Από την "Ασπίδα του Αχιλλέα" στην "Ασπίδα" του Αρχίλοχου μέσω του Β3 του Γυμνασίου Αρχαγγέλου

Η σημερινή ανάρτηση πηγάζει κι εκπορεύεται από το πλατωνικό "παίζειν μετά σπουδής" καθώς αναμιγνύει την εκ προοιμίου εκπαιδευτική πρόθεση που υπάρχει στις δημοσιεύσεις ενός εκπαιδευτικού ιστολογίου, με  μια διάθεση κατά τι... σαρκαστική και παιχνιδιάρικη.  Το γεγονός ότι ίσως είναι ο επίλογος των φετινών φιλολογικών αναρτήσεων, κάτι λέει για τη φιλοσοφία του παρόντος ιστολογίου...

Ο Πάτροκλος είναι νεκρός κι ο ήρωας μας, ο Αχιλλέας, πριν ακολουθήσει την μοίρα του, να πεθάνει δηλαδή νέος και δοξασμένος
(Και καλό κουράγιο όσοι δείτε το βίντεο... Είναι 30 λεπτά!!!  ), παίρνει διάφορα μαθήματα σχετικά με το τι είναι σημαντικό στη ζωή και ποιες  είναι οι καταστροφικές  συνέπειες της οργής. Ο πόνος του τον κάνει να ξεχάσει την αρχική οργή του προς τον Αγαμέμνονα για τα μάτια της Βρησηίδας, συμφιλιώνεται με τον "αντίζηλο" και συγκεντρώνεται στο πώς θα πάρει εκδίκηση για τον θάνατο του Πάτροκλου. Δοθέντος, όμως, ότι ο Αχιλλέας δεν είναι "τραγικός ήρωας" αλλά επικός,  δεν κατορθώνει να φτάσει από την άγνοια στη γνώση και να μεταβάλει τις βασικές του αντιλήψεις και ποιότητες του χαρακτήρα του. Κι αν ακόμα το καταφέρνει, ολωσδιόλου δεν ενδιαφέρει αυτό  εμάς, τον ίδιο ή τον συγγραφέα του... Γιατί  η δίψα του να εκδικηθεί τον Έκτορα  εμφανίζεται και γιγαντώνεται με τον ίδιο τυπικά ορμητικό τρόπο που μας είχε συνηθίσει ο Αχιλλέας. Είναι άμεση και εξακολουθητική, οξεία και ανυποχώρητη και σβήνει όλα τ' άλλα από το μυαλό του. Υπάρχει, όμως, ένα μικρό πρόβλημα... Δεν έχει όπλα!
  Τα όπλα του τα δάνεισε στον φίλο του, τον Πάτροκλο, και τώρα τα έχει ο φονιάς του, ο Έκτορας. Ο Αχιλλέας προσεγγίζει το πρόβλημα αυτό με τον γνωστό του τρόπο, κλείνοντας έτσι τον κύκλο που είχε ανοίξει στην ραψωδία A: ζητάει από τη μάνα του να μεσολαβήσει στους θεούς του Ολύμπου. Κι η Θέτιδα, τυπική διαχρονικά Ελληνίδα μάνα, ανταποκρίνεται χωρίς χρονοτριβή και κατευθύνεται στον Ήφαιστο αυτή τη φορά,  για να φτιάξει καινούρια όπλα στον γιο της. Κι ο Όμηρος βρίσκει  την ευκαιρία,  περιγράφοντας μεταξύ άλλων τις παραστάσεις που κοσμούν την ασπίδα (Σ΄ 478 -608),  να περιγράψει σε πέντε επάλληλους κύκλους το σύμπαν και τη ζωή των ανθρώπων με όλες της τις αντιθέσεις, προετοιμάζοντας παράλληλα την εμφάνιση των "εκφράσεων"  (λογοτεχνικές περιγραφές εικαστικών έργων ή αντικειμένων), οι οποίες μέσω των ελληνιστικών μυθιστορημάτων έφτασαν μέχρι το δημοτικό τραγούδι... 

  Η αναπαράσταση της ασπίδας του Αχιλλέα αποτελεί παραδοσιακά  ένα ιδιαίτερα συχνό- και άρα φθαρμένο εν πολλοίς- διδακτικό εύρημα. Νομίζω ότι είχα κάνει κι εγώ μια ως μαθητής με χαρακτηριστική αποτυχία (μαζί με μια σχεδία του Οδυσσέα, την οποία αν χρησιμοποιούσε ο ήρωας πολύ αμφιβάλλω αν έφθανε μια μέρα στους Φαίακες). Έτσι, επιλέξαμε με τα παιδιά από το Β3 του Γυμνασίου Αρχαγγέλου οι δικές τους αναπαραστάσεις να είναι πιο χαλαρές και να μην παίρνουν και πολύ σοβαρά τον εαυτό τους... 

