Η Έξοδος της "Ελένης". Κι έτσι τελειωσε κι αυτή η ιστορία...

   Ακριβώς έτσι όμως, καθώς με αυτά τα λόγια του Χορού ολοκληρώνεται η τραγωδία... Πριν τελειώσει όμως είχαν μείνει κάποιες εκκρεμοτητούλες...

Αυτός είναι ο ρόλος της "εξόδου" ως δραματικό κατά ποσόν μέρος της τραγωδίας. Να κλείσουν όλες οι εκκρεμοτητούλες και να τελειώσει ομαλά η τραγωδία.  Στην περίπτωση μας, η εκκρεμότητα είναι σε πρώτο βαθμό αν το σχέδιο διαφυγής της Ελένης και του Μενέλαου πέτυχε. Η αγωνία μας δεν κρατάει πολύ. Ένας πραγματικός, γνήσιος και αμιγής τούτη τη φορά αγγελιαφόρος εισέρχεται από την αριστερή πάροδο και αναφέρει στον ευρισκόμενο σε έναν κούφιο ερωτικό παροξυσμό Θεοκλύμενο, που ετοιμάζει τον ψεύτικο όπως θα αποδειχθεί γάμο του, χαρτί και καλαμάρι όσα έγιναν. Επ' ευκαιρία, τα μαθαίνουμε κι εμείς, οι θεατές. Σε μια μακροσκελέστατη αγγελική ρήση ο υποδόρια χαιρέκακος για το κάζο του βασιλιά του αγγελιαφόρος (αληθινός wicked messenger  ) διεκτραγωγεί τα γεγονότα, φροντίζοντας να απομακρύνει τυχόν ευθύνες, καθώς επισημαίνει συνεχώς πως ακολουθούσαν τις εντολές του. Έτσι, αφηγείται πώς έφτασαν στη θάλασσα και πώς άφησαν να μπούνε στο πλοίο οι σύντροφοι του Μενέλαου ("που εσύ είχες πει να υπακούμε..."), και πώς εξοπλίστηκαν αυτοί με τα όπλα που τους έδωσε ο Μενέλαος ("που εσύ είχες πει να υπακούμε...") και πώς, αν και παραξενεύτηκαν, επέτρεψαν στον Μενέλαο που ήταν καπετάνιος ("κι εσύ είχες πει να υπακούμε") να ανοιχτεί στο πέλαγος, και πώς, τέλος -αφού αποκαλύφθηκε η πλεκτάνη, μετά από μια άνιση μάχη, εφόσον ο Μενέλαος κι οι άντρες του είχαν όπλα ενώ οι ναύτες του Θεοκλύμενου μονάχα τα κουπιά- γλύτωσε μόνο ο ίδιος κι ήρθε να φέρει τα χαμπέρια... 

   Ο φόβος τώρα είναι διπλός. Πρώτον: Να καταδιώξει ο Θεοκλύμενος την Ελένη. Πέρα από το γεγονός ότι η προοπτική αυτή προσκρούει στον κανόνα που λέει ότι μια τραγωδία πρέπει να έχει ενότητα τόπου, χρόνου και υπόθεσης, ο ίδιος ο Θεοκλύμενος παραπέμπει για αργότερα αυτή την πιθανότητα (Η οποία αντιβαίνει, συν τοις άλλοις, και στην κατάληξη του μύθου η οποία  δεν μπορεί να αλλάξει. Ο μύθος αναφέρει ρητά ότι η Ελένη επέστρεψε στη Σπάρτη. Πώς έγινε αυτό μπορεί ένας ποιητής να το αλλάξει κι ο δικός μας το κάνει με χαρακτηριστική άνεση. Η κατάληξη είναι όμως δεδομένη!). Ο Θεοκλύμενος λοιπόν, σταθμίζει τα πράγματα και προκρίνει την τιμωρία της Θεονόης, η οποία προφανώς τους έχει καλύψει. Άρα τον πρόδωσε ως αδερφό, τον πρόδωσε κι ως βασιλιά... Και τρέχει να την σφάξει στο γόνατο!!!  (Ο Χορός μυστηριωδώς πώς τη σκαπουλάρει, αν και είναι εξ ίσου φανερό ότι μετείχε στην απάτη. Ίσως γιατί δεν καταδεχόταν ο Θεοκλύμενος ως βασιλιάς να ασχοληθεί μαζί του).  Άρα επικεντρωνόμαστε στον δεύτερο φόβο μας... 

