός μου αλλά γιατί ο ένας κλαριτζής είναι ο πατέρας μου... "Να βγουν και τα βλαχόπουλα λαλώντας τις φλογέρες!"