Να κοιμηθείς σα βασιλιάς: Η κηδεία του Έκτορα (Ω 677-805) και λιγα λόγια για τον ομηρικό θρήνο

  Το σχέδιο στέφθηκε από επιτυχία!  
Ο Πρίαμος παρέλαβε το σώμα του Έκτορα και το γλύτωσε από παραπάνω ταλαιπωρίες, γεγονός που προφύλαξε ταυτόχρονα και τον Αχιλλέα από την οργή των θεών, διασώζοντας παράλληλα και την υστεροφημία του. Κι έτσι με την κηδεία του Έκτορα, που έγινε εφικτό να γίνει με όλες τις αρμόζουσες τιμές λόγω της ανακωχής που αυτοβούλως ο ίδιος ο Αχιλλέας παραχώρησε,  και την έμμεση καταδίκη του πολέμου τελειώνει ,κάπως απροσδόκητα αλλά διδακτικά, ένα  πολεμικός έπος όπως η Ιλιάδα.  Πριν παρακολουθήσουμε ωστόσο την κηδεία κι εμείς, ας αφιερώσουμε ένα τραγούδι στο "παιδί το χνούδαλο που ο ύπνος το' χει πάρει". 

      Τα ταφικά έθιμα που περιγράφονται εδώ περιλαμβάνουν τα εξής: 
 α) Λούσιμο του νεκρού. 
β) Μύρωμα του νεκρού. 
γ) Νεκροστόλισμα/ ντύσιμο του νεκρού. 
δ) Τοποθέτηση του νεκρού σε νεκροκρέβατο.
 [Αυτά τα τέσσερα πρώτα στάδια  έχουν ήδη γίνει στον Έκτορα από τον Αχιλλέα και τις υπηρέτριες του στην προηγούμενη ενότητα.].
 ε) Πρόθεση, έκθεση του νεκρού στο σπίτι του μέχρι να γίνει η κηδεία (720-723).
 Στ) Θρήνος. Συνήθως θρηνούσαν το νεκρό οι οικείοι (και κυρίως οι γυναίκες) και ειδικοί επαγγελματίες που ονομαζόταν θρηνωδοί.  (Αντιστοιχία με τις μοιρολογίστρες, που επιβιώνουν ακόμα και σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και κυρίως στη Μάνη. Για τα μοιρολόγια δες περισσότερα εδώ). Το θρήνο τον συνόδευαν από λύσιμο και τράβηγμα /ξερίζωμα των μαλλιών, αγγίγματα στο σώμα του νεκρού, σκίσιμο των ρούχων, γδάρσιμο των μάγουλων με τα νύχια και ζωηρές και σπαρακτικές κραυγές. (720-777). 
ζ) Εκφορά, μεταφορά του νεκρού στο σημείο καύσης ή ταφής(787). 
η)Καύση του νεκρού στη νεκρική πυρά (Αυτό είναι ένα είδος αναχρονισμού γιατί στα μυκηναϊκά χρόνια δεν έκαιγαν τους νεκρούς, πράγμα που γινόταν την εποχή του Ομήρου. Μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα με αποκορύφωμα τις Μυκήνες (788-790) 
θ). Σβήσιμο της φωτιάς με κρασί (κρασί κι όχι νερό για να αποδοθούν τιμές στο νεκρό), ανακομιδή των λειψάνων του νεκρού από τους συγγενείς και φίλους και τοποθέτηση τους σε οστεοθήκη, τυλιγμένα με πορφυρά (=ακριβά και πολύτιμα)  σεντόνια (791-197) 
ι) Ταφή (798)
 ια) Ανύψωση τύμβου. O τύμβος γίνεται για να αποδοθεί τιμή στο/στους νεκρό/νεκρούς  και για να μείνει ζωντανή η μνήμη του ίδιου και των κατορθωμάτων του στις επόμενες γενιές (ακόμα σώζονται οι τύμβοι αυτών που έπεσαν στις μάχες του Μαραθώνα και των Πλαταιών).
 ιβ) Νεκρόδειπνο (801-804). Δείπνο προς τιμή του νεκρού.