  Επιβεβαιώνοντας το νεωτεριστικό πνεύμα του Ευριπίδη και θυμίζοντας τον πρώτο αγγελιοφόρο και τις ρηξιλέλευθες για την εποχή απόψεις του περί πνευματικής ελευθερίας ανεξάρτητα της καταγωγής, ένα υπηρέτης του Θεοκλύμενου εξεγείρεται και αρνείται να του επιτρέψει να διαπράξει ένα τέτοιο ανοσιούργημα σε μια στιχομυθία με λαβές και αντιλαβές, δείγμα έντασης και πάθους. Και βλέπουμε στο θέμα της Ελένης να συγκρούονται και να συμπλέκονται τρεις διαφορετικές αντιλήψεις για τη δικαιοσύνη. Η Θεονόη υπάκουσε στο ηθικό δίκαιο κι απέκρυψε από τον αδερφό της την ταυτότητα του Μενέλαου και την επικείμενη απόδραση του με την Ελένη. Ο υπηρέτης επικαλείται το νομικό δίκαιο. Η Ελένη είναι του Μενέλαου,  άρα, καλώς έπραξε η Θεονόη και του απέκρυψε την αλήθεια. Η προσπάθεια του υπηρέτη να υπερασπιστεί τη Θεονόη και τη δική του εκδοχή του δικαίου είναι συγκινητική, αλλά εκ προοιμίου ατελέσφορη, εφόσον ο Θεοκλύμενος υποστηρίζει το δίκαιο του ισχυρού... "Καλά έκανα και διεκδικούσα την Ελένη, γιατί μπορούσα. Και θα τιμωρήσω την Θεονόη, γιατί έχω τη δύναμη..." Κι αυτό θα κάνει! Μόνο που... 