  Επέλεξα να ντύσω με αυτές μια άγνωστη και αδισκογράφητη μελοποίηση του πιο  γνωστού ποιήματος του Αρχίλοχου, διότι υπηρετεί εξίσου και το σοβαρό και το κωμικό μέρος της ανάρτησης αυτής. Την οπτικοποίηση του τραγουδιού με τις ζωγραφιές των παιδιών ανέλαβε, μετά από επιθυμία της, η gia_des και την έφερε εις πέρας με ιδιαίτερα πρωτότυπο και  ευρηματικό τρόπο... 

  [ἀσπίδι μὲν] (D6, 5W)
ἀσπίδι μὲν Σαΐων τις ἀγάλλεται͵ ἣν παρὰ θάμνωι͵
ἔντος ἀμώμητον͵ κάλλιπον οὐκ ἐθέλων·
αὐτὸν δ΄ ἐξεσάωσα. τί μοι μέλει ἀσπὶς ἐκείνη;
ἐρρέτω· ἐξαῦτις κτήσομαι οὐ κακίω.

  Στο ποίημα αυτό, ο στρατιώτης-ποιητής  Αρχίλοχος από την Πάρο, ο πρώτος άνθρωπος που χρησιμοποίησε το α΄ πρόσωπο  στη λογοτεχνία, εκφράζοντας έτσι προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα, μια προσωπικότητα εξίσου παρορμητική και εκδικητική με τον Αχιλλέα, αναφέρεται στην ασπίδα του. Με τρόπο λιγάκι διαφορετικό από τον ομηρικό, πράγμα λογικό, εφόσον ο Αρχίλοχος ζει μετά την "ανακάλυψη" της συνείδησης. Αν και έργο τέχνης,  μας λέει πως δεν μετάνιωσε καθόλου που την παράτησε σε έναν θάμνο, τρεπόμενος σε φυγή σε μια μάχη, και  τώρα την χαίρεται ένας εχθρός του που την πήρε ως λάφυρο... Ο ίδιος τη ζωή του τη γλύτωσε! Την στέλνει στα τσακίδια, λοιπόν, την ασπίδα, γιατί, καθώς είναι ζωντανός, θα πάρει άλλη καλύτερη... Ο Αρχίλοχος, άρα, ανατρέποντας το ομηρικό  ηρωικό ιδεώδες, σηματοδοτεί την αρχή της πορείας που οδήγησε στην  μετάβαση στο ανθρωπιστικό ιδανικό, το  οποίο αναπτύχθηκε στην κλασική εποχή και θεωρείται έκτοτε αναπόσπαστο μέρος της αντίληψης των ανθρώπων.

  Από την άλλη, και πέρα από την κωμική αντίστιξη της γειτνίασης των δυο ασπίδων και των νοοτροπιών που εμπεριέχονται σ' αυτές,  με ιντρίγκαρε λιγάκι το ύφος της μελοποίησης που χρησιμοποιήσαμε. Γιατί μπορεί, αν το καλοσκεφτεί κανείς, να μην υπάρχει κανένας λόγος να μην είναι  λογικοφανής ή θεμιτή η μελοποίηση ενός παριανού ποιητή από έναν παριανό μουσικό και μπορεί οι μουσικοί τρόποι της δημοτικής μουσικής να θεωρούνται εξέλιξη αυτών της αρχαίας, αλλά το αποτέλεσμα είναι - σύμφωνα με την αισθητική μου τουλάχιστον- πολύ πέρα από τα όρια του κιτς... Τόσο που, με τη μίξη όλων αυτών των στοιχείων που ανέφερα, αποκτά μια ιδιάζουσα σουρεαλιστική γοητεία...

 

 Ρόλο ...Ηφαίστου είχαν οι μαθητές και οι μαθήτριες του Β3 Κυρούλα Φ., Βάσω Σ., Μιχαήλ- Άγγελος Τ. Μανώλης Φ., Νίκος Ρ., Νίκος Χ. Αντρέας Τ., Γιώργος Σ., Στέλιος Ν. Σ. Κωνσταντίνος Σ., Κώστας Σ. . Οι ασπίδες,  να σημειωθεί τέλος , του Τσαμπίκου και της Ραφαέλας χάθηκαν κάπου στο δρόμο από  το σιδηρουργείο...

Ευχαριστώ πολύ τη gia_des για το εμπνευσμένο βίντεο...
Άλλες εκδοχές της ασπίδας του Αχιλλέα μπορείτε να δείτε εδώ...