     Η ύπαρξη τόσων εθίμων δείχνει το ενδιαφέρον που έδειχναν οι Έλληνες στην ταφή ή στην απόδοση τιμών στους νεκρούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η παράκληση  προς στον Οδυσσέα του Ελπήνορα, ενός συντρόφου πού είχε πεθάνει την παραμονή του ταξιδιού του Οδυσσέα στον Κάτω Κόσμο και δεν είχαν προλάβει να τον θάψουν, να θάψει το σώμα του όταν θα επιστρέψει και  να  βάλει όρθιο πάνω από τον τάφο του το κουπί του ως σημάδι μνήμης (Οδύσσεια, ραψωδία λ), η ενέργεια της Αντιγόνης να θάψει τον αδελφό της, η οποία της κόστισε τη ζωή ("Αντιγόνη"), η καταδίκη από τον αθηναϊκό λαό των νικητών στρατηγών της ναυμαχίας στις Αργινούσες (406 π. χ) γιατί δεν περισυνέλεξαν τους νεκρούς εξαιτίας της θαλασσοταραχής, η συνήθεια των Αθηναίων να εκφωνούν επιτάφιους λόγους προς τιμή των νεκρών, με πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνον του Περικλή στην "Ιστορία"  του Θουκυδίδη. Πίστευαν ότι αν δεν ταφεί ο νεκρός, δεν θα μπορέσει να κατέβει στον Άδη και θα περιπλανιέται αιώνια χωρίς να μπορεί να βρει ησυχία. Γι’ αυτό,  είχαν καθιερώσει εικονικές ταφές σε κενοτάφια  και για τους αφανείς, αυτούς που τα σώματα τους δεν είχαν  ανευρεθεί. Μια τέτοια τελετή περιγράφει ο Θουκυδίδης στην ιστορία του λίγο πριν τον "Επιτάφια". Αντίστοιχα έθιμα υπήρχαν και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην Σπάρτη δε, αν ο αφανής νεκρός ήταν ο βασιλιάς, έφτιαχναν και έθαβαν ένα ομοίωμα του. Επιβιώσεις όλων αυτών αποτελούν το μνημείο στον Άγνωστο Στρατιώτη ή στον Χαμένο Ναύτη και τα εικονοστάσια για τα θύματα των τροχαίων ατυχημάτων στους δρόμους (Δες περισσότερα εδώ κι εδώ).
     Ο θρήνος του νεκρού ήταν ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία μιας κηδείας. Η επιλογή των προσώπων που μοιρολογούν τον νεκρό γίνεται με βάση την σχέση που είχαν μαζί του.Στην κηδεία του Έκτορα,  η Κασσάνδρα που έστησε τον πρώτο πρόχειρο θρήνο ήταν αδερφή του, ενώ κατά την έκθεση  τον θρηνούν η σύζυγος του, η Ανδρομάχη, η μάνα του, η Εκάβη,  και η Ελένη. Σύμφωνα με τους θρήνους της Ανδρομάχης, της Εκάβης και της Ελένης η τυπολογία του ομηρικού θρήνου είναι η ακόλουθη (Χρησιμοποιείται ως παράδειγμα ο θρήνος της Ανδρομάχης): 
 α) Προσφώνηση/αποστροφή στο νεκρό (726-728α) 
β) βασικός θρήνος για το νεκρό με βάση  την σχέση του θρηνούντα μαζί του  (Ανδρομάχη= σύζυγος, Εκάβη = γιος,  Ελένη = ο μόνος υποστηρικτής της) και συμπερίληψη οτιδήποτε άλλου κρίνεται άξιο να αναφερθεί.(728β-740) γ)Αποφώνηση/αποστροφή  προς το νεκρό. (741-746).  
   Από άποψη περιεχομένου, ο μοιρολογητής [sic] είχε την άνεση να αναφερθεί σε γεγονότα του παρελθόντος, του παρόντος ή του μέλλοντος τα οποία έκρινε ότι θα τιμούσαν τη μνήμη του νεκρού ή θα φανέρωναν την αγάπη του προς αυτόν. 
    Κατά τα λοιπά, η τελευταία αυτή ενότητα της Ιλιάδας αποτελεί μια τεράστια προοικονομία. Η πάνδημη συμμετοχή του λαού στην υποδοχή και την κηδεία του Έκτορα και η αναφορά  σε πολλά σημεία ότι ο θάνατος του Έκτορα  σημαίνει το τέλος της Τροίας  δείχνουν το μέγεθος της απώλειας και προικονομούν  το αναπόφευκτο  της κατάληψης της πόλης. Στο στίχο 732  προοικονομείται η μοίρα των γυναικών μετά την  άλωση και στους στίχους 735-739  ο θάνατος του Αστυάνακτα, του γιου του Έκτορα. Πιο πριν, στους  στίχους 733-735α έχουμε και μια επική ειρωνεία, καθώς ξέρουμε ότι ο Αστυάνακτας θα  πεθάνει επειδή θα τον πετάξουν οι Αχαιοί από τον ψηλότερο πύργο του κάστρου, κάτι που, όπως είπαμε, προοιονομείται  στους επόμενους ακριβώς στίχους.

   Και θα κλείσουμε με ένα θρησκειολογικό στοιχείο. Όπως προκύπτει από τον στίχο 760 πίστευαν ότι ο Απόλλωνας ευθύνεται για τους αιφνίδιους θανάτους των ανδρών. Για  τους αιφνίδιους θανάτους των γυναικών πίστευαν ότι ευθύνεται η Άρτεμη. (Δες στη ραψωδία Ζ, εκεί που η Ανδρομάχη αναφέρεται στον θάνατο της μάνας της). 
 Να ζήσουμε να τον θυμόμαστε...