 Τραγωδία του Ευριπίδη που δεν ολοκληρώνεται με την εμφάνιση από μηχανής θεού είναι η εξαίρεση κι εδώ τηρείται ο κανόνας. Κι είναι λογικό, εφόσον, θυμηθείτε, ο Ευριπίδης έχει την τάση να ανακατεύει τα στοιχεία των μύθων, αλλά είναι υποχρεωμένος, όπως είπα και πριν, από την κατάληξη που υπαγορεύει η μυθολογία...  Μόνο που με τις επιλογές που έχει κάνει ως προς την διαπραγμάτευση του μύθου, έχει απομακρυνθεί τόσο που μόνο ένας θεός τον σώζει. Στην κυριολεξία. Διότι ένας θεός εμφανίζεται κι επεμβαίνει για να  επιστρέψει ο αρχαίος μύθος  στην κοίτη του. Το ίδιο γίνεται κι εδώ. Οι Διόσκουροι (οι θεοποιημένοι αδερφοί της Ελένης οι οποίοι έγιναν αστερισμός του ζωδιακού κύκλου, γνωστός σας ως ο αστερισμός των Διδύμων) εμφανίζονται, όπως είχε προικονομήσει ο Χορός στο τελευταίο στάσιμο,  στο "θεολογείο" (Τουτέστιν, στην επίπεδη οροφή της σκηνής. "Λογείο", παρεμπιπτόντως, ονομάζεται η εξέδρα μπροστά στη σκηνή στην οποία "υποκρίνονται" οι ηθοποιοί... ) και επιλύουν όλα τα προβλήματα όσον αφορά το περιεχόμενο (κάτι που προφανώς, η Θεονόη είχε προβλέψει, για αυτό κι ήτανε τόσο χαλαρή!!!) και τους ήρωες, δημιουργώντας όμως άλλα στον ταλαίπωρο φιλόλογο ή κριτικό λογοτεχνίας...
   Γιατί, ως γνωστόν, στην αρχαιότητα, ολόκληρο το δράμα παιζόταν από τρεις υποκριτές. Ο ένας υποδύεται τον Θεοκλύμενο, ο άλλος τον υπηρέτη, μάς μένει ακόμα ένας ο οποίος στην δεύτερη σκηνή της εξόδου ταχύτατα αλλάζει τη σκευή του αγγελιαφόρου και τρέχει στην αιώρα, τη μηχανή που θα τον ανεβάσει στο θεολογείο, ώστε να υποδυθεί τους Διόσκουρους. Το πρόβλημα είναι ότι ο τρίτος υποκριτής είναι ένας κι οι Διόσκουροι δυο. Κι αφού είναι δύο, πώς παίζεται η σκηνή; Ποιος υποκριτής εκφέρει τα λόγια τους; Πότε μιλάει ο Διόσκουρος; Κι αντέχει η αιώρα να σηκώσει δυο ανθρώπους;  Πολλές λύσεις έχουν προταθεί για αυτό το πρόβλημα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι στο μεταξύ ο υποκριτής που υποδύεται τον υπηρέτη έχει απωθηθεί από Θεοκλύμενο εντός του παλατιού και τρέχει για να παίξει τον έτερο Διόσκουρο. Έτσι, όμως, δε δικαιολογείται η παρουσία του μαινόμενου Θεοκλύμενου στη σκηνή, καθώς ο υπηρέτης ήταν αυτός που τον εμπόδιζε να εισέλθει στο παλάτι για να σφάξει τη Θεονόη. Και πέρα από αυτό, ο δραματικός χρόνος που να δικαιολογεί τον πραγματικό χρόνο που απαιτείται για να αλλάξει τα ρούχα του ο υποκριτής δεν προκύπτει από πουθενά, καθώς η εμφάνιση των Διόσκουρων διακόπτει μια σκηνή έντονης δράσης με "λαβές" κι "αντιλαβές".  Κι αυτή η πρόταση, επίσης, δεν εξηγεί ποιος Διόσκουρος εκφέρει τα λόγια, ενώ ούτε το κείμενο προσφέρει κάπου κάποια νύξη ότι αλλάζει το πρόσωπο που μιλάει.  Η δεύτερη πρόταση σχετίζεται με το νεωτεριστικό πνεύμα του Ευριπίδη. Πρόσθεσε τέταρτο υποκριτή υποστηρίζουν, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της σκηνής. Αλλά, εάν ο Ευριπίδης προέβαινε σε έναν τέτοιο νεωτερισμό που θα τον έφερνε και σε σύγκρουση με την πανίσχυρη συντεχνία των ηθοποιών,  δε νομίζετε ότι θα το εκμεταλλευόταν και στην υπόλοιπη τραγωδία, στην οποία τηρείται η παράδοση των τριών υποκριτών; Αφήστε που (μαντέψτε)  δεν εξηγεί ποιος Διόσκουρος εκφέρει τα λόγια. Με βάση το δόγμα ότι το απλούστερο είναι το ορθότερο αλλά και την κοινή λογική, το πιθανότερο από όσα έχουν προταθεί είναι αυτό: ο τρίτος υποκριτής παίζει τους Διόσκουρους, είτε μόνος του εκπροσωπώντας και τους δύο, είτε με τη συνοδεία ενός βουβού προσώπου, επιλογή που προτιμήθηκε και στο βίντεάκι που θα δείτε...
   Εν πάση περιπτώσει, ο Ευριπίδης δεκάρα δεν έδινε για τα προβλήματα του συναφιού μου δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά... Ο σκοπός του ήταν να τελειώσει το δράμα και τα κατάφερε... Οι Διόσκουροι απαγορεύουν στον Θεοκλύμενο να πειράξει τη Θεονόη και προφητεύουν ότι η Ελένη θα γυρίσει στη Σπάρτη, θα ανακτήσει την καλή της φήμη κι, όταν πεθάνει, θα γίνει αθάνατη, καθώς είναι κόρη του Δία. Την ίδια μοίρα, να γίνει αθάνατος, θα έχει κι ο Μενέλαος κι όχι επειδή είναι άντρας της Ελένης. Το κέρδισε, επειδή είναι καλός άνθρωπος.
Κι έτσι, ενώ η Ελένη κι ο Μενέλαος μεσοπέλαγα αρμενίζουν  προς τα Ηλύσια Πεδία μέσω Σπάρτης, ο Θεοκλύμενος εν είδει μετανοούσας Μαγδαληνής κάνει την ανάγκη φιλοτιμία και, μιμούμενος την αλεπού -που όσα δεν φτάνει, τα κάνει κρεμαστάρια- αποφασίζει σα βρεγμένη γάτα να συμμορφωθεί, ανακαλύπτει τη δικαιοσύνη και μπαίνει στο παλάτι του. Ο Χορός από τη μεριά του, τον οποίο ο Ευριπίδης από την Πάροδο που τελείωσε ο δραματικός του ρόλος και μετά τον αντιμετωπίζει σαν αναγκαίο κακό και κανείς δεν ασχολείται μαζί του ουσιαστικά, αποχωρεί τραγουδώντας το εξόδιο άσμα και προετοιμάζει τον Σαίξπηρ 2000 χρόνια πριν. Τέλος καλό, όλα καλά.
Κι έτσι τελείωσε αυτή η ιστορία.
Κι έτσι τελείωσε κι αυτή η - παρά τις αρχικές προθέσεις-  μακροσκελέστατη ανάρτηση, η τελευταία του ιστολογίου για την "Ελένη" φέτος...

Μισό! Ξέχασα το βίντεο...
Άντε κι άλλο ένα